Dagur - 23.12.2000, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2000 - 7

hef ég verið á krossinum en þú
komst mér af honum svo ég gæti
gengið hérna með þér.“ Svo
skildu leiðir og þeir kvöddust.
Þessi saga minnir kirkjuna á
að utangarðsmaður getur kallað
Krist af krossinum og úr rústum
kirkjunnar. Finnst þér ég vera
mikill andkirkjumaður með því
að minna á þessa sögu?“
- Nei, þú ert áminnandi og það
er mikilvægt. En snúum okkur
að veraldlegri málum. Hefurðu
fundið það sem ritstjóri Morgun-
blaðsins að jní hafir mikil völd í
samfélaginu? Pú verður að svara
mér heiðarlega.
„Það er sagt í bók sem kom út
íyrir jólin að ég hefði hótað
mönnum að eyðileggja þá í
gegnum Morgunblaðið. Eg
reikna með að Morgunblaðið
beri þess vitni að það hefur ver-
ið unnið að öðru en því undan-
farin fjörutíu ár. Ég mundi
aldrei taka þátt í að eyðileggja
menn, slíkt hefur aldrei hvarflað
að mér.
Við upplifum öll annað fólk
með okkar hætti, og þú upplifir
mig sjálfsagt öðruvísi en allir
aðrir, en það er ekki þarrneð sagt
að upplifun okkar á öðru fólki sé
endilega rétt. Mér er kunnugt
um að margir hafa upplifað mig
sem mikinn valdamann og í
sumum tilfellum hefur það bara
verið mátulegt á þá. Eg tel mig
miklu frekar hafa upplifað mig
sem skotspón alls kyns óánægju
og fmyndunar heldur en sem yf-
irmann og valdhrokamann í
þjóðfélaginu. Að þessu leyti hef-
ur það komið mér skemmtilega
á óvart að ég hef haft meira þan-
þol en ég hefði getað ímyndað
mér sjálfur að skáldið þyldi. Eg
Iít á mig sem skrifandi mann
sem hefur löngun til að upplifa
með sínum hætti annað fólk og
er aðdáandi manneskjulegrar
kviku og góðmennsku."
- Pú myndir náttúrulega aldrei
viðurkenna það fyrir mér ef þér
hefði verið fjarstýrt af stjómmála-
mönnum,
„Jú, það myndi ég gera.“
- Hefur það gerst?
„Það er ekki ástæða til að
segja fjarstýrt en ég hef fengið
rangar upplýsingar og það er
sennilega í eina skiptið sem ég
hef átt þátt í að valda annarri
manneskju miklum sársauka.
Við voruni með baksíðufrétt um
að óregla væri á gjaldeyrismál-
um Guðmundar Jörundssonar
útgerðarmanns. Við treystum
heimildinni. Upp úr þessu talaði
Guðmundur við mig og þarna á
Golgata f lífi hans urðum við
perluvinir og þar reis upp ein-
hver mesta og besta vinátta sem
ég hef öðlast í lífinu. Þennan
misskilning Morgunblaðsins
þurfti til þess, en hann var leið-
réttur í blaðinu um leið og sann-
leikurinn kom í ljós. Eg hef
aldrei gleymt þessu og reyndi að
bæta úr því eins og ég hafði
mátt til."
- Nií ertn að láta af staifi rit-
stjóra Morgunblaðsins, hvað tek-
ur þá við?
„Það tekur allt við nema helg-
ur steinn. Helgur steinn er fyrir
álfa og ósýnilegt fólk og ég ætla
mér ekki að verða ósýnilegur.
Hitt er annað að ég hef verið
ósýnilegur sem ritstjóri og skáld
að því leyti að ég hef ekki eltst
við að komast í fjölmiðla.
Reyndar hef ég frekar dýrkað
ósýnilega manninn í þjóðfélag-
inu en þann sýnilega. Og er það
ekki einmitt í anda Ijóðsins?
En vegna spurningar þinnar
langar mig að minna á það sem
Hemingway sagði - hver ný bók
er upphaf, en ekki endir."
hvörfum og skírskotunum og tel
að margræðni sé eitt helsta að-
alsmerki góös skáldskapar.
