Bókasafnið - 01.04.1993, Blaðsíða 45

fara nánar ofan í saumana á nokkrum atriðum. Sum
þeirra eiga við alla háskólana, en önnur eru einkennandi
fyrir einn öðrum fremur.
Eg hef heyrt þær röksemdir gegn því að bókaverðir
sækist eftir föstu sæti í háskólaráðum að undirbúningur
og seta á fundum sé tímafrek og tímanum væri betur var-
ið til annars. I þessu felst nokkur sannleikur, en mín
skoðun er sú að meira vinnist en tapist við að sitja há-
skólaráðsfundi. Þeir eru æðsta vald í málefnum háskól-
anna og það er bjargföst trú mín að bókaverðirnir eigi að
hafa hönd í bagga við þá skipulagningu, ákvarðanatöku
og stefnumótun sem þar fer fram. Það mun bæði bæta
bókasöfnin og þjónustu þeirra svo og háskólann allan.
An þessara tengsla munu bókasöfnin ekki halda sama
takti og deildir háskólans og jafnvel fara afvega.
Fé sem veitt er til háskólastarfs er takmarkað og er bit-
ist um það m.a. á fundum háskólaráða. Ef bókasöfnin
eiga ekki talsmann á fundum þeirra, eiga þau á hættu að
verða útundan. Það er ljóst að ef háskólabókavörður
berst ekki sjálfur fyrir safnið þá mun enginn annar gera
það.
Það er almenn reynsla að háskólamenn styðja bóka-
safnið í bókasafnsnefndum og leggja jafnvel fram tillögur
í háskólaráði því til hagsbóta. En þegar kemur að fjár-
veitingum er stuðningurinn ekki lengur fyrir hendi.24
Þetta hefur að nokkru átt sér stað í Háskóla Islands að
undanförnu. Eins og ég sagði áður gerði bókasafns-
nefndin, sem háskólaráð setti upp 1986, framtíðaráætlan-
ir og setti markmið um þróun bókasafnsins. Háskólaráð
samþykkti áætlanirnar og ákvað að málefni safnsins
skyldu hafa forgang. Þessu fylgdu auknar fjárveitingar en
ekki í jafnmiklum mæli og bókaverðir óskuðu og þrátt
fyrir forgang er safnið sem áður að berjast fyrir auknum
fjárveitingum.25
Háskólabókasöfn eru stofnanir innan stofnana. Að-
alstarf þeirra er að styðja við kennslu og rannsóknir sem
stundaðar eru við háskólana. Til að vera fær um það,
þurfa þau að fylgjast með síbreytilegum þörfum lánþega
og haga þjónustu sinni í samræmi við það. Maurice B.
Line hefur nýlega skrifað skýrslu um breytt hlutverk há-
skóla-, rannsókna- og sérfræðisafna á Norðurlöndum og
hann hefur miklar áhyggjur af því hvað bókasöfnin séu í
lausum tengslum við háskólana og starf þeirra. I skýrslu
hans kemur t.d. fram að bókaverðir kvarti sáran undan
því að námskeið séu skipulögð án samráðs eða vitundar
bókasafnanna, sem eru þá ekki í stakk búin til að þjóna
stúdentunum á tilhlýðilegan hátt. Sama á við um stór
rannsóknaverkefni þar sem mikilla upplýsinga er þörf.
