Alþýðublaðið - 06.11.1966, Síða 10

10
Sunnudags ALÞÝÐUBLA9 - 6. nóvember 1966
HJÁ FRÆNDUM OG PRESTUM ...
Framhald úr opnu.
inu? Mér er ekki um að þau vökni“
„Heldurðu að hann fari að
. rigna í nótt? segi ég. „Heyrirðu
ekki veðurspána í útvarpinu?"
„Jú, en hún svíkur mig oftast“,
svaraði Ágúst.
Ég lét mér þetta nægja og fór
svo inn að hátta. En alveg er ég
handviss um, að Ágústi hefur ekki
komið blundur á brá út af spá
i’ sögn Stóru Laxá, sem hann þótt
ist heyra í kvöldblænum þarna
úti á hlaðinu.
Hún brást honum heldur ekki
þessi spásögn.
Klukkan þrjú um nóttina vakn
aði ég við einhvern skruðning og
umgáng. Þá var Ágúst búinn að
vekja heimilisfólkið, og litlu síð
ar voru allir komnir út á itún til
. þess að hirða heyið. Það stóðst
j líka á endum, að um morguninn
þegar lokið var við að hirða síð
í asta heysætið, byrjaði að rigna.
f Sumartímann, sem ég var í Stað
5 arhrauni, var ég það ungur,' að
; ég man ekki frá mörgu að segja
þaðan. Ég lék mér aðallega með
Lárusi Arnórssyni, síðar presti á
Miklabæ í Skagafirði ,en hann ólst
. upp á Staðarhrauni með Magneu
• systir minni.
Við Lárus iðkuðum mest presta
leik, stálumst út í kirkju og préd
, ikuðum þar hvor i kapp við annan
i af stólnum. Hann vildi alltaf vera
séra Árni á Stórahrauni, en ég var
séra Stefán á Staðarhrauni.
Einu sinni varð Lárus lasinn og
lá inni í rúmi, og frú Jóhanna
sagði mér að sitja hjá honum og
vera honum til skemmtunar. Þetta
þótti mér slæm prísund, því að
úti var glaðasólskin og mig lang
aði miklu meira til að fara út á tún
að leika mér. Ég tók þvi það ráð
að tala ekkert við Lárus, en taut
aði í sífellu við sjálfan mig: „Aum
ingja Lári, aumingja Lári. , .“
Eftir stundarkorn var hann orð
inn svo leiður á þessu stagli, að
hann bað mig blessaðan að fara
út, hann hefði enga skemmtun af
, mér.
Á Rauðamel man ég ekki heldur
mikið eftir mér, enda dvaldi ég
þar ekki nema stuttan tíma. Séra
Áml og frú Elísabet Sigurðar-
dóttir kona hans voru þá nýflutt
þangað frá Miklaholti og elztu
börn þeirra, Ingunn og Þórarinn
komin nokkuð á legg.
•j, Síðar kom ég oft á heimili séra
• Árna og Elísabetar, eftir að þau
i konm að Stórahrauni. Þar var á-
" valit mannmargt heimili og mikil
! gestakoma, enda voru bæði gest
risin.
Séra Árni þurfti helzt alltaf að
; hafa einhverja hjá sér til þess að
L ræða við. Hann var eins og Bjarni
í Ásgarði að því leyti, að hann gat
átt það til að senda í veg fyrir
, menn, sem áttu ieið um, bara til
að fá þá heim til þess að tala við
þá. Ef gesturinn var ekki nógu
: ræðinn eða skemmtilegur viðmæl
is, gat þó alltaf átt sér stað, að
hægt væri að tefla við hann heldur
en ekki neitt.
Frú Elísabet var mikil búkona
því sviði. Húsbóndinn átti svo
mörg áhugamál önnur og hafði
ýmsum opinberum störfum að
gegna.
Séra Árni keypti Stórahraunið,
þegar hann fluttist þangað. Þetta
er hlunnindajörð, og þar á meðal
annars selveiði, dúntekja og sil-
ungsveiði. Frændi dró heldur ekki
af þvi, þegar hann var að lýsa
landkostum jarðarinnar:
„Það gætu tíu bændur orðið
milljónerar á Stórahrauni," sagði
séra Árni. Sjálfur varð hann þó
aldrei nema bjargálna.
Eitt sinn dvaldi ég á Stóra
hrauni meðan verzlun var í Hólm
inum í Skógarnesi. Þá fór ég á
hestum vestur yfir Löngufjörur,
um Hausthús og niður í Skógarnes.
