Dagur - 18.12.1999, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 18. DESEMBER 1999- 25
Að fá á sig stimpil
- Næsta bók þín Vögguvísa var
nýjung að því leyti að þú notast
þar við tahnál og slanguryrði.
„Ég skilaði handritinu til
Ragnars í Smára sem hafði gefið
út eftir mig báðar fyrri bækur
mínar. Ég var í London þegar ég
fékk bréf frá Ragnari þar sem
hann segist ekki geta gefið hana
út, því þetta sé afskaplega
ómerkileg saga, full af Iélegum
bröndurum og málið alveg
hroðalegt. Enginn muni hafa
gaman af henni nema einhverjir
menntaskólakrakkar.
Þegar ég kem heim tala ég við
Ragnar sem segir að hann skuli
prenta hana, dreifa henni og
auglýsa ef ég geti útvegað hund-
rað áskrifendur að henni. „Ef þú
getur selt meira máttu eiga höf-
undarlaunin," sagði hann. Mér
tókst þetta en bókin kom út í af-
skaplega lélegri útgáfu, óinn-
bundin og prentuð á vondan
pappír. En hún vakti athygli og
fékk mjög góða dóma.
Ragnar viðurkenndi að honum
hefði missýnst, hló og sagði: „Ég
bæti þér þetta upp seinna."
Ragnar var aldrei hrifinn af
mér sem höfundi nema kannski
fyrstu bókinni minni. Hann gaf
svo út Sóleyjarsögu, sex hund-
ruð síðna sögu, í kilju prentaða
á dagblaðapappír. Hann var al-
gjörlega á móti þeirri sögu af
pólitískum ástæðum. Maður
þrætti aldrei við Ragnar. Ég
hlustaði á hann og fyrirgaf hon-
um margt því hann var svo góð-
ur strákur en ég tók hann aldrei
alvarlega. Síðasta skiptið sem ég
hitti hann var árið áður en hann
dó. Hann tók mér afar vel og ég
sat hjá honum góða stund. Þá
sagði hann mér þær fréttir að
hann Iæsi Sóleyjarsögu að
minnsta kosti tvisvar á ári. Hann
var með hana í fallegu skinn-
bandi í bókaskápnum hjá sér. Ég
vissi ekki hvort ég átti að taka
orð hans alvarlega."
- Sóleyjarsaga er áiiaflega löng
og mikil skáldsaga sem kom tít i
tveimur bindum. Hvemig gekk
þér að vinna hana?
„Þegar fýrra bindið kom út var
ég byrjaður að skrifa það síðara.
Þá gerisl það að ég verð ekki
ánægður með þróun mála í sög-
unni. Ég ætlaði upphaflega að
láta Sólcy enda sem gifta konu í
Ameríku, ætlaði að láta Island
missa hana. Svo varð ég ekki
ánægður með þá ákvörðun. Og
nógu erfiðlega gekk mér að
koma Sóleyju í ástandið, en mér
gekk ennþá erfiðlegar að koma
henni úr ástandinu. Sem lesandi
kannt þú kannski betur að meta
það en ég, hvort mér tókst það
þannig að það virki nógu sann-
færandi fyrir lesandann - og þá
sérstaklega fý'rir kvenlesanda,
því ég tek eiginlega meira mark
á því hvað konur segja um Sól-
eyjarsögu en karlmcnn. Sagan
fjallar um kvenmann og kvcn-
lega reynslu og ég þurfti að taka
á öllu sem ég átti til að geta
skrifað sumt í henni.
Ég var ósköp feginn þegar ég
var búinn með hana, og þá
hugsaði ég með mér: „Nú ætla
ég ekki að skrifa skáldsögu fyrr
en ég hef hreint og beint efni á
að taka mér frí frá öllu starfi til
að skrifa og skrifa þá styttri sögu
sem ekki fer úr böndum og cr
slík ógnafyrirferð". Því hvort
sem Sóleyjarsaga er góð eða
vond þá er hún ein lengsta
skáldsaga sem skrifuð hefur ver-
ið hér á landi, rúmar 600 síður.
Ég hcf staðið svo vcl við Ioforð
mitt að ég hef ekki skrifað skáld-
sögu síðan. Það eru margir sem
eru hissa á því og mörgum
finnst sem ég hafi hætt sem rit-
höfundur. Það hef ég ekki gert,
en ég hef ekki samið skáldsögu.
