Dagur - 03.11.2000, Qupperneq 13

12 - FÖSTUDAGUR 3 . NÓVEMBF. R 2 0 00
FÖSTUDAGUR 3 . NÓVF.MBER 2 000 - 13
FRÉTTASKÝRING

Vsyptr
FRÉTTIR
Segja umsátxinu loks loMð
Hver á að borga eftir-
lits- og rannsóknar-
kostnað sem óhjá-
kvæmilega fylgir úr-
skurði skipulags-
stjóra? Þessu er ósvar-
að sem og fleiri spum-
ingum.
Eins og búast mátti við eru skipt-
ar skoðanir um |iá ákvörðun Sivj-
ar Friðleifsdóttur umhverfisráð-
herra að heimila Kísiliðjunni að
dæla kísilgúr úr nýjum svæðum í
Syðri-flóa í Mývatni. 10 kærur
bárust lil ráðuneytisins eftir úr-
skurð skipulagsstjóra og þótt um-
bverfisráðuneytið felldi hann úr
gildi og kæmist sumpart að
annarri niðurstöðu, er ljóst að rök
forsvarsmanna í náttúruvernd
hafa ekki fengið náð hjá ráðu-
neytinu nema að litlu leyti.
Tekist er á um hvort niðurstaða
ráðhcrra sé endanleg. Því heldur
fram kvæm dastjóri Kísi 1 i ðju nnar
fram en stjórnarformaður Nátt-
úrurannsóknastöðvarinnar við
Mývatn og forstjóri Náttúru-
verndar ríkisins bafa aðra skoð-
un. Ekki verður þó litið framhjá
því að ráðherra hefur nú opinber-
að vilja sinn. Þótt formlega verði
einhver dráttur á afgreiðslu máls-
ins og það kunni að koma aftur til
umhverfisráðuneytisins, verður
ckki annað séð en að búið sé að
tryggja líftíma verksmiðjunnar,
a.m.k. fram á 3ja áratug nýs ár-
þúsunds. En eitthvað mun það
kosta.
Bara pólitík?
Gísli Már Gíslason, prófessor í
vatnalíffræði og stjórnarformað-
ur Nátlúrurannsóknastöðvarinn-
ar við Mývatn, er ósáttur. „Ég lít
f\'rst og fremst á þessa niðurstöðu
sem pólitískan úrskurð. Ráðherra
metur það sem svo að það yrði
mikið áfall lyrir atvinnustarfsemi
í Skútustaðahreppi ef verksmiðj-
an yrði að hætta störfum. Eg er
auðvitað ósáttur við það mat sem
ráðherra leggur á náttúrufræði-
lega þætti í þessum úrskurði."
Þar á Gísli einkum við að ráð-
herra skyldi ekki hafa tekið meira
tillit til skoðana ráðgjafastofnana
ráðuneytisins, hvort heldur er
RAMÝ, Náttúrufræðistofnunar
tslands eða óháðra stofnana, s.s.
Uáskóla Islands,Veiðimálastofn-
unar og fleiri. Gunnar Guðni
fómasson hafi t.d. skoðað málið
sjálfstætt og hann hafi gefið úr-
skurði skipulagsstjóra fallein-
kunn. Gísli segir hins vegar að sér
hafi ekki komið úrskurðurinn á
óvart, enda eigi mcnn von á ýmsu
þegar pólitík sé annars vegar.
Ilann telur ekki að ráðherra sé
með úrskurðinum að taka undir
gagnrýnisraddir á störf ýmissa
vísindamanna með því að líta
framhjá áliti þeirra. Það sé stað-
reynd að störf fræðimanna við
Mývatn hafi almennt hlotið við-
urkenningu í alþjóðlegu vísinda-
Framkvæmdastjóri KísiHðjunnar segir að Náttúruvernd ríkisins hafi gert aiit sem í vaidi stofnunarinnar stóð til að stöðva framgang fyrirtækisins en málflutningur
Kísiliðjunnar hafi þótt trúverðugri. Ekki eru allir sammála þessu. Stjórnarformaður RAMÝ segir ákvörðun ráðherra einfaldlega pólitíska.
samfélagi. „Aftur á móti er það
mat ráðherra að með tilliti til
allra þátta og þá ekki síst félags-
legra, sé þetta rétt niðurstaða.