Með í förinn var frú Elísabet, tvö
elztu börn hennar, Ingunn og Þór
arinn og einhverjir fleiri. Rétt
áður en við komum að Skógar
nesi vildi svo illa til, að hestur
inn hrasaði undir nafna mínum
og pilturinn datt af baki og meidd
ist eitthvað.
í Syðra-Skógarnesi bjuggu þá
foreldrar Elísabetar, og var þar
Þórarinn lagður upp í rúm. í
kringum hann varð óskapa pilsa
þytur, því að kvenfólkið var dauð
hrætt um, að hann væri stórslas
aður. Hann bar sig líka aumlega
og virtist njóta þess að láta fólk
ið stjana við sig. Ég var mesti
æringi og galgopi á þessum ár
um og tók- þessu öllu létt, enda
sýndist mér þetta ekki vera mjög
alvarlegt. Inni í stofunni í Skógar
nesi var lítið harmoníum, og sett
ist ég við það og tók að leika af
mikilli aivöru sálminn „Allt eins
og blómstrið eina“. Þá veit ég
ekki fyrr til en mér er gefið ut
an undir. Þar var þá Ingunn kom
in að veita mér ráðningu fyrir
þetta alvöruleysi að vera að spila
útfararsálm yfir aumingja Þórarni
sem lægi slasaður upp í rúmi. En
sem betur fór jafnaði nafni sig
fljótt og varð ekki meint af þessu.
Nokkrum sinnum var ég við
messu hjá séra Árna fyrir vest
an og spilaði þar reyndar einu
sinni eða tvisvar. Ég gleymi því
aldrei eitt sinn er hann messaði í
Miklholti og gleymdi ræðunni
heima. En þetta gerði honum ekk
ert til, hann talaði jafnvel blaða
laust. Rétt áður en messan átti
að hefjast brá hann sér einsam
all út í kirkju, en ég fór þangað
til hans og sá, að hann var eitt'
hvað að bauka inn við altarið. Þá
var hann að hripa hjá sér nokkra
minnispunkta. Ég sagði honum
að kirkjugestirnir væru víst all
ir komnir .
„Æjá, elskan mín, það er á-
ÍK,ætt, þá getum við byrjað>.<‘
sagði séra Árni. „Ég gleymdi að
vísu ræðunni heima, en það
gerir ekkert — ég er tilbúinn'L
Ég var allur á< nálum! Hvern
ig mundi hann komast frá þessu?
Þetta var engin stund, sem hann
hafði verið einsamall að undir
búa sig. En þegar hann var byrj
aður að tala heyrði ég strax, að það
var aldeilis óþarfi að bera nokk
urn kvíðboga fyrir honum. Þarna
hélt hann nefnilega ljómandi ræðu
og held ég að það hafi einkum I og talaði um ofsatrú. í síðari
komið í hennar hlut að stjórna á I hluta ræðunnar tók hann dæmi um
mæðgur í Reykjavík, sem hann
kvaðst þekkja, og þær væru hvor
í sínum sértrúarflokki og báðar
svo heittrúaðar, að þær töluðust
ekki við!
Séra Árni var raddsterkur mað
ur allt fram á elliár, og fórst hon
um vel þjónusta fyrir altari, enda
þótt hann væri enginn söngmaður.
Ég held líka að hann hafi verið
laus við það að vera músikalskur
og beinlínis leiðzt öll hljómlist
nema kirkjusöngurinn. Ég minnt
ist þess, að einu sinni eftir messu
hjá honum lék ég nokkur lög
á fiðluna, en tengdadóttir hans
Rósa Lárusdóttir, kona Þórarins
spilaði á orgelið. Á meðan sat
séra Árni inni í kór og hlustaði
náttúrlega eins og aðrir, en ó-
sköp varð hann feginn þegar við
hættum að spila. Ég kynnti hvert
lag jafnóðum, og að lokum til
kynnti ég að nú lékjum við þjóð
sönginn.
„Æ það var gott“ skauzt þá
alveg ósjálfrátt upp úr frænda.
Hann var nefnilega orðinn dauð-
leiður að sitja undir þessu gauli!
Og ekki fengum við Eggert
brófðir ibetri „krítik” hjá
honum, þegar við vorum nýkomn
ir heim af tónlistarháskólanum í
Kaupmannahöfn, Þá var það ein
hverju sinni, þegar séra Árni
kom í bæinn, að mamma ætlar
að gæða honum á því að láta okk
ur spila fyrir hann.
