Bókasafnið - 01.04.1993, Blaðsíða 57

Bókarýni
Ritdómar
Island í skrifum erlendra manna um þjóðlíf og nátt-
úru landsins : ritaskrá / Haraldur Sigurðsson. - Reykja-
vík : Landsbókasafn Islands, 1991.
Nú eru liðin 400 ár síðan Arngrímur Jónsson lærði tók
sér penna í hönd og snerist til varnar gegn þeim skrök-
sögum sem sagðar voru af Islandi og Islendingum í út-
löndum. Þótt viðleitni Arngríms bæri ekki tilætlaðan ár-
angur strax, þá féllu skrif erlendra manna fljótlega eftir
hans daga í nokkuð annan farveg, og má án efa þakka
honurn það að hluta. Ahugi útlendinga á ævintýraland-
inu íslandi og þjóðinni, sem byggir það, hefur þó haldist
vakandi alla tíð og endurspeglast í hinum fjölbreytileg-
ustu ritsmíðum.
Ekki hafa aðrir fylgst með skrifum útlendinga um Is-
land af meiri áhuga en við Islendingar sjálfir. Nú höfum
við eignast þann lykil að þessum ritum, sem lengi hefur
vantað, því að árið 1991 gaf Landsbókasafn út skrá um
ísland í skrifum erlendra manna um þjóðlíf og náttúru
landsins, eftir dr. Harald Sigurðsson fyrrverandi bóka-
vörð og deildarstjóra í Landsbókasafni. Haraldur, sem er
kunnastur fyrir hina miklu Kortasögu íslands, hóf
snemma „að tína saman á seðla heiti ferðabóka og ann-
arra rita, sem fjalla um ísland, mannlíf þess og náttúru“,
eins og hann kemst sjálfur að orði í formála. A starfsár-
um sínum í Landsbókasafni 1946-1978 vann hann öðrum
þræði að þessu verki á vegum safnsins, og þegar hann lét
af starfi, urðu seðlar þessir eftir í safninu. Nokkrir menn
vissu af þeim þar, og var talsvert sótt í að fá að leita í
þeim. Það var svo fyrir forgöngu landsbókavarðar og
með styrk úr Vísindasjóði, að Haraldur var fenginn til að
búa skrána til prentunar. Síðar veitti Eimskipafélag Is-
lands nokkurn styrk til útgáfunnar.
Skráin er allmikil að vöxtum, 163 bls., og má giska á að
í henni séu hátt á fjórða þúsund færslur. Höfundur hefur
leitað fanga víða, og sjálfsagt hafa Landsbókasafn og Há-
skólabókasafn verið þar drýgst. En hann hefur einnig
viðað að sér efni í öðrum söfnum, innlendum og er-
lendum, einkabókasöfnum, svo og ýmsum bókaskrám. I
tíma nær skráin frá öndverðu til ársloka 1973. Rétt er að
leggja á það áherslu, að skráin tekur fyrst og fremst til
rita um „þjóðlíf og náttúru landsins“, eins og segir í heiti
hennar; því má finna þar hvað eina, sem lýtur að náttúru
landsins, en skrif um bókmenntir og sagnfræði, svo eitt-
hvað sé nefnt, eru auðvitað ekki tekin með. Eg hygg, að
öllum, og þá höfundinum manna best, sé ljóst, að slík
skrá getur aldrei orðið fullkomin; til þess er of erfitt að
skilgreina efnið, og mikið af því er auk þess bæði tor-
fundið og torfengið. En sem betur fer hefur höfundur
ekki látið það draga úr sér kjark.
Ekki munu öll þau rit, sem þarna eru nefnd, vera til á
Islandi. Landsbókasafn og Háskólabókasafn reyna eftir
föngum að safna því sem þau ná til af erlendum ritum,
sem varða Island og íslensk málefni, en auk þess er tals-
vert af slíkum ritum að finna í sumum sérfræðibókasöfn-
um. Mikið vantar þó af þessu efni, einkum hið smæsta.
