Dagur - 17.10.2000, Blaðsíða 16

16- ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 2000
Leíkhúsið er g'aröur
Verk eins og þetta höföar umfram allt til okkar sem djúp og sönn mannlífsmynd og mun ætíö gera
Þjóðleikhúsið:
KIRSUBERJA-
GARÐURINN
eftir Anton
Tsjekhov.
Þýðandi: Ingi-
björg Har-
aldsdóttir.
Leikstjóri:
Rimas Tum-
inas.
Leikmynd:
Adomas Jacovikis.
Búningar: Vytautas Narbutas.
Tónlist: Faustas Latenas.
Lýsing: Björn Bergsteinn
Guðmundsson.
Aðstoðarleikstjóri og túlkur:
Ásdís Þórhallsdóttir.
Frumsýnt á Stóra sviðinu 14.
október
Enn koma leikhúsmenn frá
Litháen og setja á svið sýningu
í Þjóðleikhúsinu, þá Qórðu á
sjö árum. Leikstjóri, leik-
myndahönnuður og tónskáld
eru þeir sömu og fyrr, en nú
gerir Jacovikis leikmyndina,
en Narbutas, sem það hefur
gert áður, stendur fyrir bún-
ingunum í þetta sinn. Ekki
blandast neinum hugur um að
fengur hefur verið að heim-
sóknum þessara kunnáttu-
manna þótt deila megi um ein-
stakar sýningar og þær áhersl-
ur sem leikstjórinn leggur
hverju sinni.
Kirsuberjagarðurinn er
þriðja Tsjekhovsýning Tum-
inas í Þjóðleikhúsinu, fyrst
kom Mávurinn 1993 og síðan
Þrjár systur fyrir þremur
árum. Sú sýning er mér raun-
ar ekki sérlega minnisstæð,
kunni víst ekki að meta ein-
hverjar sérviskulegar uppá-
finningar leikstjórans. Tum-
inas hefur vitaskuld ekki horf-
ið frá sérviskunni, enda ekki
ástæða til, en að mínum dómi
veitir hann verkinu frjálsari og
órofnari framrás nú, sýning-
unni á Kirsuberjagarðinum er-
ekki spillt með fyrirtekt leik-
stjórans eins og sumum fyrri
sýningum.
Hinn sjónræni
þáttur fallegur
-Tsjekhov er sem allir vita
einn mestur meistari leikritun-
ar í heiminum, verk hans hafa
til að bera þá dýpt í mannlýs-
ingum að þau bjóða upp á
ólxkar túlkanir. Sjálfur kallaði
Tsjekhov leiki sína gamanleiki.
Löngum var þó meira lagt í
angurværa tilfinningasemi í
uppsetningum og gaf Stan-
islavskí tóninn í því í upphafi.
Raunar mislíkaði höfundinum
slík túlkun og kvartaði undan
því að vera gerður að „vælu-
kjóa“. Þarna verður vitaskuld
að þræða tæpan stíg milli
harms og skops. Leikrit Tsjek-
hovs fela hvort tveggja í sér,
það er einmitt tvísæið sem er
þeirra sterkasta aðdráttarafl.
Sérhver leikstjóri verður um-
fram allt að leyfa því eðli verk-
anna að njótasín. Og það gerir
Rimas Tuminas x'sýningunni á
Kirsuberjagarðinum. Fyrst er
að nefna að hinn sjónræni
þáttur verksins er ákaflega
fallegur. Leikmyndin, sem birt-
ir hið hrynjandi óðalssetur er
víð og hugkvæmnislega mótuð,
lýsing, litasamsetning og ekki
síst tónlistin í sýningunni eiga
sömuleiðis góðan þátt í að
skapa þá stemningu sem hér
er nauðsynleg, með hægu
tempói.
í seinni tx'ð hefur meiri rækt
verið lögð við skoplega þáttinn
í þessu verki. Ég er ekki frá
því að sú áherslubreyting hafi
sést í sýningum á Krisuberja-
garðinum hér á síðustu ára-
tugum, en þetta mun vera í
fjórða sinn sem leikritið er sett
upp í reykvísku atvinnleikhúsi.
Frá fyrstu sýningunni, 1957,
kann ég ekki að segja af eigin
sjón, en tvær þær næstu, í Iðnó
um 1980 undir stjórn Eyvindar
Erlendssonar og hjá Frú Emil-
íu í leikstjórn Guðjóns Peder-
sen 1994, man ég allvel; sú
síðasttalda lifir í minningunni
einkum vegna afburðaleiks
Kristbjargar Kjeld í hlutverki
Ranevskaju óðalsfrúar. Ég geri
ráð fyrir að hinn sögulegi þátt-
ur leikritsins, lýsingin á hruni
rússneskrar aðalsstéttar í lok
nítjándu aldar, sem mönnum
varð áður svo starsýnt á, hafi
þokað til hliðar í vitund þeirra,
meðal annars vegna þess að
það stjórnarfar sem við tók í
þessu mikla ríki féll til grunna.