Jú, hann hafði ekkert á móti
því. Og við hugsuðum með okk-
ur, að nú skyldum við gera lukku
hjá: frænda og veljum heilmikinn
fiðlukonsert, sem tekur 20 mínút
ur að flytja. Síðan setjum við okk
ur í stellingar inni í stofu á
Laugavegi 79. Eggert sezt við pí
anóið og ég tek upp fiðlúna, og
svo byrjum við að spila. Mamma
situr með krosslagðar hendur,
pínulítið stolt á svipinn út af
sonum slnum, þessum spreng
lærðu músíköntum, komnum beint
af „konservatoríinu" í Kaup-
mannahöfn En sér Árni gengur
um gólf, strýkur öðru hvoru yfir
skallann og talar í hljóði við sjálf
an sig. Og þegar við höfum spil
að í tæpar fimm mínútur, geng
ur hann til mömmu, hnippir í
öxlina á hertni og segir:
„Heyrðu, Þnra — Þura svstir!
Er þetta ekki bráðum búið!“
Þetta var þá öll hrifningin. Og
við sem þóttumst hafa vandað
okkur þessi ósköp og valið veru
lega fallegan fiðlukonsert til þess
að spila fyrir hann!
En þó að séra Ámi væri ekki
mikið gefinn fyrir músik, vildi
svo merkilega til, að ég samdi
einu sinni lag beinlínis að frum-
kvæði hans. En það var náttúr-
lega sálmalag.
Þetta bar þannig til, að einu
sinni, þegar hann kom heim til
mín spyr hann mig >hvort ég
geti ekki búið til lag fyrir sig
við fallegasta erindið hans Hall-
gríms Péturssonar.
„Hvaða erindi er það?“ spyr ég
„Hvað, veiztu það ekki, elsk-
an mín! Það er síðasta erindið í
Passíusálmunum “
Og svo gengur hann um gólf
og kyrjar þetta með sinni hrjúfu
og sterku rödd, raulandi einhverja
lagleysu:
„Dýrð, vald, virðing og vegsemd
hæst,
vizka, makt, speki’ og lofgjörð
stærst
sé þér, ó, Jesú, herra hár,
og heiður klár
Amen, amen, um eilíf ár!“
En hann fór svo vel með þetta,
og af svo djúpri og sterkri til-
finningu, að mér fannst eins og
ég heyrði erindið í fyrsta sinn,
þó að ég hafi auðvitað verið bú
inn að heyra það hundrað sinn-
um áður.
Síðan leið langur tími, og séra
Árni fór aftur vestur að Stórd-
Hrauni. Ég hugsa svo ekkert um
þetta frekar. En svo er það morg
un einn, þegar ég vakna, að ég
minntist allt í einu tilmæla séra
Árna, og samstundis er eins og
lagið syngi i höfðinu á mér. Eg
fer strax fram úr og skrifa það
niður, og þegar ég er að liúka
við það, hringir síminn. Það er
Ingunn Árnadóttir, og hún segir
fcrmálalaust áður en hún heils-
ar:
„Þetta gekk ágætlega með hann
pabba.“
,Hvað gekk ágætlega?" segi ég
og kem alveg af fjöllum
„Nú, veiztu það ekki?“ svarar
hún. „Hann liggur í Landakoti.
Halldór Hansen skar hann við
kviðsliti í morgun. Hann var að
koma af skurðborðinu rétt í þessu
og er nývaknaður, og honum líð
ur ágætlega.“
Ég hafði ekki hugmynd um, að
það ætti að skera hann, vissi
ekki eínu sinni, að hann væri
í bænum.
En það stendur nákvæmlega
heima að meðan séra Ámi svaf
á skurðhorðmu, hefur lagið kónr
ið í huga minn!
Sjálfsagt var þetta bara til-
viljun, en anzi merkileg tilvilj-
un samt. Og mér fannst hún
merkilegust fyrir það, að þetta var
í fyrsta skipti, sem ég hef samið
aftur, varð Pétur að leggja það
á sig að reiða mig alla leið suður
í Borgames, því að ég mátti ekki
til þess hugsa að fara aftur sjó-
leiðina, þótti nóg að þurfa að
veltast með bátkollu frá Borgar
nesi til Reykjavíkur.
