Vísir - 16.09.1965, Síða 4

V í S IR . Fimmtudagur 16. september 1965.
Síðustu slurkferðinrw yfír
vötnin á Skeiðurúrsundi
Kjarkmikill útiendingur
Einn útlendan mann rómuðu
Skaftfellingar fyrir kjark og
dugnað í hinum torfæru stór-
vötnum Skeiðarársands, enda
þótt þessi maður hafi aldr-
ei séð straumvatn á sinni ævi
fyrr en til Islands kom. Þessi
maður var undirforingi i danska
hernum Koch að nafni og vann
við landmælingar á Skeiðarár-
sandi og nærliggjandi lands-
svæðum vorið og sumarið 1904.
Með Koch voru í þessum leið-
angri tveir danskir hermenn og
tveir íslenzkir fylgdarmenn,
annar þeirra Sigurður Símonar-
son frá Miðey í Rangárvallar-
sýslu en hinn var ónafngreind-
ur unglingspiltur, aðeins 16 ára
að aldri.
Þann 20. apríl um vorið lagði
leiðangurinn af stað austur á
Skeiðarársand frá Núpsstað með
þrjá hesta hey ög vistir, tjöld
og mælingatæki og annan útbún
að. Á sandinum hafðist leiðang-
urinn við í 20 daga og var það
hin versta vist í hvívetna. Fyrstu
dagana var snjókoma en þó var
kuldinn og snjórinn hátið, sam-
anborið við sandbvl, sem skall
á þá nokkru síðar og stóð sam-
fleytt í þrjá sólarhringa. Veðrið
var blátt áfram óskaplegt. Haus
pokar hestanna fylltust af sandi
og það var útilokað að hestarn-
ir gætu étið nokkra tuggu. Sand
urinn buldi án afláts á þeim
svo þeir voru viðþolslausir og
illmögulegt að hemja þá. Það
var ekki fyrr en búið var að
vefja boldangi utan um þá og
tjóðra saman að þeim tók að
líða skár. En þannig urðu þeir
að bíða hartnær þrjá sólar-
hringa unz veðrinu slotaði.
Nær ókleift reyndist að verja
tjöldin og halda þeim niðri i
veðurofsanum. Þess á milli varð
að gæta þess, með stuttu milli-
bili, að þau fenntu ekki í kaf og
sliguðust undan þunganum.
Mennimir urðu að standa í stöð
ugum mokstri og loks slitnuðu
tjöldin upp og rifnuðu í lengjur.
Allan þennan tíma var lítill mat
friður og enginn möguleiki á að
afla vatns til drykkjar, hvorki
fyrir menn né hesta.
En það sem Skaftfellingar
dáðu Koch mest fyrir, var dugn-
aður hans og kjarkur að ríða
jökulvötnin, forsjá hans að forð
ast sandbleytur og þræða brot.
Hann var í stöðugum ferðum
ýmist austur vfir Skeiðará eða
vestur yfir Núpsvötn, oft voru
árnar illfærar vegna vaxta, en
það bitnaði ékkert á hinum
danska foringja, sem aldrei
hafði séð straumvötn áður, hann
fór ótrauður yfir illfærustu ár
eins og þaulvanur skaftfellsk-
ur vatnamaður.
Kaffærðust í
straumröstinni *
Áður fyrr var oft brýrTþörf
að komast yfir Skeiðarársand
og sú nauðsyn varð ekki umflú
in nema því aðeins að allar leið
ir virtust lokaðar. Það voru
margir, sem áttu leið yfir sand
inn aðrir heldur en póstar. Það
voru læknar í sjúkravitjunum
því Öræfingar þurftu að vitja
læknis að Breiðabólsstað á
Siðu. Það voru sýslumenn í
þingferðum, það voru — í nokkr
um tilfellum prestar í ‘prestþjón
ustuerindum — og um skeið
einnig Vestur-Skaftfellingar f
verzlunarerindum austur á Pap
ós. — Vermenn áttu líka er-
indi yfir sandinn og margir
fleiri.
Frásagnir sumra þessara ferða
langa um ferðir þeirra yfir
Skeiðarársand hafa varðveitzt á
prenti. Þannig lýsir Snoi;ri Hall
dórsson læknir fleiri en einni
slíkri ferð f bókinni „Vestur-
Skaftafellssýsla og fbúar henn-
ar“ er hann var í læknisvitjun-
um yfir sandinn. Eitt sinn
kvaðst hann þó hafa séð Skeið-
ará Ijótasta, enda munaði litlu
að illa færi. Hafði vatnið i ánni
litið út sem úfinn sjór og f miðj
um straumnum hafði risið upp
kolmórauður hryggur, sem ým-
ist virtist hækka eða lækka, og
vatnsflaumurinn oltið áfram
með ótrúlegum hraða. Snorri
sagði að hestamir hafi verið
tregir til að leggja út í þetta
jökulhaf. Fylgdarmaðurinn fór
á undan, fyrst lengi vel undan
straum, en þegar hann tók að
beita hesti sínum í strauminn
þar sem hann var hvað mestur,
fór maður og hestur á kaf í
iðuna. Það hafi aðéins séð í
höfuð og herðar mariiisins,' éri
bólaði ekki á hestihum. Kvað
Snorri læknir að sér hafi aldr-
ei á æfinni brugðið eins og í
þetta sinn. En að vörmu spori
bárust þeir báðir fram úr
straumkastinu 'aftur og klóruðu
sig til lands.