Með því setur ráðherra minna
vægi á hugsanleg umhverfisáhrif
en við hefðum talið æskilegt."
Ekki búið að setja piuikt
Prófessorinn telur að málinu sé
ekki lokið. Þótt úrskurðurinn
kveði á um að umhverfisáhrif
verksmiðjunnar verði gerð ásætt-
anleg með starfskilyrðum og mót-
vægisaðgerðum í samræmi við
lögin sem gilda um Mývatn, eigi
eftir að setja þessi ströngu skil-
yrði um hvernig staðið skuli að
námagreftrinum. Það verði varla
fyrr en sátt náist um þau sem
Náttúruvernd ríkisins muni veita
námuleyfi. NR þurfi einnig að
samþykkja nýtt aðalskipulag og
auk þess geri úrskurðurinn ráð
lyrir mjög stílri vöktun á vinnsl-
unni. Verði vart við skaðleg áhrif
verði hún jafnvel stöðvuð og auk
þessa segi í úrskurði ráðherra að
eltir sé að endurskoða samkomu-
lag umhverfisráðuneytisins, iðn-
aðarráðuneytisins og NR frá
1993 um starfslok Kísiliðjunnar.
„Að þessu leyti er málinu ekki
lokið. Það eru mörg stig eftir
enn,“ segir Gísli Már.
Varúðarreglan brotin
Náttúruverndarsamtök Islands og
Samtök um náttúruvernd á Norð-
urlandi harma úrskurðinn. Sam-
tökin telja að verndargildi Mý-
vatns sé svo mikið að varúðarregl-
an eigi að gilda ótvírætt. Með
öðrum orðum verði Kísiliðjan að
sanna að fyrirhuguð námavinnsla
skaði ekki lífríki vatnsins. „Því fer
hins vegar fjarri að framkvæmd-
araðila hafi tekist að sýna fram á
að náttúra Mývatns híði ekki tjón
af námavinnslunni," segir Ingólf-
ur Jóhannesson, formaður,
SUNN. Hann var einn þeirra sem
kærðu úrskurð skipulagsstjóra.
Mörgu ósvarað
Arni Bragason, forstjóri Náttúru-
vcrndar ríkisins, sagðist eiga
erlilt með að tjá sig um úrskurð-
inn í gær, þar sem hann væri ekki
húinn að kynna sér hann að fullu.
Arni benti þó á að mörgum
spurningum virtist enn ósvarað
og mörgu væri vísað áfram til
frekari vinnslu. „Hvað gerist t.d.
ef hættumerki koma upp? Geta
menn þá sætt sig við að vinnslan
verði stöðvuð án tafar? Þessi vafi
virðist enn fyrir hendi eins og við
höfum bent á en það er vonandi
að menn séu ekki að taka neina
áhættu," segir Arni.
Annar úrskurður?
Starfsemi Kísiliðjunnar er að
nokkru leyti háð samþykki NR að
sögn Arna og hann er sammála
Gísla Má um að málinu sé ekki
lokið. Lögin um Laxá og Mývatn
kveði á um að NR þurfi að heim-
ila breytingar á aðalskipulagi og
útgáfu framkvæmdaleyfis ásamt
sveitarstjórn. „Tæknilega gætum
við því sagt nei og þá þyrfti að
kæra þá ákvörðun tii umhverfis-
ráðherra sem hefði síðasta orðið.