Nokkru áður en ég fór til Ó1
afsvíkur hafði faðir minn gefið
mér reiðhjól, og ég hafði bað nátt
úrlega með í ferðalagið, enda
var ég ákaflega montinn af þessu
farartæki. Líklega hefur það ver
ið fyrsta reiðhjólið sem sást þar
vestra, því að á þeim árum voru
reiðhjól fátíð, meira að segja í
Reykjavík. Þegar ég var nýbúinn
að fá hjólið, fór ég að æfa mig
á því við Mjölni og tókst þá ekki
betur til en svo, að ég hjólaði
þar beint á grjótvegg, og var
mesta mildi, að ég stórslasaði mig
ekki. En þegar ég fór vestur í
Ólafsvík, þóttist ég vera orðinn
útlærður á hjólinu, enda minnist
ég þess ekki að hafa valdið þar
neinum umferðarslysum.
Loks er að minnast á enn einn
móðurbróður minn, séra Bjarna
Þórarinsson, en hann er elztur
af sýstkinunum Ég kynntist hon-
um ekki fyrr en hann var kom
inn á efri ár. Hann var lengi
búsettur í Kanada og var bar þjón
andi prestur fjölmörg ár. En eft-
ir að hann hætti prestskap flutti
hann til Reykjavíkur -og átti þar
heima upp frá því. Á meðan hon
um entist heilsa'vann hann við
ýmis skrifstofustörf, meðal ann
ars hjá frænda sínum, Pétri Magn
ússyni, síðar ráðherra.
Séra Bjarni var giftur Ingi-
björgu, systur Sigfúsar Elnarsson
ar tónskálds. Þau eignuðust sjö
börn, og eru nokkur þeirra bú-
sett vestan hafs. Tvö dóu ung áð-
ur en þau hjónin íluttust vestur
um haf, og einn son, Þórarin að
nafni, misstu þau á fyrri heims-
styrjaldarárunum. Yngsta dóttir
þeirra Ingihiargar og séra Bjarna,
Súsanna Lilly, fluttist heim með
þeim og bvr í Reykjavík; hún er
gift Ólafi Hauki Ólafssyni, bróð
ursyni Einars skálds Benedikts-
sonar.
Séra Bjarni var vel skáldmælt-
ur og Ijómandi skemmtilegur mað
ur. Hann líktist Ágúst bróður sín-
lag að morgni dags Og bað hef-
ur aðeins einu sinni komið fyrir ™ * ™rgn. var spaugsamur og
aftur. Það var þegar ég samdi
lagið við lýðveldisljóð Jóhannes
ar úr Kötlum: „Land míns föðtir,
landið mitt“, sem í fyrsta skipti
var sungið við lýðveldistökuna á
Þingvöllum 1944; Það samdi ég
snemma um morgun.
En hvernig geðjaðist svo séra
Árna að laginu, sem ég samdi
fyrir hann? Ég lét hann heyra
það. þegar hann kom heim af
spítalanum, og þá sagði hann:
„Æ, elskan mín, gamla lagið
er miklu betra!‘ ‘Og svo raulaði
hann gamla lagið, rammfalskt auð
vitað.
Auk séra Árna voru tvö móður
svstkini mín búsett á Snæfells-
nesi, Ágúst kaupmaður í Stykkis
hólmi og Þóra, búsett í Ólafsvík.
Þegar ég var ellefu ára, dVald
ist ég stuttan tíma í Ölafsvík
hjá Þóru og Pétri Þórðarsyni
manni hennar. Ég fór með skipi
frá Reykjavík beint til Ólafsvík-
ur og var að drepast úr sióveiki
alla leiðina Þegar ég fór heim
glaðvær, enda þótt hann hefði
orðið fyrir ýmsum raunum í líf-
inu. Eftir að hann fluttist til
Reykjavíkur kom hann oft heim
til mín, og hann vakti alltaf glað
værð í krineum sig. þótt hann
væri þá orðinn aldraður maður.
Við kölluðiim hann alltaf Lúkas
frænda. Þetta helgaðist af gam-
ansögu, sem hann sagði af ein
um stéttarbróður sínum. Það var
eitthvert laugardagskvöld, að
nokkrir heldri menn I prestakall
inu voru að snila lomber og
drekka púns Auk prestsins voru
þgð hreppstiórinn. læknirinn og
oddvitlnn. Þeir sniluðu fram und
ir morgun og urðu kenndir, en
á sunnudeginum messaði prestur
inn eins og til stóð. og voru spila
félagar hans náttúrlega við mess
una hjá honum. Það var skugg
sýnt í kirkiunni og lítil lvsing,
nema hvað logaði á einhverjum
kertisstubbum á altarinu. Þegar
kemur að því, að prestur fer að
Framhald á 15. líða.