Fór á rogasund
! sömu bók er skýrt frá ferð
tveggja manna sem ætluðu að
ríða Skeiðará í vexti á miðju
sumri, þeir hétu Þorsteinn Guð
mundsson síðar bóndi á Mýr-

um í Álftaveri og Jón Guð-
mundsson siðar bóndi á Hvoli.
Höfðu þeir verið saman í brúð
kaupsveizlu á Skaftafelli og
voru báðir nokkuð við skál. Á-
kváðu þeir að skjótast að
gamni sínu niður að Skeiðará
til að vita hvort hún væri reið
eða ekki. Er þeir komu að ánni,
urðu þeir ekki á eitt sáttir,
taldi Jón hana færa, en Þor-
steinn óreiða með öllu. Hörðn
uðu orðaskipti þeirra, unz Jón
hleypti hesti sínum út í ána án
þess að hafa frekara orð á því
við félaga sinn. Þegar út í miðja
ána kom skall yfir. Ætlaði Jón
þá að snúa við, en til þess voru
engirv tök, hesturinn var kom-
inn á rogasund áður en varði.
Bar bæði mann og hest óðfluga
eftir strengnum og fram í aðalál
árinnar, þegar Þorsteinn sá
hvemig komið ivar, hleypti hann
hesti sínum á harðastökki nið-
ur með ánni, en straumkastið
var svo mikið að hestinn í
straumnum bar hraðara undan.
Ekki sá nein hræðslubrögð á
Jóni, hann sat keipréttur á hest
inum og lét sér hvergi bregða.
Loks kom þar að hestinn bar út
úr aðalálnum og í lygnara vatn,
þar komst hann til sama lands
aftur. Ekki varð Jóni meint af
volkinu, en runnið hafði af hon
um við þessa vatnaferð. Töldu
þeir félagar sig eiga góða hress
ingu skilið þegar þeir komu
heim að Skaftafelli aftur og
munu líka hafa fengið han 6-
svikna.
Breyttir
samgönguhættir
Skömmu eftir 1940 munu
_hestaferðalög hafa lagzt nálega
niður með öllu yfir Skeiðarár-
sand. Núpsvötn og Súla féllu þó
enn um sinn í einn farveg og
urðu þær ófærar yfirferðar, a.
m.k. á meðan sumarvatn var í
þeim. Fljótlega eftir þetta hóf
ust flugferðir til Öræfa og við
það gjörbreyttust allar sam-
göngur þangað og m.a. lögðust
póstferðir á landi með öllu niður
Þá breytt’ist og útfall Skeiðar-
ár, þannig að hún kom á tveim
stöðum undan jöklinum í stað
eins áður, og þar með var úti-
lokað að komast fyrir upptök
hennar á jökli, sem gert var oft
áður þegar hún var óreið.
Síðasta hestaferðin
Þess má þó geta hér, að það
er ekki lengra síðan en í sumar
að leiðangur hestamanna lagði
austur fyrir Skeiðarársand.
Voru fimm í hópnum, þar af ein
kona og voru fyrirliðar leið-
angursins þe’ir Þorlákur Otte-
sen verkstjóri og Öm Johnson
framkvæmdastjóri, báðir alkunn
ir hestamenn. Var hugmynd
þeirra að sundríða hestana í
Skeiðará en fara sjálfir á svo
kölluðum vatnadreka, sem þá
var á leið austur yfir sandinn.
En hestarnir voru ófúsir á að
fara í vatnið ,eins og pft Vill
verða þegar móti sól er að
sækja. Og þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir að reka hestana út í
Skeiðará mistókust þær með
öllu. Þá var það ,að Öm söðl
aði stærsta og traustasta hest
inn í ferðinn; og reið sjálfur
út í ána, sem þá var talin
sundvatn meiri hluta leiðarinnar
Örn þræddi brotin að skaft-
fellskum vatnamannasið og
Frh. á bls. 5.
Oddur Magnússon bóndi í Skaftafelli, þar sem harin stendur
hjá gildustu björkinni í Bæjarstaðaskógi. Oddur mun vera síð-
astur þeirra manna, sem var hætt. kominn í Skeiðará og hrein
mildi að hann skyldi bjargast úr henni.
Núpsstaðír í Fijótshverfi er austasti bær við vestanverðan Skeiðarársand og þaðan er ævinlega
lagt á sandinn, þegar haldið er austur yfir hann. 4 Núpsstað hefur Hannes Jónsson, hin mikla
vatnahetja, búið um áratuga skeið, og fylgt fjölda manns yfir hin illfæru vötn á Skeiðarársandi.
LOKAGREIN UM SVAÐILFARIR
Á SKEIÐARÁRSANDI