Þegar maður fær á sig vissan
stimpil er erfitt að losna við
hann. Ég er ekkert að reyna að
Iosna við að vera skáldsagnahöf-
undur en það eru margir búnir
að bíta það í sig að ég sé skáld-
sagnahöfundur og ekki annað og
ég eigi að vera það. Ég er að vísu
skáldsagnahöfundur en ég hef
skrifað smásögur, hef þýtt og ég
hef ort Ijóð. Og ég vil meina að
margt að því persónulegasta og
besta sem ég hef gert séu sum
ljóð mín því skáldsögur mínar
eru ekki mjög persónulegar.
Engin þeirra fjallar um mig.
Sumar smásögur mfnar fjalla
svolítið um mig, en ljóðin fjalla
meira og minna um mig eða eru
ort út frá persónulegri reynslu."
Ekki duglegur höfundur
- Það voru ekki allir gagn-
rýnendur jafn ánægðir með Sól-
eyjarsögu, heldurðu að neikvæð
gagnrýni hafi dregið úr þér
kjark?
„Nei, hún gerði það ekki.
Menn hafa haldið því fram, án
þess að hafa haft við að spyrja
mig, að ég hafi beinlinis hætt
sem höfundur vegna þess að
Sóleyjarsaga hafi ekki fengið
nógu góðar undirtektir. Það er
langt frá því. Ég var þá orðinn
alveg vaxinn upp úr þvf að láta
ritdóma hafa áhrif á mig, hvort
sem þeir voru plús eða mínus.
En árið 1961 fer ég að vinna
fast starf sem prófarkalesari á
Þjóðviljanum og þegar maður
kemur heim eftir fullan vinnu-
dag sest maður ekki niður til
að skrifa skáldsögur. En ég
dundaði við að skrifa ljóð og
smásögur og svo þýddi ég bæk-
ur og mjög mikið fyrir útvarpið.
Ég hef sent frá mér samtals um
tuttugu bækur en bara fjórar
skáldsögur. Það eru skáldsög-
urnar sem fólk einblínir á.“
- Þannig að þegar því er hald-
ið fram að þú sért ekki afkasta-
mikill höfundur þá tekur fólk
rangan pól í hæðina að þínu
mati?
„Já. En ég er ekki færibanda-
höfundur og sendi ekki bók frá
mér árlega. Ég er ekki duglegur
höfundur hvað það snertir og
líklega hef ég þurft að gjalda
þess. Sigfús Daðason viðhafði
einhverntíma þá skynsamlegu
athugasemd, að menn þyrftu
ekki endilega að skrifa margar
bækur. Hann vissi að orð eru
dýr.“
- Maður kynnist mörgu fólki
„0g ég vil meina að
margt að því persónu-
legasta og besta sem
ég hef gert séu sum Ijóð
mín því skáldsögur mín-
ar eru ekki mjög per-
sónulegar. Engin þeirra
fjallar um mig. Sumar
smásögur mínar fjalla
svolítið um mig, en Ijóð-
in fjalla meira og minna
um mig eða eru ort út
frá persónulegri
reynslu.“
um ævina og þykir misvænt um
það. Hvaða skáld þótti þér
vænst um sem manneskjur?
„Þetta er erfið spurning. En
ætli ég nefni ekki tvo menn
sem ég legg að jöfnu þótt þeir
hafi verið ólíkir menn. Þetta
eru Hannes Sigfússon og Sig-
fús Daðason. Ég fékk að heyra
hreinskilnar athugasemdir og
stundum skammir frá Hannesi
Sigfússyni fyrir það hvað ég
væri lélegt skáld. Ég lét hann
heyra það líka. Þegar ég hugsa
um þetta eftir á þá hafði maður
gott af þessu vegna þess að vin-
ur er sá er til vamms segir. Það
er afskaplega hæpið að taka
mark á hrósi á yngri árum,
maður hefur gott af því að
manni sé sagt til syndanna af
fólki sem vill manni vel. Þess
vegna ætla ég ekki að nefna
suma menn sem hrósuðu mér,
því mér finnst það ekkert hrós
um þá eða sjálfan mig.“
Ilvernig myndirðu lýsa
karakter þessara tveggja skálda?
„Hannes var fyrst og fremst
afskaplega hreinskilinn maður.
A þeim árum sem ég kynntist
honum virtist hann vera mikil
bóhemtýpa. Ég smakkaði ekki
áfengi og reykti ekki, en Hann-
es var dálítið blautur, hafði
kynnst Steini Steinarri og var
mjög undir áhrifum hans, og
þótt Steinn væri maður sem vel
var hlustandi á og sagði aldrei
neina dellu, þá hafði Steinn
dálftið gaman af að leika með
Hannes og ég held að Hannes
hafi ekki alltaf séð í gegnum
það. Steinn var lúmskt hæðinn
maður, fór oft illa með menn ef
hann nennti á annað borð að
spandera á þá hæðni.
