Dagur - 14.02.2001, Blaðsíða 17

MIDVIKUDAGUR 14. FEBRÚAR 2001 - 17

MENNINGAR
LÍFID
Gunnþóra
Gunnarsdóttir
Astkonur og Sýnd
veiði að hætta
Sýningum á tveim-
ur góðum leikritum
í leikhúsum borgar-
innar Iýkur föstudaginn 16.
febrúar. Annað þeirra Ástkon-
ur Picassos sem er er á Smíða-
verkstæði Þjóðleikhússins, þar
sem sex af ástkonum þessa
fræga listamanns stíga fram og
segja frá stormasömu og
ástríðufullu lífi með meistar-
anum. Leikritið var frumsýnt í
nóvember sl.
Hitt leikritið sem er að
ljúka göngu sinni á fjölununi
að sinni er Sýnd veiði. Það er í
Iðnó og einnig þar eru það
konur sem bera uppi sýning-
una. Þær eru þrjár talsins og
á einni kvöldstund í lífi sínu
opinbera þær drauma sína,
væntingar og vonbrigði. Eigin-
mennirnir koma mjög við
sögu og endirinn er drama-
tískur. Sýnd veiði hefur verið
sýnd síðan í október.
Leirker í Gallerí Fold
Nú stendur yfir sýning á verk-
urn Magnúsar Þorgrímssonar
leirlistamanns í haksal Gallerís
Foldar við Rauðarárstíg. Á sýn-
ingunni sem er sjötta einka-
sýning Magnúsar eru eld- og
reykbrennd leirker. Sýningin
stendur til 18. febrúar og er
opin virka daga frá 10-18,
laugardaga 10-17 og sunnu-
daga 14-17.
V______________________________/
jjmL
(AÞPltWj
Hvar verður hugsun til?
HORN HQM- þekldng, ný
SPEKIIMGSIIMS llu|sun; Hvín'
v'erður þetta til?
I heilanum,
segja menn.
Vísindamenn
okkar vita ótrú-
lega mikið um
heilann og þeir
fullyrða margir
að allt sem við
skrifar
nokkurn tím-
ann eftir að vita um tilveruna
verði til þar: Allt bvggist á einu
líffæri einnar tegundar á einni
jörð á útjaðri í einni vetrar-
braut, einni vetrarbraut í hópi
hundrað þúsund milljóna vetr-
arbrauta. Flestir þykjast þekkja
heilann og starfsemi hans. Að-
eins örfáir menn vita svo mikið
um heilann að þeir vita að þeir
þekkja hann ekki. Það verður
oft niðurstaða manna að heil-
inn sé eins konar vél sem held-
ur okkur gangandi lfkt og bíll-
inn okkar. Maðurinn á auðvelt
með að skilja vélar og þess
vegna halda einfeldningar að
allt í tilverunni gangi eins og
vél.
Hvemig heiliim skapar
Menn halda að það sé nóg að
vita hvernig Irumur heilans
tengjast, líkt og hinir einstöku
hlutar vélarinnar, til að þeir
þekki starfsemi heilans. Menn
halda að það sé nóg að þekkja
hringferil rafboðanna en við
þurfum að vita miklu meira.
Við þurfum að þekkja hina
innri gerð og tilgang þeirra,
vita hvernig heilinn vex og þró-
ast. Við þurfum að vita hvernig
heilinn skapar. Það er ekki
hlutverk vélar að skapa, heil-
inn skapar. Allt er þetta raunar
of flókið fyrir ntannlega vits-
muni. En hvar verður hugsun
raunveridega til? Ætli við verð-
um ekki að halda að hún eigi
sér víðari grundvöll. Allt líf
okkar og það sem við tengj-
umst fæðir hana af sér. En við
sjáum ekki betur en hugsun,
sem mannlegur hugtakaveru-
leiki, verði tjl endanlega í heil-
anu m.
Heili konuimar stærri
Mannfjöldinn árið 2000 er
mörgum áhvggjuefni. En frum-
urnar í mannsheilanum eru
samt mcira en helmingi stærra
samfélag en mannkynið eins og
það er nú. Og tengingar þessara
frumna eru fleiri en allir þeir
menn sem lifað hafa á jörðinni í
hundrað árþúsundir eða frá
þeim tíma sem þessi heili varð
til. Heili konu er hlutfallslega
stærri en karlmannsheili. Heili
fóstursins er tiltölulega stærstur
en minnkar hlutfallslega eftir
því sem vitið vex.
í fortíðinni hafa nienn lengi
velt því fyrir sér hvernig þessi
heili hefur orðið til og hvers
vegna. Heilar svipaðrar eða
sömu gerðar sýna gjörólíka
hæfni manna. Menn segja að
umhverfið hafí mótað hann. Það
umhverfi var fyrst og fremst um-
hverfi safnara og veiðimanna.
Og hvers vegna stöðvaðist
vöxtur heilans fyrir hundrað
þúsund árum. Hvernig stendur
á því að þótt vit manna og
þekking virðist hafa vaxið, fyrst
og fremst á þessum tíma þá
hefur heilinn ekki stækkað?
Þvílíkra spurninga spyrja
menn vegna þess að þeir eru
svo vanir því að biðja ævinlega
um meira og stærra. Það er
íhugunarefni hvort það geti
ekki komið löng tímabil í þróun
sem hugtökin meira og stærra
eiga alls ekki við. Er heilinn
ekki nógu stórt samfélag í
bráð. Er fæðing barns ekki
nógu erfið þótt höfuðið sé ekki
stækkað?