Maurice B. Line segir að hlutfallslega fáir háskóla-
bókaverðir séu í háskólaráðum á Norðurlöndum, jafnvel
í stóru háskólunum. Einnig taki aðrir bókaverðir ekki
nægilega mikinn þátt í háskólastarfinu. Þetta verður til
þess að starfsmenn háskóla fá ekki nægilega góðar upp-
lýsingar um það sem bókasafnið hefur uppá að bjóða og
öfugt; bókaverðir kynnast ekki þörfum þeirra sem þeir
eiga að þjóna.26
Þessi skortur á samhæfingu var mjög áberandi í Há-
skólabókasafni fyrir árið 1985 eins og ég hef lýst hér að
framan. Hið afleita ástand sem skapaðist skýrir Einar
Sigurðsson með því að safnið sé utanveltu þegar teknar
eru ákvarðanir um ýmis þróunarmál háskólans. Hlutverk
bókasafna víða um heim hefur verið að breytast, þau
nálgast deildirnar æ meir. Bókasafnsnotkun stúdenta hef-
ur aukist í takt við aukna áherslu á verkefnavinnu og
sjálfsnám. Forsenda þessa er að náin samvinna sé á milli
bókasafna og deilda, t.d. við skipulagningu á notenda-
fræðslu svo og annarri þjónustu. Bókasöfnin taka virkari
þátt í menntun stúdenta en áður. Vegna alls þessa þurfa
bókasöfnin að starfa í nánum tengslum við háskólasam-
félagið. Fyrsta skrefið í þessa átt gæti verið fólgið í því að
bókaverðir taki virkan þátt í stjórnun og rekstri háskóla
á sama hátt og aðrir í háskólasamfélaginu.27
Að lokum vil ég geta þess að á meðan háskólabóka-
verðir hafa ekki föst sæti í háskólaráðum, má leiða líkur
að því að þeir hafi minni möguleika á því að verða kosnir
eða tilnefndir til starfa í öðrum mikilvægum nefndum og
ráðum. Það verður til þess að þeir verða lægra settir en
annað starfsfólk háskóla. Hlutur þeirra í stjórnun há-
skólanna verður rýrari en félaga þeirra, háskólakennara,
og hætt er við að þeir njóti ekki sama álits. Bókaverðir
mega ekki loka sig inni á bókasöfnum fjarri háskólalíf-
inu. Áhrif óformlegra samskipta má ekki vanmeta í þessu
sambandi. Sérhver starfsmaður bókasafnanna á í raun að
eiga möguleika á að vera tilnefndur til setu í nefndum og
vinnuhópum skipuðum af háskólanefnd og ekki aðeins
þar sem fjallað er um málefni bókasafnsins eingöngu.
4. Samanburður á stöðu
háskólabókavarða við stjórnun á
þremur Norðurlandanna og í
Bretlandi
Til samanburðar við ástand mála hér á landi voru send
bréf til 54 háskóla í Noregi, Svíþjóð, Danmörku og Bret-
landi og óskað upplýsinga um þátttöku háskólabóka-
varða í háskólaráðum og öðrum valdamiklum nefndum
innan háskóla. Svör bárust frá 31 háskóla og voru þau
svo ólík að gerð að af þeim er aðeins hægt að draga al-
mennar ályktanir. Þar sem fyrirliggjandi upplýsingar
voru ófullnægjandi skrifaði ég til norrænu ríkisbóka-
varðaembættanna. Mér til sárrar gremju barst aðeins svar
frá einum aðila, en skýrsla Maurice B. Line sem ég gat
um að framan, „The Changing Role of Nordic Academ-
ic, Research and Special Libraries“, kom mér að góðu
gagni.
4.1. Ástandið í Noregi, Svíþjóð og Danmörku
Ólíkt þ ví sem tíðkast hér á landi, þar sem hver háskóli
starfar samkvæmt sérstökum lögum, eru aðeins ein lög í
gildi í hverju landanna þriggja, Noregi, Svíþjóð og Dan-
mörku, og taka þau til allra háskóla. Engin þessara laga
gera ráð fyrir því að háskólabókaverðir hafi föst sæti í
háskólaráðum. I Svíþjóð gera lögin ráð fyrir að þeir séu
kallaðir fyrir ráðin til að gefa skýrslu og vera viðstaddir
þegar málefni tengd bókasöfnunum koma til umræðu.
Þrátt fyrir þetta ákvæði er mikill munur á stöðu háskóla-
bókavarða á milli háskóla og þeim áhrifum sem þeir hafa
á stjórnun sinna skóla. Sumir fá að njóta sín og eru
ánægðir með stöðu sína, á meðan aðrir kvarta sáran.
I Noregi og Svíþjóð eru bókasöfn sem veita háskólum
þjónustu sína samkvæmt sérstökum samningi, en eru
ekki hluti af þeim. Háskólabókasafnið í Niðarósi er rek-
ið í samvinnu háskólans og Konunglega vísindafélagsins
45