Vísir - 07.04.1965, Síða 7

Miðvikudagur 7. apríl 1965.
Lengst til vinstri er titilblað, teiknað af Ólafi Gunnarssyni. Sýnir myndin glöggt, hvaða árangri er unnt að ná með góðu handbragð. Önnur myndin er af titilblaði á
ferðabók Eggerts Ólafssonar, frumútgáfunni. Þriðja myndin er af Bænakveri, sem prentað var í Skálholti 1687, mjög fágæt bók. Loks er frumútgáfa af íslendingabók
Ara prests, prentuð í Skálholti 1688, og í röð eftirsóttustu íslenzkra bóka. (Ljósm. K. R. G.)
HÓLABÆKUR
FRÁ 18. ÖLD.
Þessi prentsmiðja var aðeins
skamma hríð í Skálholti, en
fluttist aftur til Hóla. Frá því
tímabili Hólaprentsmiðju á ég
nokkrar bækur, en ekki eru
þær allar heilar. Elzt er Heilag-
ar Hugvekiur o.s.frv. þýddar af
Thorláke Skula-Syne Byskupe
Hoola Stiftis, prentaðar 1745.
Er eintakið hreint, en nokkur
blöð vantar í það. Þá á ég það-
an 2. útg. af Samhljóðan guð-
spjallanna frá 1749, en mikið
vantar í þá bók. Þó má sjá, að
margt hefur verið skrítið í
Harmoníu. Upprisusaltari pr.
1771 er heldur bágur, en skárra
er eintak af Tvisvar sjöfölldu
Misseraskiptaoffri pr. 1779. Þá
á ég allgott .eintak af Sigur-
Merkilegt ísfírzkt bókasafn
þess V. Norsku Lög, pr. 1779,
Lijted og einfaldt Diarium o. s.
frv. pr. 1783, Fioorar Missera-
skipta Predikaner o.s.frv. pr.
1783, Æfe Éggerts Oláfsj Sonar
o.s.frv., pr. 1784, Siö Sende-Bref
Jesu Christi o.s.frv., pr. 1784,
Tvisvar Siöfalldt Misseraskipta-
Offur o.s.frv. pr. 1794.
LEIRÁRGARÐABÆKUR,
Árið 1795 tók Landsuppfræð-
ingarfélagið við Hrappseyiar-
prentsmiðju og nokkru seinna
Hólaprentsmiðju. Voru pent-
smiðjurnar settar niður í Leir-
Jóhann Gunnar Ólafsson bæjarfógeti
á ísafirði segir fró bókaeign sinni
hrooss Hugvekium o.s.frv., pr.
1778, og 18. útg. Grallarans eða
Messusöngsbókarinnar frá
1773. Þessar bækur gefa góða
hugmynd um Hólaprent, þó þær
séu ekki heilar.
HRAPPSEYJARPRENT.
Árið 1773 var sett á fót prent-
smiðja í Hrappsey á Breiðafirði.
Fékk Ólafur Ólafsson (Olaas
Olavius), frændi minn, leyfi til
prentsmiðjureksturs, en Bogi
Benediktsson bóndi í Hrappsey
lagði fram fjármuni til þess að
stofna prentsmiðjuna og átti
hana síðan. Ég á fátt af hinu
merkilega Hrappseyjarprenti, en
þó þessar bækur: Útlegging
yfer Norsku Laga V. Bókar II.
Capitula Umm Erfder o. s. frv.
pr. 1773, Agnar Konungs Æve
Hroars Sonar o.s.frv. eftir Árna
Böðvarsson, pr. 1777, Underviis-
un umm þá Islendsku Saudfiár-
Hirdingu eftir Magnús Ketils-
son, pr. 1778, Kongs Christians
árgörðum í Leirársveit undir
verndarvæng Magnúsar Steph-
ensens, sem þá bjó á Leirá, og
hafði alla forsjá og framkvæmd
fyrir það félag. Hann var dugn-
aðarmaður og lét prenta margt.
