Bókasafnið - 01.04.1993, Blaðsíða 43

ur stöðuna verður hann það ekki við stöðuveitinguna.
Jafnvel þó að lögin tryggðu Háskólabókasafni stöðu
deildar og háskólabókaverði stöðu deildarstjóra að ein-
hverju leyti, fékk hann hvorki sæti í háskólaráði né öðr-
um stjórnarnefndum háskólans. Samkvæmt þágildandi
lögum var stjórn háskólans í höndum rektors og deildar-
forseta og þeir einir áttu sæti í háskólaráði.8 Það er enn
svo að háskólabókavörður situr ekki í háskólaráði.
2.1.2. Árin 1957-85
Háskólabókasafn átti velgengni að fagna fyrstu 15 árin,
en eftir það fór að halla undan fæti. I viðtali við dr. Björn
Sigfússon sem tekið var 1990 sagði hann:
Sérhver utanför mín árin 1957-1961 skerpti þá vitn-
eskju að þau árin hafði Island náð að stöðvast á til-
tölulega úreltara þrepi en það stóð 1946, þá með
óþreytta þjóð meðan aðrir voru þreyttir að moka til
stríðsrústum sínum. Því fannst mér allt frá 1957 þurfa
ný markmið í stéttarsköpun og eins áherslu á bygg-
ingu þjóðarbókhlöðu á Melunum. Meðan þau tvenn
skilyrði til undirstöðu vantaði fannst mér ímynd
safns míns minna kvalræðislega á hrunda rúst þess
hugtaks, sem verðskuldað hefði að heita háskóla-
bókasafn. 9
Þetta eru alvarleg orð og ekki sögð sársaukalaust. Á ár-
unum 1957-85 óx Háskóli Islands hröðum skrefum.
Stúdentum fjölgaði ört svo og háskólamenntuðum
starfsmönnum, nýjar deildir og stofnanir urðu til. Því
miður naut bókasafnið lítils af þessum vexti. Húsnæði
þess var orðið ófullnægjandi og neyddust menn þá til að
dreifa bókunum og mynda lítil deildabókasöfn um alla
Reykjavík. Voru mörg þeirra ómönnuð. Fjárveitingar til
rekstrar voru skornar við nögl og höfðu ekki við verð-
bólgunni, sem á þessum árum náði oft 60 %. Þá fjölgaði
starfsmönnum safnsins ekki sem skyldi. I ársskýrslu 1983
birtir núverandi háskólabókavörður Einar Sigurðsson
nokkrar fullyrðingar sem settar voru fram vegna nefnd-
ar, sem vinna átti að áætlunargerð um þróun háskólans
1985-1989. Það sem fylgir hér á eftir eru meginatriði úr
ársskýrslunni og er ekki hægt að taka þau öðruvísi en
sem neyðaróp.
- Allt bókarými Hbs. má teljast fullnýtt. . .
- Lesstofur eru dreifðar. Þar er víða lélegt skipulag
og lítið eftirlit. . .
- Ljóst er, að Hbs. flyst ekki í Þjóðarbókhlöðu á
þessum áratug. Háskólinn þyrfti að leggja meiri
áherslu á það en hingað til. . .
- Þrátt fyrir allgóða hækkun ritakaupafjár milli ár-
anna 1983/84, verður ekki annað séð en segja þurfi
upp allt að þriðjungi tímaritakostsins á árinu 1984. . .
- Föstum stöðum í safninu hefur ekki fjölgað síðan
1975. . .
- Við stofnun nýrra greina, lengingu náms í öðrum
og eflingu rannsókna hefur þess ekki verið gætt að
leggja bókasafninu til aukna þjónustugetu, sem svarar
hinum nýju þörfum. . ,10
Það var ekki fögur sýn sem við blasti. Hvers vegna og
hvernig hafði þetta farið svona? I ársskýrslunni segir
Einar einnig:
Þetta leiðir hugann að því, að bókasafnið er um of ut-
anveltu, þegar um er að ræða töku ákvarðana um ým-
is þróunarmál háskólans."
Hvers vegna var bókasafnið utanveltu og átti ekki full-
trúa í stefnumarkandi nefndum og ráðum, svo sem há-
skólaráði? Almennt er talið að fyrirhugaður samruni Há-
skólabókasafns og Landsbókasafns sé meginástæðan.
Meðfylgjandi rök styðja þá skoðun.
Háskólinn sleppti hendinni af bókasafninu að nokkru
leyti og tengdist safnið honum því ekki eins náið og
fyrstu 15 árin. Eftir að ákveðið var að sameina söfnin tvö
var ekki eins nauðsynlegt að huga að þörfum safnsins og
áður.
Þó að þörfin yxi reyndi háskólinn ekki að finna fram-
tíðarlausn á húsnæðisvanda safnsins heldur hélt hann að
sér höndum og beið eftir að ríkið hæfist handa við hina
fyrirhuguðu byggingu.
Háskólinn hafði eigin sjóði, sem ætlaðir voru til bygg-
inga, en vildi ekki deila þeim með ríkinu. Skólinn átti því
ekki gott með að reka á eftir ríkinu við bygginguna. Nú-
verandi háskólarektor, sem þá var prófessor og formaður
bókasafnsnefndar, Sveinbjörn Björnsson, skrifaði í árs-
skýrslu bókasafnsins 1989 að til þess að ljúka bygging-
unni, sem er engin smásmíði, hefði háskólinn þurft að
nota alla sína sjóði í 15 ár. Hann skrifaði ennfremur að
framkvæmdin væri lúxus, sem háskólinn hefði aldrei lagt
út í á eigin spýtur.12
2.1.3. Breytingar til betri vegar
Neyðaróp skýrslunnar sem ég nefndi að framan og
ástandið í málefnum safnsins varð óhjákvæmilega til þess
að umræður spunnust um bókasafnið innan háskólans og
í háskólaráði. I febrúar 1986 skipaði háskólaráð vinnu-
hóp, sem hafði það hlutverk að skrifa skýrslu um brýn-
ustu þarfir safnsins, skilgreina hlutverk þess og gera til-
lögur til styrkingar á stöðu þess innan háskólans.
Vinnuhópurinn skilaði skýrslu til háskólaráðs í apríl
sama ár. I henni voru 5 tillögur til úrbóta. Fyrstu fjórar
tillögurnar tóku til þess með hvaða hætti væri hægt að fá
stúdenta til að nota safnið meira og hvernig útvega mætti
auknar fjárveitingar til starfsmannahalds og rekstrar.
Einnig var þarna tillaga til úrbóta í húsnæðismálunum.
Fimmta tillagan á erindi hér og vitna ég til hennar.
Háskólaráð setji safninu stjórn, sem yrði vinnunefnd
ráðsins í málefnum safnsins. Háskólabókavörður sitji
í háskólaráði með málfrelsi og tillögurétt, þegar mál-
efni tengd safninu eru til umfjöllunar.13
Háskólaráð samþykkti tillögurnar fimm og tilnefndi
fulltrúa í bókasafnsstjórn til fjögurra ára. í stjórninni
voru háskólabókavörður, þrír fulltrúar kennara og einn
fulltrúi stúdenta. Árið 1990, þegar aftur var skipað í
stjórnina, var einn af stjórnarmönnunum fulltrúi há-
skólaráðs.14,15
Bókasafnsstjórnin hefur verið virk og gert þó nokkrar
endurbætur á stjórn bókasafnsins. Gerðar voru áætlanir
um framtíð safnsins og því sett markmið. Háskólaráð
samþykkti áætlanirnar og ákvað að styrking bókasafns- I
43