Bókasafnið - 01.08.1974, Blaðsíða 8

GRÍMUR M. HELGASON
Haldið til haga
Hið austfirzka lestrarfélag.
Síðastliðinn vetur llutti ég nokkra stutta
útvarpsþætti um ýmis skrifuð gögn og hand-
rit, sem varðveitt eru í handritasafni Lands-
bókasafns, svo sem sveitarblöð, fundargerða-
bækur o. fl. Voru þættirnir fluttir undir
heitinu Haldið lil haga í því skyni að bvetja
fólk til þess að láta ekki skrifuð gögn eða
handrit, sem eitthvert varðveizlugildi kynnu
að hafa, fara í súginn, og helzt að beina
þeim til safna.
Einn þátturinn fjallaði um lestrarfélög og
fundargerðabækur þeirra og þó sérstaklega
um Hið austfirzka lestrarfélag 1835—1854.
Saga lestrarfélaganna er auðvitað miklu
meiri en svo, að henni verði gerð nægileg
skil í slíkum þætti. Ég veit ekki til, að hún
hafi verið betur rakin en Lúðvík Kristjáns-
son rithöfundur gerir í fyrra bindi bókar
sinnar um Vestlendinga, sem út kom 1953
og ég studdist að nokkru við í þættinum,
sem hér fer á eftir.
Fyrsta lestrarfélagið, sem stofnað var til
hér á landi og jafnframt fyrsta bókasafnið,
sem hópur manna stóð að, var Lestrarfélag
Suðurlands. Því var komið á fót árið 1790.
Voru samtök um sameiginleg bókakaup
áður óþekkt liér á landi. Leifar þessa bóka-
safns voru seldar árið 1828 og andvirði bók-
anna látið renna til Landsbókasafns, sem
stofnað var 10 árum fyrr. Samkvæmt sam-
þykktum eða reglum félagsins áttu allir
embættismenn í Borgarfjarðar-, Kjósar-,
Gullbringu-, Árnes- og Rangárvallasýslu,
andlegrar og veraldlegrar stéttar, að eiga
„liðugan gang inn í félagsskap þennan, einn-
ig þeir, er bóknám stunda, og annað heiðar-
legt fólk, ef hagir þeirra eru svo, að þeim
megi fyrir bókunum trúa“. Sakir þess hve
inngöngueyrir og árgjald í félagi þessu var
hátt, hefur alþýða manna varla átt þar greið-
an gang, jafnvel þótt hún væri talin til
heiðarlegs fólks, auk þess sem bækur félags-
ins voru á erlendum málum. Frumkvæði að
þessari bókasafnsmyndun átti Magnús Step-
hensen dómstjóri.
Tveimur árum eftir að Lestrarfélag Suð-
urlands var sett á laggirnar, árið 1792, stofn-
aði Stefán Thorarensen amtmaður Hið
norðlenzka lestrarfélag, sem náði yfir Eyja-
fjarðar-, Skagafjarðar- og Húnavatnssýslur.
40