Otulum bókasöfnurum hefur tekist með áhuga og þekk-
ingu að skapa verðmæt söfn þessa efnis, og eins og ýms-
um er kunnugt, hefur Haraldur Sigurðsson sjálfur dregið
saman merkilegt safn á þessu sviði.
Okkur Islendingum eru kannski stundum minnisstæð-
astir þeir höfundar, sem skrifað hafa um okkur með hvað
mestum endemum. Eg trúi því að Arngrímur lærði gæti
allvel við unað, ef hann mætti líta yfir þessa skrá og
kynna sér þau rit, sem þar er að finna. Þegar öllu er á
botninn hvolft, ber þarna hæst hvers konar vísindarit og
önnur verk, sem unnin eru af vandvirkni og góðum hug
til lands og þjóðar.
Skrá Haraldar hefur reynst mér hið mesta þarfaþing,
og þótt sitthvað smálegt kunni að vanta í hana af því,
sem þar mætti vera, þá vil ég ekki síst miða ágæti hennar
við það, að gaman er að fletta henni. Þar hef ég rekist í
fyrsta sinn á margt forvitnilegt, sem ég hafði ekki hug-
mynd um að væri til.
Þorleifur Jónsson,
bókavörður á Landsbókasafni
og Háskólabókasafni
Reykjavík : valdar heimildir 1974-1991 / Bryndís Áslaug
Óttarsdóttir. - Reykjavík : Lindin hf., 1992
Nýlega kom út lítil bók á vegum Lindarinnar hf. sem
heitir Reykjavík. Valdar beimildir 1974-1991. Hún er
skrá yfir helstu heimildir um sögu Reykjavíkur á 18 ára
tímabili. Bryndís Áslaug Óttarsdóttir tók skrána saman
og er hún að grunni til lokaverkefni í bókasafns- og upp-
lýsingafræði við Háskóla íslands. Eins og kernur fram í
titlinum er þó aðeins um valdar heimildir að ræða og má
því líta á hana sem eins konar byrjun eða áhlaup á þann
gríðarlega fjölskrúðuga flokk prentaðra heimilda sem ár-
lega birtast um höfuðborg landsins.
I inngangi er nákvæmlega tilgreint hvernig unnið var
að verkinu, hvar var leitað fanga og hverju sleppt. Er því
heiðarlega að verkinu staðið. Þeim, sem kunnugur er
heimildum um sögu borgarinnar, verður fljótlega ljóst, er
hann flettir kverinu, hvar því er helst áfátt. í inngangi er
til dæmis tekið fram að æviminningum í bókaformi sé al-
gerlega sleppt, en einmitt þar er afar fjölskrúðugur heim-
ildaflokkur um borgina og væri þarft verkefni að fara
vandlega í gegnum allar endurminningabækur og tína út
það sem þar er að finna um Reykjavík. Það er að sjálf-
sögðu mikið verk því viðbúið er „að í flestum þeirra séu
einhverjar frásagnir um Reykjavík“, eins og tekið er fram
í ir.ngangi.
Greinar úr blaða- og tímaritaefni eru í þessu verki ein-
göngu miðaðar við Lesbók Morgunblaðsins. Þar birtist
að vísu reglulega eitthvert efni um sögu Reykjavíkur en
það á við um fleiri blöð og tímarit. Kannski er ástæðan
fyrir því að Lesbók Morgunblaðsins verður ein fyrir val-
inu sú, að árlega birtist í henni ítarlegt og flokkað yfirlit
um efni hennar og eru því hæg heimatökin. Þess skal hér
getið að á Borgarskjalasafni Reykjavíkur hefur um ára-
tugaskeið verið unnið að því að klippa út úr dagblöðum
allt efni sem varðar Reykjavík sérstaklega og líma það
inn í úrklippubækur eftir efnisflokkum. Þetta safn er
57