Ég á nokkrar Leirárgarðabækur.
Af Acta yfirréttarins á ég þó
ekki nema ljósprentunina, og
aðeins eitt ár af Minnisverðum
tíðindum (1795). Hins vegar á
ég gott eintak af Evangelisk-
kristileg Messu-saungs- og
Sálma-Bók o.s.frv., sem prentuð
var 1801. Hún var kölluð Leir-
gerður og vakti miklar deilur á
sinni tíð. Nokkur hluti Heims-
kringlu Snorra Sturlusonar var
prentaður 1804 að Leirárgörð-
um. Á ég sæmilegt eintak af
þeirri bók. Á það hefur Björn
Árnason gullsmiður skrifað nafn
sitt með blýanti, hvort sem
hann hefur átt bókina eða feng-
ið hana að láni. Þá var mér gef-
ið eintak af Eftirmælum 18.
aldar, eftir Magnús Stephensen,
stærri prentuninni, sem út kom
1806 með Minnisverðum tíðind-
um. 1 bókina vantar tvö blöð.
Þetta rit endursamdi og jók
r Magnús Stephensen á dönsku.
Var það prentað í Kaúpmanna-
nöfn 18Ö8. Á ég mjög gott ein-
tak af þeirri prentun, í samtíma
bandi. Þá á ég eintak af
Skemmtilegri Vina-Gleði o. s.
frv., sem út kom 1797, og var
það með fyrstu bókum frá Leir-
árgörðum. Eintakinu fylgir Pro
Memoria til Ailra Myrkra-
manna og Lióss hatata á íslandi.
VIÐEYJAR- OG
AKUREYRARPRENT.
Árið 1815 var prentsmiðjan
flutt að Beitisstöðum f Leirár-
sveit, en þar bjó þá prentarinn.
Þaðan á ég þó ekki neina bók,
nema hluta af Klausturpóstin-
um, sem þar var prentaður
1819. I ágústmánuði 1819 var
prentsmiðjan flutt í Viðey.
I Viðey var mikil bókagerð
hjá Magnúsi, enda var prent-
smiðjan þar til 1844. Þá var hún
flutt til Reykjavíkur að því er
talið er í Sögu prentlistarinnar
á íslandi. Sá flutningur hefur
þó varla verið nema að öðrum
þræði. Ég á Sturmshugvekjur til
Kvöld-Lestra, og stendur á
þeim, að 1. bindið hafi komið út
í Reykjavík 1848, en 2. og 3.
bindi f Viðeyjar Klaustri 1838.
Eitthvað hefur verið farið aftan
að siðunum við útgáfu þessarar
þörfu bókar fyrir sálarheill ís-
lendinga.
Þessar bækur á ég frá Við-
ey: Um sættastiftanir eftir
Magnús Stephensen, 1819, Um
legorðsmál eftir sama, 1821,
Feðgaævir eftir Boga Benedikts-
son, 1823, Handbók presta o. s.
frv., 1826, Kvæði Benedikts
Gröndals 1833, þó óheil, Núma-
rímur 1935, Fimmtíu Hugvekjur
eður Píslar-Þankar o.s.frv. 1835,
Ljóðmæli Þorláks Þórarinsson-
ar 1836, Hallgrímskver 1834 og
1838, Samhljóðan guðspjallanna
3. útg. 1838.
Sumt af Viðeyjarbókum er nú
orðið ærið sjaldgæft, þ. á m.
Njála prentuð 1844.
Af hinum fyrstu bókum f
Reykjavík á ég Ljóðmæli og
Leikrit Sigurðar Péturssonar,
1844 og 1846. Reykjavíkurprent
er síðan yfirgnæfandi f landinu
og verður ekki frekar rakið hér.