Tómas Guömundsson sagði ein-
hvern tíma við mig undir Iokin
að hann legði minna upp úr rími
en hrynjandi eftir því sem árin
færðust yfir, og ég get vel skilið
það. Hrynjandi, ekki síður en
líkingar, er hornsteinn alls góðs
skáldskapar og líklega sá þáttur
hans sem úrslitum ræður um
það hvort skáldinu tekst að yrkja
sig frá prósa og áhrifum annarra
skálda og eignast sitt eigiö per-
sónulega göngulag. Því það er
mikilvægast af öllu að maður sé
nú ekki að ganga eins og allir
aðrir.
Þessar hugmyndir um skáld-
skapinn sem ég hef verið að lýsa
fvrir þér skipta mig öllu máli.
Jónas í Starrdal sagði mér frá
því að enginn hcfði hlaðið jafn-
fallega vegakanta og Guðjón í
Laxnesi. Þessi hleðsla er glitr-
andi list Halldórs Laxness í
Sjálfstæðu f'ólki og Ljósvíkingn-
um. Hún ummyndast úr vega-
lagningunni inn í hina miklu
vegalagningu glitrandi listar. Og
það er ekki tilviljun. En það er
áreiðanlega rétt að ég er fagur-
keri og þjáist af því og ég reikna
með því að það valdi alls kyns
ofnæmi hjá mér í sambandi við
það sem ég sé og les.“
- Reiðistu þá?
„Eg get orðið hryggur ef ég sé
að því er hampað sem mér
finnst ekki vera list heldur kraft-
lyftingar."
- Pú vilt ekki nefna dæmi?
„Nei, ég vil ekki nefna dæmi
en aftur á móti hef ég góða við-
miðun, þá bestu sem ég þekki til
að meta skáldskap. Ef mig lang-
ar til að hafa ort kvæðiö sjálfur
þá er það gott. Ef ég hefði viljaö
skrifa skáldsöguna þá er hún
góð. Ég get nefnt dæmi. Ég las
skáldsögu eftir Pétur Gunnars-
son sem var heldur hljótt um.
Hún heitir Efstu dagar og það
fór fögnuður um mig við lestur-
inn, ekki síst vegna andrúmsins,
en það er hvað mikilvægast i
skáldskap. Ég hefði mjög gjarn-
an viljað skrifa þá sögu sjálfur.
En það er ekkert oft sem ég
hefði viljað skrifa það sem ég les
og æ sjaldnar eftir því sem ég
eldist."
Ólistrænn markaður
- Mig langar til að spyrja þig um
margfræga andiið þína á verð-
launurn. Stafar hún af því að þér
finnst að listamenn eigi að vera
hógværir og ekki halda sýningar
á sjálfum sér?
„Það er dálítið mikið til í því
og ég held að það hafi alltaf
fylgt ljóðskáldinu viss virðing
fyrir þeirri einveru sem býr í
umhverfi ljóðlistar. Eins og þú
getur ímyndað þér hef ég sem
blaðamaður orðið vitni að yfir-
gengilegum hégómaskap lista-
manna og stjórnmálamanna og
fengið mig fullsaddan. Þegar
maður hefur lifað lungann af
ævi sinni í slíku umhverfi þá
spyr maður sig hvort nokkuð
skipti máli í sambandi við skáld-
skap annað en skáldskapurinn
sjálfur. Það er annað fólk sem
veitir verðlaun og af hverju
skyldi það skipta mann máli?
Verðlaun geta verið uppörvandi
og selt bækur, en mig varðar
bara ekkert um það. Eg hef efni
á því að selja engar bækur. Það
eru forréttindi að hafa efni á því
að þurfa ekki að gera út á mark-
aðinn því markaðurinn er ólist-
rænn. Hann er froðan sem fljót-
ið safnar við víkur og hólma og
hverfur meðan fljótið heldur
áfram að renna.