Það gæti því komið til þess að
ráðherra þurfi að úrskurða tvisvar
í þcssu máli.“
Forstjóri NR bcndir einnig á að
mikil vinna sé framundan í þessu
máli, bæði hjá NR, RAMÝ og Kís-
iliðjunni. Sú spurning hljóti að
koma upp hver eigi að greiða
þann kostnað.
Trúverðugri
Eignarhaldi Kísiliðjunnar er þan-
nig háttað að ríkið á 51%, erlenda
fyrirtækið World Minerals á rúm
48% en Skútustaðahreppur og
nágrannasveitarfélög eiga afgang-
inn. Framkvæmdastjóri fyrirtæk-
isins, Gunnar C)rn Gunnarsson,
er í meginatriðum mjög sáttur við
málalok sem hann telur endan-
leg. „Þetta er stóráfangi og í raun
ekkert sem hnekkir honum þótt
menn tali um þátt Náttúruvernd-
ar ríkisins og fleira.“
Gunnar Orn rökstyður þessa
fullyrðingu sína með því að Iög-
fræðingar Kísiliðjunnar hafi
skoðað þctta fyrir tveimur árum
og þá hafi einmitt verið spurt
hvort umhverfismatið væri gagns-
laust fyrir verksmiðjuna, því í lög-
unum frá 1974 standi að bera
Gísli Már Gíslason:
Bara pólitík.
þurfi allt rask undir NR. Niður-
staða þeirrar vinnu hafi verið að
úrskurður NR væri ekki endan-
legur frekar en skipulagsstjóra.
Með úrskurðinum núna væri
þegar kominn fram hugur ráð-
herra í málinu og hitt sé formsat-
riði. Hvað skipulagsmálin varði
scgir Gunnar að auðvitað sé eitt-
hvað hægt að tefja málið en
lengra nái það ekki.
„Náttúruvernd ríkisins hefur
gert allt til að stöðva þessar fram-
kvæmdir og nú er kornin niður-
staða. Málílutningur okkar þykir
trúverðugri," segir Gunnar Orn.
Heimamenn í tvö hom
Mikill fögnuður varð hjá þorra
Mývetninga þegar úrskurður ráð-
herra lá fyrir, enda hefur Kísiliðj-
an ráðandi ítök í atvinnulífi sveit-
arinnar. Hluti heimamanna og þá
einkum hændur við sunnanvert
Mývatn, hafa þó lýst andstöðu
Gunnar Úrn Gunnarsson:
Endanlegur stóráfangi.
sinni við að námagröftur hefjist í
fyrsta skipti í Syðri-flóa og hafa
þeir svartsýnustu spáð algjöru
veiðihruni. Gunnar Orn segir
ekkert styðja þetta.
Umhverfisráðherra setur þau
skilyrði að ekki megi grafa lengra
niður í Syðri-flóa en scm nemur
6,5 metrum en Gunnar Örn seg-
ir að það muni ekki standa verk-
smiðjunni fyrir þrifum. Þarna sé
kominn grundvöllur lýrir 20 ára
vinnslu þótt ekki sé hægt að meta
það með óyggjandi hætti, enda sé
þetta svæði nýtt og ekki að fullu
þekkt.
Ný svæði framundan
Erfitt er að spá fyrir um þróun
mála eftir tvo áratugi. Telur
Gunnar Orn rétt að gera ráð l’yrir
því að líftími verksmiðjunnar hafi
aðeins verið framlengdur tíma-
bundið? „Það er e.t.v.
fullsmemmt að spyrja þessarar
Árni Bragason:
Hver á að borga?