Það er í samræmi við hina
nýju túlkun að gera stúdentinn
Tofímov, sem talar máli hins
nýja tíma, sem allra lítilfjör-
legastan. Segja má að það við-
horf kristallist í atriðinu milli
hans og Ranevskaju þegar
hann leggst á hana en hún
vefur hann innan x' teppi og
talar yfir honum þannig. Önn-
ur atriði eru í sama stfl, og
snúa reyndar að frúnni sjálfri,
eins og þegar kaupsýslumað-
urinn Lopakhín sem kaupir
garðinn, setur hana á hné sér.
Sitthvað annað í túlkun per-
sónanna er á annan veg en
áður hefur tíðkast, þannig er
gamli þjónninn Firs miklu
þyrrkingslegri hér en ég hef
áður séð hann.
Edda Heiðrún
„björt“ leikkona
Það yrði of langt mál að lýsa
hverju einstöku hlutverki, öll
þjóna þau heildarmyndinni.
En miklu skiptir hvernig skip-
að er í hlutverkóðalsfrúarinn-
ar Ljúbov Andreievnu Ra-
nevskaju sem hér er í sjónar-
miðju. Edda Heiðrún Backman
leikur hana af glæsibrag sem
hennar er von og vísa. Hún er
„björt“ leikkona, leikur hennar
allur á þeim nótum, í opnum
og einlægum stfl. Edda
Heiðrún er augljóslega allt
öðru vísi leikkona en Krist-
björg, svo ég nefni þá sem síð-
ast fór með hlutverkið hér.
Samanburður á þeim tveim-
segir manni nokkuð um stfl
þessarar sýningar. Hann felur
í sér að undirtónar í' persónu-
gerðinni verða ekki eins djúpir
og mollkenndir og löngum
áður.
Sigurður Skúlason fer með
hlutverk Gajevs, hins ónýta
bróður og fimbulfambara,
táknrænt í sýningunni að hann
skuli að lokum borinn burt af
sviðinu eins og barn; vel mót-
að hlutverk, en ræðan fræga
til heiðurs skápnum hefði mátt
vera safaríkari. Brynhildur
Guðjónsdóttir fer afar fallega
og þokkafullt með hlutverk
ungu dótturinnar Önju, og
Edda Arnljótsdóttir er jarð-
bundin Varja fósturdóttir sem
vera ber. Ingvar E. Sigurðsson
var undirfurðulegur Lopskhín
kaupsýslumaður, raunverulega
er hann „kaghýddur langt
fram í ætt“, þótt hann að end-
ingu kaupi garðinn, tákn fyrir
menningu yfirstéttarinnar sem
hann mun aldrei eignast hlut-
deild í.
Það verkaði ágætlega að
ekki skyldi reynt að bregða
upp neinni sjónmynd af garð-
inum, með því er ímyndunar-
aflið virkjað. Aðrir leikendur
eru Baldur Trausti Hreinsson,
Trofímov stúdent, Randver
Þorláksson, Pístjík óðalsbóndi,
Stefán Karl Stefánsson, Jepík-
hodov skrifstofumaður, sem
allir skiluðu hlutverkum sínum
skilmerkilega innan ramma
leikstjórans. Vigdís Gunnars-
dóttir fór fallega með hlutverk
Dúnjöshu vinnukonu. Valdi-
mar Örn Flygenring sýndi hinn
ósiðaða og hrokafulla þjón
Jasha af krafti og gaman var
að sjá Róbert Arnfinnsson í
gervi Firs þótt túlkunin væri
nokkuð einhæf og torkennileg
sem vísast er leikstjórans sök.
Ekki heyrðist ætíð nógu vel til
Róberts á sviðinu, til dæmis í
lokaatriðinu þegar hinn gamli
þjónn situr einn eftir á setrinu.
Tinna Gunnlaugsdóttir var
snöfurleg Charlotta ívanovna
kennslukona, en gervi hennar
og búningur fannst mér nokk-
ur tímaskekkja.
Djúp og sönn
mannlífsmynd
Því fleiri og íjölbreytilegri
túlkanir á klassískum snilldar-
verkumleikbókmenntanna sem
maður fær að sjá, því betra.
Skiptir þá minna máli þótt
maður sé ekki sáttur við út-
komuna í öllum greinum eins
og hér gerist. - Kirsuberja-
garðurinn er innra með okkur
sjálfum, eins og leikstjórinn
hefur sagt svo fallega. Hann
segir líka að leikhúsið sjálft sé
slíkur garður sem ætíð ber
nýjan blóma. Það er auðvitað
hárrétt líking. Verk eins og
þetta höfðar umfram allt til
okkar sem djúp og sönn
mannlífsmynd og mun ætíð
gera.