Sigfús var maður fárra orða
og bráðskarpur og sagði engan
óþarfa. Jón Óskar spurði Sigfús
einu sinni að því hvert hann
áliti vera besta ljóðskáld á Is-
landi. Þá sagði Sigfús: „Steinn
Steinarr." Þetta var árið 1945
og Steinn var þá ekki orðinn í
hugum bókmenntamanna eitt
af bestu skáldunum, hvað þá
besta skáldið. En þetta sagði
Sigfús og meinti það og það er
líklega rétt að á þessum tíma
var Steinn að nálgast hápunkt
á ferli sinn. Það skynjaði Sigfús
af skarpleika sínurn."
Að sameinast moldinni
- Nú er komið út úrval Ijóða
þinna, Mararbárur. Segðu mér
frá tilurð bókarinnar.
„Ég hef oft verið spurður að
því hvort ég ætlaði ekki að senda
frá mér nýja ljóðabók og sömu-
leiðis hvar væri hægt að fá eldri
Ijóðabækur mínar. Svo mér kom
til hugar að taka þessi 200 Ijóð
saman og demba þeim í eina
bók. En þegar ég fór að fara í
gegnum Ijóðabækur mínar
fannst mér mörg Ijóð ekki vera
nógu góð, og úr varð að ég kaus
að velja það sem mér þótti skást.
Það gerði ég, og ef ég man rétt
eru þetta 41 ljóð og þýðingar að
auki."
- Myndirðu segja að það væri
eitthvert eitt yrkisefni sem væri
áberandi í Ijóðum þínum?
„Það eru mörg skáld, og góð
skáld, sem eru oft að yrkja sama
kvæðið allt lífið. Þau hafa fáa
strengi í hörpu sinni, en kunna
vel að stilla og spila á þá strengi.
Ég er aftur á móti með marga
strengi í hörpunni, en hvort ég
kann að spila vel á þá ætla ég að
Iáta aðra dæma um.
Ég yrki ýmist undir hefð-
bundnum háttum eða órímað.
Og eftir hverju fer það? Því er
afar fljótsvarað. Það kemur svo
mikið af sjálfu sér, Ijóðið tekur á
sig það form sem er nauðsynlegt
yrkisefninu."
- Nú eru svo margir félaga
þinna dánir, hvaða viðhorf hefur
þú til dauðans?
„Þetta er yndisleg spurning,
alveg dásamleg spurning. Ég
gæti haldið ræðu um dauðann í
beilan sólarhring. Ég hugsa
mikið um dauðann. Ég er for-
vitinn um dauðann en þó reyni
ég ekkert til þess að deyja,
nema ég sé ósjálfrátt að drepa
mig daglega með sígarettureyk-
ingum og Ijótum hugsunum.
Dauðinn er eitthvert alhollasta
umhugsunarefni sem til er. En
mér er illa við dauðann að einu
leyti, mér er illa við þá tilhugs-
un að þurfa að þjást mjög mik-
ið áður en ég dey. Þess vegna
væri mér nokkuð sama þótt ég
væri skotinn ef ég dæi sam-
stundis. En ef ég skyldi verða
þannig að ég hætta að muna
nokkuð eða hætta að þekkja
sjálfan mig þá vildi ég helst
vilja fá mína dauðasprautu.
Það hlýtur að vera voðalegt fyr-
ir aðra að þurfa að umgangast,
þrífa og þjóna lifandi Iíki.
Ég er að vona að það sé líf
eftir dauðann en þó ég sé mjög
forvitinn þá er ég ekki forvitn-
ari en svo að ég get vel sætt
mig við að deyja alveg og vera
ekki til lengur.
Ég velti því stundum fyrir
mér hvort ég eigi að láta
brenna mig eða ekki. Mér
finnst einhvern veginn að það
sé eðlilegra að sameinast mold-
inni þannig að það vaxi upp af
manni tré heldur en rnaður
endi sem aska í keri. Þannig
heldur maður áfram að vera
partur af Iífskeðjunni. Það þyk-
ir mér fallegt.“
- Við skulum vtkja frá dauð-
anum. lívert verður framhaldið,
ertu að skrifa?
„Ég get ekki neitað þvf að ég
er að því svona stundum, en ég
er ekki nógu duglegur. Ég er að
skrifa æviminningar mínar, og
er núna að skrifa um bernsk-
una og móður mína. Meðan ég
held heilsu mun ég cinbeita
mér að þessu verki. Það getur
vel verið að ég gefi út hluta af
því, en það er of snemmt að
tala um það núna.“
„Ég er að skrifa æviminningar mínar, og er núna að skrifa um bernskuna og móður mína. Meðan ég held heilsu mun
ég einbeita mér að þessu verki.“