Hver fruma hefur þjón og
þúsirnd sendisveina
Við sögðum að frumum heilans
væru helmingi fleiri en mann-
kvnið á jörðinni árið 2000. En
þar með er ekki sagan sögð.
Þetta eru yfirstéttarfrumur og
hver þeirra hefur þjón til að
mata sig. Auk þess hefur hver
fruma um þúsund sendisveina
sem eru á sífclldum þönum,
sumir með fréttir og upplýsingar
handa heilafrumunni, aðrir með
skipanir og fyrirmæli á efna-
máli, eitthvað út í þetta víð-
lenda heimsveldi sem nefnist
mannslíkami. Þessi sérstaka
fruma okkar þarf að vita hvað
allar hinar eru að gera og teng-
ingar hennar eiga sér raunar
engin takmörk.
Mótsagnir og óleystar gátur
Enginn heilafræðingur árið
2000 skilur nema lítið brot af
allri þessari starfsemi. Lengi
ríkti krafan um meira og stærra
í sambandi við vöxt heilans.
Okkar nánasti ættingi á jörð-
inni, górillan, hefur heila sem
er um það hil fimm hundruð
rúmsentimetrar. í þrjár ármillj-
ónir var heilinn að þróast upp í
það að verða eitt þúsund og
fjögur hundruð rúmsentimetrar.
Þetta er hraður vöxtur. Hver
kynslóð hefur að jafnaði hætt
við sig um hundrað og fimmtíu
þúsund heilafrumum. Það sem
við vitum um heilann árið 2000
er fullt af mótsögnum og óleyst-
um gátum.
Hér eru enn stór verkefni
handa þriðja árþúsundinu. Það
helsta sem við vitum um heil-
ann er að ekkert okkar notar
nema lítið brot af stærð hans
og getu.
Þegar stund flýgur of hratt
Flestir sem komnir eru af barns-
aldri þekkja sjálfsagt þá tilfinn-
ingu að þeim finnst að með árun-
um, sem tíminn líði æ hraðar. Við
verðum fullorðin, miðaldra, roskin
og gömul í nánast sviphendingu
og þetta minnir jafnframt á að
tíminn sem viö höfum hérna meg-
in landamæra er ekki takmarka-
laus. Þetta er andstætt því sem
var einkennandi í Iífi flestra í
bersku, þegar tíminn var alltaf svo
lengi að líða. Enda vorum við þá
alltaf að bíða eftir einhverju, en
við slíkar kringumstæður verður tíminn
lengi að líða. Þetta er svipaö þeirri tilfinn-
ingu að sitja á biðstofu læknis. Hafa ekki
annað til að stytta stundina með en blaða
í gömlum og snjáðum eintökum af Séö og
heyrt, þar sem á hverri síðu eru myndir af
þeim sem voru stjörnur í hitteðfyrra. Sem
okkur llestum finnst að hafi verið nánasl
í gær, enda þótt tvö ár séu í raun talsverð-
ur tími.
MENNIIVGAR
VAKTIN
Sigurður Bogi
Sævarsson
skrifar
langt
Hvert í annars slóð
Ferming, lok gunnskóla, bílpróf,
stúdentspróf, lffsförunautur, há-
skólapróf, barneignir fasteigna-
kaup og ævistarf. Ætli þetta séu
ekki þau nokkurn veginn þau
helstu markmið sem \að setjum
okkur flest ung um að ná - oft
ómeðvitað. Við erum föst í viðj-
um vanans og fetum hvert í ann-
ars slóð. Mörgum tekst að ná
markmiðunum og komast klakk-
laust í áfangastað, enda þótt
ferðalagið sé oft þyrnum stráð og
virðist vera í land. En sé raunsæi
haft að leiðarljósi er kapallinn hjá flest-
um genginn upp um eða upp úr þrítugu.
El'tir það verður lífið ein allsherjar þeysi-
reiö - þar sem tíminn líður hratt af því
við höfum ekki lengur eftir neinu að
bíða. Nema helst reikningum næstu
mánaðamóta.
Á síðustu áruni hafa sálfræðingar í
sífellt ríkari mæli hvatt fólk til þess að
Ástæða þess ad tíminn lídur æ hraðar
þegar lengra fram á ævina líður kann að
vera sú að lífið sé hjá flestum svo
skemmtilegt. Hratt flýgur stund þegar allt
leikur í lyndi, segir m.a. hér í greininni.
gera lífið innihaldsríkara. Að við finn-
um okkur eitthvað skemmtilegt til að
dunda okkur við í tómstundum frá dag-
legum störfum, sem líka þurfa að vera
skemmtileg. Því væri heillaráð íyrrir
fólk að gera að sérstöku kcppikefli að
fara til dæmis í draumaferðina 35 ára,
kaupa draumahúsið um fertugt og svo
framvegis. Allt er þetta þó undirorpið
því hvað íjárhagurinn leyfir. Markmið
þurfa ekki að vera nákvæmlega eins og
hér er að framan lýst, meginatriðið er
að við höfum eitthvað til'að stefna að
sem hægir á æðibunugangi lífsins.
Lífið er svo skemmtHegt
Onnur ástæða þess að tíminn líður æ
hraðar þcgar lengra fram á ævina líður
kann að vera sú að lífið sé hjá flestum
svo skemmtilegt. Hratt flýgur stund þeg-
ar allt leikur í lyndi. Sjálfum finnst mér
lífið yfirleitt harla skemmilegt - og tím-
inn hefur liðið hratt. Því þarf maður að
hiðja um grið gagnvart hraðferð tímans
og slík sáttargjörð verður líka hest tiyggð
með því setja sér markmið. Þá er eftir
einhverju að bíða - rétt eins og á Iækna-
stofunni.
sigurdur@dagur. is