spurningar en það er rétt að við
þurfum að huga að framtíðinni. Eg
held að það myndi styrkja starf-
semi þessa fyrirtækis ef hægt væri
að koma á fót einhverri viðbótar-
starsemi við hliðina en hitt er ann-
að mál að ekkert hindrar okkur í
að sækja um frekari svæði í fram-
tíðinni. Að 10-15 árum liðnum
munu væntanlega liggja fyrir frek-
ari gögn sem munu auðvelda rík-
inu að taka réttar ákvarðanir um
framtíðina. Það er búið að sýna
Iram á að þessi starfsemi er í lagi
og á meðan svo er engin ástæða til
að hætta henni. Eg held að það
sama verði uppi á teningnum eftir
20 ár.“
„Það má ekkert“
Framkvæmdastjóri Kísiliðjunnar
scgir umhugsunarvert hver staða
nýtingar og nýsköpunar á náttúr-
unni sé í dag.“ Eg held að það sé
vá fyrir landsbyggðina að allar
Siv Friðleifsdóttir:
Gæti þurft að úrskurða á ný.
framkvæmdir skuli vera komnar
undir hælinn á Náttúruvernd í
Reykjavík, það er háalvarlegt mál.
Þeir sem til þekkja hafa sagt að lík-
lega hefði Bláa lónið við Svarts-
engi aldrei orðið til ef þar væri
virkjað í dag. Einfaldlega vegna
þess að NR og skipulagsstjóri
myndu þá koma því þannig fyrir að
ekkert vatn mætti sjást og engin
lýti yrðu á hrauninu. Þá hefðum
við aldrei uppgötvað þá töfra, að-
dráttarafl og atvinnustarfsemi sem
tengist Bláa lóninu. Við erum að
horfa til þess að það verður ekkert
gert í svona málum í framtíðinni.
Það má ekkert.“
Gætum eins lokað strax
Hvað spurningu Arna Bragasonar
varðar um hver eigi að greiða
kostnaðinn við rannsóknir og eftir-
lit í framtíðinni, virðist ljóst að
nokkur hluti þess kostnaðar muni
falla á Kísiliðjuna. Það veltir upp
annarri spurningu, nefnilega
hvernig rekstur Kísiliðjunnar gangi
um þessar mundir og hvernig fyrir-
tækið sé í stakk búið til að opna
pyngjuna enn frekar í rannsókna-
skyni. „Við vitum ekki hvað þetta
kemur til að með að kosta okkur
en auðvitað munum við reyna að
fá einhverja skynsemi í þessi mál.
Ef uppfylla ætti skilyrði skipulags-
stjóra skv. túlkun Gísla Más Gísla-
sonar, þá myndum við bara loka
strax,“ svarar Gunnar Örn.
Hvað reksturinn varðar hjá fyrir-
tækinu segir Gunnar Örn að Kísil-
iðjan hafi verið rekin með halla f
fyrra og sama verði væntanlega
uppi á teningnum í ár. „Það er ljóst
að rekstarumhverfi þessa fyrirtæk-
is og margra annarra er mjög bág-
borið um þessar mundir. Við fáum
99% af okkar tekjum í evrunni og
hún hefur verið á hraðri niðurleið
og samkeppnin hörð. A hinn hóg-
inn hefur hins vegar tekist að
hækka verðið og við vonumst til að
evran styrkist. Að því gefnu munu
rekstrarskilyrðin hatna."
„Eg bendi líka á að þetta fyrir-
tæki hefur verið í algjörri herkví að
undanförnu. Við höfum ekki getað
einbeitt okkur að því að reyna að
minnka rekstrarkostnað lyrirtækis-
ins með tæknihreytingum. Það
hefur ekki verið réttlætanlegt að
taka stór tækniskref vegna þess að
menn hafa ekki vitað um líftím-
ann. Núna erum við húin að fá
tíma og getum hrugðist við þessu.
Tæknin oklvar er að grunni til 30-
35 ára gömul en loks getum við
skoðað sóknarfærin."
Gott efni
Kísilgúr er duft sem er notað ann-
ars vegar í síun og hins vegar scm
fylliefni. Kísillinn er notaður við
lramleiðslu ýmissa drykkja, lyfja,
sykurs, málningar, tannkrems og
fleira. Hann fer fullunninn frá
Mývatnssveit til matvælavinnslu
og hefur ekkert efni jafngott l und-
ist sem gæti Ieyst hann af hólmi að
sögn Gunnars Arnar.
