Vísir - 29.08.1964, Blaðsíða 9

V ÍSIR . Laugardagur 29. ágúst 1964.
Tækni og menning íbaráttu
við grænlenzka náttúru
Með hárautt band um höfuð sér.
IV.
1 byrjun októbermánaðar
1941 var amerísku flutninga-
skipi „Monaco“ stefnt inn
Eiríksfjörð í stefnu á Nars-
sassuak. Um borð í skipinu
voru 500 menn, verkamenn og
hermenn, en fyrirlið’inn var
norskur gamalkunnur heim-
skautsfari, Bernt Balchen.
Hann hafði tekið þátt í pólflugi
Roalds Ammundsen árið 1925
og seinna f suðurskautsleið-
angri Byrd’s. Þegar Noregur
var hernuminn var Bernt Bal-
chen staddur í Bandaríkjunum
og gekk þá strax í lið Banda-
manna til að gera Þjóðverðum
öll þau óþurftarverk sem fram-
ast væri unnt. Honum var feng-
ið fley í hendur, sagt að sig’a
því til Eiríksfjarðar á Græn-
landi og byggja á stað þeim,
sem Stokkanes heitir, stóran og
mikinn flugvöll fyrir flugher
Bandaríkjanna. Það myndi, á-
samt ýmsum öðrum ráðstöfur.-
um, flýta fyrir þvf að Noregur
yrði leystur úr ánauð.
Þann 7. október var byrjað
á flugvallar- og annarri mann-
virkjagerð f Stokkanesi, eða
eins og staðurinn heitir á græn-
lenzku: Narsassuak. Réttum
tveimur mánuðum síðar, eða
7. desember sama ár var búið
að byggja 1600 metra langa
flugbraut og 80 metra breiða.
Þetta var í rauninni fyrsti
sigur tækninnar yfir landi sem
fram til þessa hafði aldrei lotið
tækni í nokkurri mynd og
aldrei verið henni háð eða unö
irgpfið. I fyrsta skipt'i í sögu
þessa lands drundi vélahljöð,
ekki aðeins frá morgni til
kvölds heldur lika frá kvöld;
til morguns. Dráttarvélar, vét .
skóflur, vélkranar, steypuvéiar.
bifreiðir, bifhjól, hverskonar
rafmagnstæk'i og önnur áhö’d
þögnuðu aldrei. Þetta var ný
lunda í Grænlandi. Sem betur
fór var enginn Grærilendingu:
búsettur í Stokkanesi. — Þeir
bjuggu allir lengra burt. Þessi
djöfulgangur og véltækni hefði
orðið kyrrlátu lffi þeirra ofrauii
Enginn veit hvað flugvaliar-
gerð'in í Stokkanesi hafa kostað
Bandarfkin, en einhvers staðar
og einhvern tíma hafa veriö
nefndar 100 milljónir dollara.
Mér er ofraun að reikna þessa
fjárhæð út í krónum.
Mikill viil meira. Nú töldu
menn að tæknimenningin hefði
náð yfirráðum og valdi vfir
þessari hrjúfu grænlenzku nátt-
úru. Hún hefði bugast. Þess
vegna voru hvers konar hjóla-
tíkur sendar inn á skriðjökla
sjálfa — ýmiss konar erinda,
koma upp veðurathugunar-
stöðvum, reisa loftskeytamöst-
ur eða radarstöðvar. En þá
sagði náttúran stopp. Hyldjúp-
ar sprungur opnuðust og
gleypti menn og farartæki með
húð og hári. Hræðileg óveður
og byljir hröktu aðra niður á
láglendi aftur eða frysti þá i
hel. Þá varð mönnum að nýju
heinvsstyrjöldinni seinni,
ildahvörf i sögú Græn-
ljóst að grænlnezk náttúra og
náttúruöfl voru sterkari en
nokkur tækni eða mannlegur
máttur.
V.
Með
urðu aldahvðr’f" i sögú
lands. Allt fram til þess tíma
var land og þjóð grafið í djúp
gleymskunnar. Það var dönsx
nýlenda og Danir höfðu þar að
sjálfsögðu einhverra hagsmuna
að gæta. En þeir kærðu sig
ekkert um það að aðrir væru
að hnýsast í grænlenzk mál og
það er enginn hægðarleikur
fyrir venjulegan mann að
komast til Grænlands. Hann
varð að eiga þangað brýnt er-
indi og hafa óyggjandi sannan-
ir og s amvizkuvottnrð upp á
það að hann ætlaði sér hvorki
að stofna velferð Gftenlendinga
í voða né kollvarpí yfirráðum
danskra þar í lancw Með öðr
um orðum: Það var nær ógern-
ingur að kynnast þessu landi
heimsskautabyggðarinnar.
í einu vetfangi er Grænland
komið inn á alþjóðavettvang og
opnast fyrir nýjum áhrifum og
straumum. Þetta skeði fljótlegi
eftir að seinni heimsstyrjö dir
brauzt út.
Þjóðverjum mun fyrstuni
allra styrjaldaraðila hafa verið
ljós þýðing Grænlands í styrj-
öldinni, ekki sízt fyrir siglingar
og kafbátahernað. Af þeirr:
ástæðu munu þeir hafa gerl
ítrekaðar tilraunir til að kom"
upp veðurathugunarstöðvum á
Grænlandi á fyrstu styrjaldar-
árunum. Þá opnuðust augu
Bandaríkjamanna fyrir því hver
hætta þeim gæti stafað af
þýzkum bækistöðvum svo ná-
lægt sér, brugðu því skjótt við^
og eyðilögðu h’inar þýzku bæki-
stöðvar í Grænlandi. Og til
þess að sú saga endurtæki sig
ekki, töldu þeir rétt að takn
sér sjálfir bólfestu á Græn-
landi og það á fleiri en ein.rn
stað. í siðustn grein minni
minntist ég á spitalaborgina í
Narssarssuaq en á ýmsum öðr-
um stöðum bæði á austur- eg
vesturströnd Grænlands byggðu
Bandaríkjamenn . flugvelli og
reistu sér bækistöðvar og sum-
um þeirra halda þeir enn í dng
Með þessum aðgerðum mi
segja að einangrun Grænlands
sé í stórum dráttum rofin. Þó
verður ekki sagt að Bandaríkia-
menn hafi með afskiptum s(n-
um og hernaðarbækistöðvurr
haft bein menningaráhrif á
grænienzkt þjóðlif, athafnaiíf
eða menningu. Amerísku setu-
liði hafa verið bönnuð sam-
skipti við Grænlendinga nema
að mjög takmörkuðu leyti. enda
eru fjarlægðir þar í landi svo
miklar að áhrifa frá einstökum
bækistöðvum myndi gæta miöe
seint. Hitt er svo annað mál að
Danir hafa séð fram á að e;o-
angrunin við umheiminn var
rofin og að þýðingarlaust var
úr þessu annað en gefa ferða-
mannastraumnum þangað meira
eða minna lausan tauminn. Auk
þess hafa þeir af því nokkra
tekjulind, sem seinna á eftir að
aukast.
Framh. á bls. 10 (j
/V
Onnur grein Þor-
steins Jósepssonar
úr Grðenlandsför
Flugvöllurinn í Narssassuak. Fremst á myndinni eru tvær íslenzkar
flugvélar. í baksýn flugbrautin og Eiríksfjörður.