Bókasafnið - 01.08.1974, Blaðsíða 19
flest bæjar- og héraðsbókasöfnin vel virk og
flest þau bókasöfn, sem ég hef rætt hér um,
væri bókasafnsþjónustan í landinu komin í
allgott horf. Þá væru starfandi a. m. k. 50
sæmilega virk og öflug bókasöfn hringinn í
kringum land, og mætti segja, að almenn-
ingsbókasafnið væri þá orðið gildandi
menningarstofnun í öllum stærstu byggðar-
lögunum."
Tveimur árum eftir að ég komst að þess-
ari niðurstöðu er hún enn í fullu gildi. Því
miður hefur ekki þokast í áttina sem skyldi.
Þarna er því ærið verkefni fyrir höndum.
Allir, sem um þessi mál hugsa af skilningi,
hljóta að hafa það fyrir satt, að almennings-
bókasafn verður að starfrækja í hverju versl-
unarplássi, hverjum byggðarkjarna, hverju
þorpi. Annars er ábótavant í þessum efnum.
Okkur bókasafnsfólki hættir til að líta svo
á, að bókasafnið eigi að vera myndarleg
stofnun, vel búin að húsbúnaði, bókakosti,
skipulagi og starfsliði. Þetta er auðvitað satt
og rétt. En hlutverk almenningsbókasafns
er þó aðallega þjónusta við lesendur, sem
stuðli að því að viðhalda bóklestri, auka
menntir og veita alhliða möguleika til
þroskavænlegrar tómstundaiðkunar. Al-
menningsbókasafnið er engin puntstofnun,
enginn fílabeinsturn, heldur miðstöð þekk-
ingar- og ánægjuleitar fyrir fólkið, vegna
fólksins og fólkinu til handa.
Og þá er ég kominn að öðru aðalefni
þessa máls. Gömlu Iestrarfélögin og hrepps-
bókasöfnin voru stofnuð af fólkinu sjálfu í
hinum dreifðu byggðum landsins; þau voru
hluti af önn þess og fórn. Bækurnar gengu
oft bæ frá bæ, lesnar af öllu læsu fólki í
byggðinni, og um söfnin var annast af á-
huga, fórnfýsi og væntumþykju. Þessi
gömlu söfn, sem sum eru nú orðin eða að
verða aldargömul, voru mitt á meðal fólks-
ins í sveitinni, á bæjum eða í fundarhúsum.
Til þeirra voru ekki gerðar aðrar kröfur en
þær, að þau veittu fólki tækifæri til að lesa
bækur. Þau voru ekki útlánasöfn að nútíma
liætti, heldur miklu fremur farandsöfn. Um
húsnæði var því ekki mikið spurt, því síður
um starfsfólk. Bókasafnið var í rauninni
ekki stofnun, heldur miklu fremur tæki eða
nytsemdarhlutir, sem ungir og aldnir sóttu
til fræðslu, ánægju og tilbreytingu í tóm-
stundum.
Nú er öldin önnur. Atvinnu-, búsetu- og
lifnaðarhættir eru stórum breyttir, vegir og
samgönguhættir allt aðrir, unga fólkið í
skólum eða atvinnuleit mestan hluta ársins,
heil byggðarlög langt til komin í eyði. Þró-
un síðustu áratuga hefur verið sii, að byggð-
in færist saman og þéttist og enn horfir á
sömu lund.
Samt eru enn til í landinu um 150 lestrar-
félög og hreppsbókasöfn í sveitarfélögum
með undir 400 íbúum. Flest þessara safna
eru mjög gömul og kennir því margra grasa
í bókakosti þeirra. Bindatala er frá 500—
3000 í þeim flestum. Ef reiknað væri með
1000 eintökum að meðaltali í safni, sem
ekki mun vera of hátt áætlað, væri hér um
150.000 bindi að ræða. Er það engin smá-
ræðisbókaeign.
Margar þessar bækur eru gamlar og dýr-
mætar, aðrar minna virði. Samt má hiklaust
telja, að mikill meirihluti af bókakosti þess-
ara safna sé hlutgengur í hvaða safni sem
er, annað hvort til varðveislu eða afnota.
Það liggur í hlutarins eðli, að öll þessi
litlu söfn fá ekki staðist til frambúðar.
Breyttir tímar kalla á nýtt skipulag. Samt
er hér síður en svo eins auðvelt verkefni að
leysa og margur hyggur. Hreppsnefndir,
ungmennafélög og gömul lestrarfélög eru
fastheldin á gömlu söfnin, jafnvel þótt þau
séu starfslítil og liggi sum hver undir
skemmdum. Þó er ekki fyrir það að synja,
að nokkur breyting hefur á orðið í þessum
efnum upp á síðkastið.
Þrjár leiðir koma aðallega til greina, þeg-
ar rætt er um fækkun og sameiningu þessara
safna. I fyrsta lagi er sums staðar sjálfsagt
að sameina hreppsbókasöfn héraðsbóka-
51