Ytri aðstæður munu nú ráða
framtíð þessa umdeilda fyrirtækis.
Vera má að baráttunni við náttúru-
verndaröflin sé lokið en næsta
glíma forsvarsmanna Kísiliðjunnar
verður við gengisþróun, fram-
leiðslukostnað og eftirlitsþætti
m.a. Vcrkcfnin eru því ærin enn og
kannski veltur Iíftími fyrirtækisins
nú á öðrum þáttum en menn hafa
helst séð fyrir sér hingað til.
1 A n
i ■ .• L»•p.-amtSom
i f Œf

gj ; V 4 ma
Steingrímur J. Sigfússon segir það með ólíkindum að ekki þurfi einu sinni umhverfismat þegar fyrsta umsóknin
berst um laxeldi í sjó með lax af erlendum stofni.
Heimaviimuna
vantar í laxeldiö
Engin lög tH um að
íLinhverfisinat þnrfi
vegna laxeldis í sjókvl-
um. Steingrímur J.
Sigfússon segir að það
vanti næstum aUt til
aHs í þessu máli.
Jón Bjarnason þingmaður VG hóf
umræðu utan dagskrár á Alþingi í
gær um sjóeldi á laxi í Mjóafirði.
Það var sú ákvörðun Sivjar Frið-
leifsdóttur umhverfisráðherra um
að ekki skuli fara fram umhverlis-
mat vegna þessa, sem var tilefni
utandagskrárumræðunnar. Jón
benti á þann mikla úrgang sem
fellur frá jafnstórri eldisstöð og á
að rísa í Mjóafirði auk erfða-
mengunarhættunnar sem stafar
af norskum Iaxi sem þar á að
nota. í því sambandi nefndi Jón
að talið væri að um 500 þúsund
laxar slcppi úr sjókvíum árlega í
Skotlandi.
„Nýlega sprungu sjókvfar í Fær-
evjum í aftakaveðri og herma
fyrstu fregnir að 40 tonn af laxi
hafi sloppið í sjóinn. Hlutfall eld-
islax í laxveiði í sjó viö Noreg er
35-40%, allt lax sem hefur slopp-
ið úr kvíum,“ sagði Jón Bjarnason.
llniliverlisrnaf eklti
nauðsynlegt
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra sagði að laxeldi væri ekki
matskylt samkvæml lögum um
mat á umhverfisáhrifum heldur
tilkynningarskylt. Fyrirhugaö lax-
eldi í Mjóafirði hafi verið tilkynnt
til skipulagsstofnunar 30. júní
2000. Skipulagsstofnun úrskurð-
aði í framhaldinu að fyrirhugðu
fiskeldi í Mjóafirði væri ekki skylt
að fara í umhverfismat. Vegna
þessa hefði ekki verið ástæða til
að láta fiskeldið fara í umhverfis-
mat.
Hún benti á að Guðni Agústs-
son landbúnaðarráðherra hel’ði
sldpað nefnd sem eigi að fara yfir
þætti sem snertir samhýli kvíaeld-
is og vistrænnar náttúru. Meðal
annars Iagalega umgjörð fiskeldis
og mögulega staðsetningu þcss.
Lagaumhverfid vantar
Steingrímur J. Sigfússon sagði að
ekki í eitt einasta skipti sem uppi
væri vafi falli úrskurður náttúr-
unni, innlendum tegundum eða
hinu villta lífríki, í vil. Sarna hvort
það er laxinn, íslenska kýrin eða
lífríki Mývatns. Hann sagði að Is-
lendingar hcfðu ekki unnið
heimavinnu sína í því rnáli sem
nú væri til umræðu, sjóeldi á laxi.
