Dagur - 12.09.1998, Side 5

LAUGARDAGUR 12. SEPTEMBER 1998 - 21
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU
„Klessumálaramir"
fá sýningu fyrir sig
Listasafn íslands opnaði ígær
sýningu á íslenskum strangflatar-
málverkum og geómetrískri högg-
myndalist sjötta áratugarins.
Nítján listamenn eiga verk á sýn-
ingunni og þrír erlendir áhrifa-
valdar þeirra; Richard Mortensen,
AugustHerbin og VictorVasarely.
„Við abstraklistamennirnir eða klessumál-
ararnir eins og við vorum tíðast kallaðir
vorum álitnir hættulegir þjóðfélagsþegn-
ar. Ymsir góðborgagar og reyndar fólk úr
öllum stéttum taldi okkur vinna skemmd-
arverk á íslenskri menningu, sögðu okkur
sletta Iitaklessum á léreftið (...) af því við
kynnum ekkert í listgreininni (...).“
Þannig farast Hjörleifi Sigurðssyni orð í
bókinni Listmálaraþankar, þar sem hann
rifjar upp ævi sína.
Frönsk áhrif
Hjörleifur var einn af forsprökkum nýrrar
Iistastefnu á Islandi í upphafi sjötta ára-
tugarins, sem var undir beinum áhrifum
frá franskri list þess tíma. Hjörleifur
kynntist verkum franskra listamanna þeg-
ar hann var í París í lok fimmta áratugar-
ins ásamt íslenskum starfsbræðrum sín-
um og vinum, Herði Agústssyni, Valtý
Péturss)mi og Gerði Helgadóttur. Þau
þræddu framsækin gallerí og komust
þannig í kynni við verk franska strangflat-
armálara; Jean-René Bazaine, Alfred
Manessier, Jean le Moal, Gustave Singier
og Bissiere, og geómetrísk verk lista-
manna Alberto Magnelli, Herbin og
Vasarely. Verk þeirra síðastnefndu voru til
sýnis hjá Denise René, sem enn þann dag
í dag heldur úti galleríum með verkum
þessara manna í París.
„Við íslensku listarmennirnir í París
vildum ólmir kynnast hugsuninni á bak
við hinn mikla listræna fyrirgang sem var
um það bil að ýta gömlum átrúnaðargoð-
um okkar til hliðar,“ skrifar Hjörleifur. Is-
lendingarnir drukku í sig skrif Iista-
manna, Bazaines þó sérstaklega, og skrif-
uðu sjálfir um myndlist í tímarit og dag-
blöð á Islandi.
Klolnir listamenn og leikmenn
Hörður Agústsson skrifaði þannig í tíma-
ritið Vaka árið 1953 um strangflatarmál-
verkið: „Þar er ekki reynt að eyða áhrifum
flatarins; þessari fögru undirstöðu verks-
ins er haldið eins óspilltri og frekast er
unnt. En samt er hér vídd, ekki síður en í
natúralistísku myndinni. Form eiga sitt
sérstaka rúm, þau eru misjafnlega opin
eða lokuð. Það má þjappa þeim saman,
láta þau víkka og leysast sundur á fletin-
um, þau geta verið ýmist dökk eða björt."
Þetta viðhorf til málverksins hafði áhrif
á hvernig Hörður, Hjörleifur, Karl Kvar-
an, Kjartan Guðjónsson og fleiri máluðu
á þessum tfma. Þau verk áttu eftir að
vekja einhverjar hatrömmustu deilur sem
sprottið hafa upp um myndlist á Islandi.
Verkin voru umdeild og ekki beinlínis
lofuð af meginþorra þjóðarinnar, eins og
sjá má af blaðaúrklippum á sýningunni í
Listasafninu, þótt þeir væru til sem
mæltu þeim bót. Myndlistarmenn voru
sjálfir klofnir í afstöðu sinni. „Það hrikti í
stoðum eftir að nokkrir þekktustu lista-
menn þjóðar okkar höfðu sagt skilið við
gamla félagið sitt og stofnað nýtt,“ skrifar
Hjörleifur. Þegar fregnir bárust af því að
norrænum myndlistarmönnum stæði til
boða að sýna verk sín í Róm á vormán-
uðum 1955, varð allt vitlaust.
RíMstjómin afneitaði sýningunni
Félag íslenskra myndlistarmanna var eitt
meðlimur í Norræna myndlistarbandalag-
inu, svo félagið gat ráðið hverjir fengu að
senda verk til Rómar. Hjörleifur sat í
stjórn félagsins ásamt Svavari Guðnasyni
og Valtý Péturssyni og hann segir að þeim
hafi ekki þótt nema sjálfsagt að bjóða
mönnum á borð við Asgrím Jónsson, Jón
Stefánsson, Jóhann Briem og Jón Þor-
leifsson, að senda verk á sýninguna. Úr
því varð þó ekki. Klofningsmennirnir
vildu ekki „hlíta slíku boði, nema þeir
fengju að taka með sér aðra í samsinning-
arhópnum til jafns við fólkið í gamla fé-
laginu." Ekki var hægt að fallast á þetta.
Því var skipuð Qögurra manna nefnd til
að velja úr innsendum verkum, sem aug-
lýst var eftir í fjölmiðlum.
Nefndin valdi verk eftir Gunnlaug
Scheving, Jóhannes Kjarval, Þorvald
Skúlason, Asmund Sveinsson og fleiri,
auk þeirra sem þegar hafa verið nefndir
til sögunnar. Síðan var ákveðið að sýna
verkin almenningi áður en þau væru send
til Italíu. „Heimsóknin í skálann gat að
dómi okkar vart leitt annað í ljós en að
við ástunduðum alls ekki þrönga Iistpóli-
tík,“ segir Hjörleifur. „En allt kom fyrir
ekki. Fjölmargir réðust að okkur bæði
leynt og ljóst, í blöðunum og á götunni og
sökuðu okkur um að útiloka það besta og
fegursta sem Island hafði upp á að
bjóða." En það var eins og móðursýki
hefði gripið borgarbúa, jafnvel skilnings-
ríkasta og umburðarlyndasta fólk sætti
sig ekki við valið.
Óánægjan varð til þess að Bjarni Bene-
diktsson, þáverandi menntamálaráðherra,
kallaði myndlistarmennina á sinn fund.
Þar lagði hann til að þeir bættu lista-
mönnum í hópinn, ella fengju þeir ekki
styrk frá Alþingi til fararinnar. Svavar
Guðnason sagði þvert nei og batt þar
með enda á allar viðræður. Málinu lauk
skömmu síðar með því að sýningin hélt
styrklaus til Rómar og án blessunar ríkis-
stjórnarinnar; hún sendi ítölsku ríkis-
stjórninni bréf og bað hana vinsamlegast
um að líta ekki á þátttöku íslensku mynd-
listarmannana sem opinbera athöfn af
sinni hálfu.
Rúmum fjörutíu árum síðar ritar Hjör-
leifur: „Það er alltof útbreiddur misskiln-
ingur að togstreita og miskunnarlaus
samkeppni liststefna leiði til fijórrar sjálf-
skoðunar. Aftur á móti þrengir hún hring-
inn sem á að standa opinn og vera
síbreytilegur.“ MEÓ
Heimild: Listmúlaraþankar eftir Hjörleif
Sigurðsson. Mál og menning, 1997.