Eg hef fengið verðlaun og við-
urkenningar sem ég hef þegið og
hef tekið þátt í Norðurlanda-
samkeppni af því að ég er með
íslenska fánann á brjóstinu og
það hefur mér alltaf fundist
notalegt og mikilvægara en að
vera þar með mynd af sjálfum
mér. Eg tók því einnig fagnandi
að vera settur í heiðurslauna-
flokk Alþingis. Þegar ég sá að
vinir mínir á vinstra væng
treystu sér til að styðja mig þá
þótti mér vænt um það og mat
það. Verðlaun eru bara leikur.
Mér finnst gott að hafa ekki efni
á að taka þátt í því happdrætti.
Hvað segir þú um þetta? Ertu á
móti þessari skoðun minni?“
Ég er sammála því að verð-
laun séu leikur en mér finnst
þau vera skemmtilegur leikur.
„Gott og vel, ég get vel tekið
undir það, en þá verða menn að
gera sér grein fyrir því að þau
eru leikur og ekkert annað. En
það er tilhneiging til að leggja
alltof mikið upp úr þeim.“
Leitin að guði
- Er guð til í þínum huga?
„Við höfum leitað að guði eins
og okkur er fært. Faðirinn sem
Kristur boðaði er mér nægileg
niðurstaða við spurningu sem
aldrei verður svarað, að minnsta
kosti ekki í þessu lífi. Meðan svo
er læt ég mér Krist nægja. Eg
hef ekki komist lengra. Ég er
þeirrar skoðunar að Kristur sé
spcnnistöð milli þess sem við
getum ekki skilið og þess sem
við þráum, að guð sé til og sé al-
góður guð okkar allra.
Þegar menn eru að fárast yfir
jólunum og kaupæðinu finnst
mér að þeir ættu fremur að
hugsa um það, að jólin eru við-
brögð við kærleika guðs og þess
vegna mikilvæg. Þegar jólin
nálgast finnst mér sem heimur-
inn sé altekinn af þessum kær-
leika. En ég veit líka að menn
drepa náunga sinn á aðventu.
„Mér er kunnugt um að
margir hafa upplifað
mig sem mikinn valda-
mann og í sumum til-
fellum hefur það bara
verið mátulegt á þá. Ég
tel mig miklu frekar
hafa upplifað mig sem
skotspón alls kyns óá-
nægju og ímyndunar
heldur en sem yfirmann
og valdhrokamann í
þjóðfélaginu.“
Ég er þeirrar skoðunar að við
eigum að vera mjög gagnrýnin á
eigin trúarbrögð og ég er líka
þeirrar skoðunar að það sé kirkj-
unni til góðs að við séum
óhrædd við að veita henni að-
hald með þeim hætti að hún
geti risiö upp og sé því alltaf ný.
Ég vil nefna dæmi. Bandaríska
blökkuskáldið Langston Hughes
skrifaði eitt sinn smásögu um
utangarðsmanninn Sergant,
stóran og mikinn hlökkumann,
sem átti sér hvergi skjól. Kvöld
eitt leitaði Sergant að svefn-
plássi en fann ekki. Þá kom
hann að kirkju og ætlaði að fara
inn en hún var lokuð. Hann
réðst á kirkjudyrnar og reif þær
upp. Lögreglumenn komu á
vettfang og toguðu Sergant frá
kirkjudvrunum. Hann náði taki
á einum steininum sem bar
kirkjuna uppi og svo fór að kirkj-
an hrundi yfir mennina.
Sergant, sem var heljarmenni,
stóð upp úr rústunum, hristi af
sér og gekk áfram. Þegar hann
hafði gengið nokkurn spöl
heyrði hann marr í snjónum við
hliðina á sér. Hann leit við og sá
þann sama Krist og hafði blasað
við honum í kirkjunni. Kristur
var kominn niður af krossinum
og sagði við hann: „Já, Sergant,
þetta þurfti til þess að ég kæm-
ist af krossinum. I tvö þúsund ár
„Ég lít á mig sem skrifandi mann sem hefur löngun til að upplifa með sínum hætti annað fólk og er aðdáandi mann-
eskjulegrar kviku og góðmennsku."