„Það vantar grundvallarfor-
sendur til þess að taka jafn af-
drifaríka ákvörðun og þá að hefja
kvíaeldi í sjó í slórum stíl á er-
lcndum laxastofni. Það vantar
reynslu á úttekt erlendis frá. Það
vantar grundvallarrannsóknir
innan lands, eða að minnsta kosti
samantekt á öllu sem fyrir liggur.
Það vantar stefnumótun, hún er
ekki til í málinu og það vantar allt
lagaumhverfið. Það er engin lög-
gjöf til að byggja þessa starfsemi
á. Við slíkar aðstæður er það með
ólíkindum að það skuli geta orðið
niðurstaða að ekki þurfi einu
sinni umhverfismat þegar lý'rsta
umsóknin berst um laxeldi í sjó
með lax af erlendum stofni,"
sagði Steingrímur J. Sigfússson.
- S.DÓR
Svo ergist hver
sem liann eldist
Sverrir Hermaimsson
og Guðni Ágústsson
með kjamyrta orða-
sennu á Alþingi í gær.
Tveimur af orðheppnustu og
snjöllustu ræðumönnum á Al-
þingi, þeim Sverri Hermannssyni
og Guðna Agústssyni landbúnað-
arráðherra lenti saman í snerru á
Alþingi í gær. Það gerðist þegar
verið var að ræða utan dagskrár
hvort ekki ætti að Iáta laxeidi í sjó
f Mjóafirði fara í umhverfismat.
Að vfsu snérist orðasenna þeirra
ekki beint um það nema þá á
óbeinan hátt.
Júdasarkossinn
Sverrir Hermannsson fór í ræðu-
stól og sagði rneðal annars:
„Það fer ekki milli mála að hin
gamla karakúl-hreyfing Iætur nú
á sér kræla á nýjan leik. Fyrir þá
sem ekki átta sig á hvað þar er á
ferðinni skal það rifjað upp að
það var hún sem fékk því ráðið að
spánskir hrútar voru fluttir til
landsins og fluttu með sér mæðu-
veikina, scm voru einhverjar þyn-
gstu húsifjar sem ein atvinnu-
grein hefur orðið fýrir. Það var
sama hreyfing sem fékk því ráðið
að minkurinn var fluttur til lands-
ins og varla hefur íslenskt dýralíf
borið skarðari hlut frá borði eða
orðið fýrir þyngri húsifjum.
En íslendingurinn ætlar seint
að læra af reynslunni. Nú ný\'erið
henti það að landbúnaðarráð-
herra Framsóknarflokksins hélt
flórræðu fyrir austan fjall, þar
sem hann tilkynnti að hann hefði
gefið leyfi til þess að tilraun yrði
til þess gerð að útrýma enn cinum
stofni lífvera í heiminum, i's-
lensku kúnni. Allir hafa sér til
ágætis nokkuð og hann verður að
minnsta kosti af því frægur að
hafa orðið fyrstur til að kyssa kú
Júdasarkossi..." sagði Sverrir.
Svo ergist hver sem hann
eldist
Guðni Agústsson sat að sjálf-
sögðu ekki þegjandi undir þessu.
Svcrrir Hermannsson var banka-
stjóri Landsbankans þegar bank-
inn tapaði hvað mest á laxeldi og
loðdýrarækt og Guðni sagði:
„Svo ergist hver sem hann eld-
ist. Það er ömurlegt að sjá ein-
hvern athafnasamasta ráðherra
sinnar tíðar og hankastjóra fisk-
seldismanna og Ioðdýraræktar-
innar koma hér í ræðustól með
útúrsnúninga. Það cr aumt hlut-
skipti og erfitt að horfa upp á
slfkan ágætis dreng í heljar-
höndum. Það er ekki hægt að
eyða orðum að hans málflutningi
í flestum málum. Öðru vísi mér
áður brá. Svona geta menn nú
farið út úr eigin athöfnum," sagði
Guðni Agústsson. - S.DÓR