Á Akureyri var stofnað til
prentsmiðju 1852 og hafa þar
síðan komið út blöð og nokkuð
af bókum. Frá Akureyri á ég
Felsenborgarsögur 1854, fræga
bók, Nýja matreiðslubók eftir
Þ. A. N. Jónsdóttur, 1858, Jóns-
bók 1858, Laxdæla 1858, Vara-
bálk eftir Sigurð Guðmundsson
1872, Nýjársnóttina 1872 og sitt-
hvað fleira.
SAFNA
ÍSAFJARÐARBÓKUM.
Árið 1886 var sett á stofn
prentsmiðja á ísafirði og byrj-
að á prentun Þjóðviljans. Seinna
kom önnur prentsmiða þar. All-
mikið hefur verið prentað af
bókum þar, en flest smálegt og
Önnur grein
þess vegna heldur sjaldgæft, að
það hefur gengið fyrir róða.
Varðveizla kvera og smápésa
hefur alltaf verið með bág-
bornara móti. Ég hef reynt að
safna öllu Isafjarðarprenti bók-
arkyns, en ekki tekizt það. Þar
eru skörð f, sem sennilega verða
aldrei fyllt. Til þess að glöggva
mig á því, hvað mundi hafa ver-
ið prentað á ísafirði, hef ég
gert skrá, sem ég Iét prenta.
(ísafjarðarprent um 50 ára
skeið. Uppkast, 1959). En ekki
mun sú skrá vera tæmandi.
Liggja til þess margar ástæður.
Ég vil þó geta þess, að ég bef
ekki ennþá lagt í það, að'safna
blöðunum, nema Þjóðviljanum
og hefur mér ekki tekizt að fá
hann allan. Annars á ég eitt-
hvað af blöðunum, því að ég
slæ ekki hendi við, ef eitthvað
af blaða- eða bókatagi kemur á
fjörurnar. Ég hef náð saman
sem svarar 1.5 hillumetrum af
ísafjarðarprenti. En þessi kver
vantar mig: Smárit Einars
Jochumssonar, sem prentuð
voru 1888, 1890, 1894, 1900 og
1901, Rímur af Auðuni vest-
firzka eftir Jón Hjaltason 1895,
Munararleysinginn eftir Magnús
Hj. Magnússon 1896, Fjaðrafok
eftir Jósef Sveinsson 1902, og
Aftanskin eftir Stefán Sigurðs-
son (frá Hvítadal), og að sjálf-
sögðu sitthvað fleira.
Sum fsfirzku blöðin eru mjög
fágæt. Dagur, sem Guðmundur
Guðmundsson skáld var ritstjóri
við 1909—1910 mun vera til f
mjög fáum heilum eintökum.
FÁGÆTUR PÉSI.
Bækur eru ekki alltaf keppi-
kefli vegna þess hve mikil lista-
verk þær eru. Einn af forfeðr-
um minum skrifaði lítið kvef,
sem nú er meðal sjaldgæfustu
bóka. Þessi maður hét Snæbjöm
Torfason og bjó á Kirkjubóli í
Langadal f Norður-Isafjarðar-
sýslu. Hann taldi sig þurfa að
koma sér í mjúkinn hjá Bjelke
höfuðsmanni, og skrifaði þá
kverið og lét prenta í Kaup-
mannahöfn. Þessi er titillinn:
En / Sandferdig Annal / Alle
Læns-Herrers offver Is/land,
siden Landet först kom under
Nor/gis Krone, Som oc hvad
ofte, eller naar det / haffver
vært svoret undir Kongeme /
Skreffven / Aff Snæbiömo
Torfæio / Island. Anno 1656
24. Octobr. / Prentet udi
Kiöbenhaffn aff Georg Lam-
precht / Aar 1656. Aftan á titil-
blaðinu er tileinkun til Hinriks
Bjelkes. Kverið er aðeins 8 blöð
í fjögra blaða broti. Þó Páll Egg
ert Ólason segi að þetta sé ekki
Framhald s bls 4