Dagblaðið Vísir - DV - 26.11.1981, Síða 4

4
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1981.
í FRELSISÁTT?
Þá streymir hiö prentaöa mál
aö nýju út um landsins byggö-
ir, blöö, timarit og bækur. Þeir
hafa sjálfsagt veriö margir,
sem andaö hafa léttara, þegar
prentaradeilan leystist. Sumir
hafa séö fram á gifurlegt fjár-
hagslegt tap og jafnvel gjald-
þrot, ef hún heföi enst fram yfir
jólaauglýsinga- og bókavertiö,
hjá mörgum bókageröarmann-
inum heföi oröiö þröngt I búi I
jólamánúöi, ef þeir heföu þurft
aö vera I verkfalli þá og jafn-
framt séö fram á margra
mánaöa verkfall til viöbótar,
vegna þess aö sá timi heföi veriö
iiöinn sem kverkatak þeirra
dugöi.
Ekki er ég alveg frá þvi aö
sumum hafi iika létt vegna þess
aö tima opinberrar frétta-
skömmtunar lauk meö undirrit-
un samninganna. A meöan eng-
in blöö koma út er þaö nær ein-
vöröungu á valdi fárra starfs-
manna rikisfjölmiðlanna, hvaöa
atburöir og ummæli eru talin
frásagnarverðog hvaöa skýring
er talin hin rétta aö baki þeirra.
Meira frelsi nauðsyn-
legt.
Nú ætla ég mér ekki að fara
að taka undir margradda söng
um undarlega afgreiðslu vina
mina á rikisfjölmiðlunum á
fréttum, nema að litlu leyti. Ég
veit að þeir, sem þar vinna, af-
greiða þær eftir bestu sam-
visku, en skoðanir hafa lika á-
hrif á samvisku, hversu
vandaðir sem menn eru. Ég get
þó ekki að þvi gert að mér
hnykkti við, þegar ég hlustaði á
morgunfréttir útvarpsins i gær-
morgun. Þá var þess getið, að i
Alþýðublaðinu hafi verið frá-
sögn af þvi að ákveðinn þing-
maður hafi haldið þvi fram á
fjölmennum fundi stúdenta, að
tveir rússneskir kjarnorkukaf-
bátar af fullkomnustu gerð
væru að staðaldri innan
islenskrar fiskveiðilögsögu.
Nú þarf þetta vissulega ekki
að koma á óvart. Á meðan
rússneskir kjarnorkukafbátar
villast upp i kálgarða i Sviþjóð
er auðvitað himinhrópandi
barnaskapur að láta sér detta i
hug að þeir virði 200 sjómilna
fiskveiðilögsögu okkar. Engu að
siður hlýtur sú spurning að
vakna, hvers vegna þessi um-
mæli þingmannsins urðu frétt
fyrir það, að þau birtust i blaði.
Ekki siður verður sú spurning
áleitin, eftir að maður kemst að
raun um að hann hefur endur-
tekið þau á þingi daginn eftir i
umræðum, sem getið var um I
fréttum án þess að þessara um-
mæla væri getið. Spurningar
sem vakna eru raunar einkum
tvær. Hin fyrri er: Hefði þetta
alls ekki þótt fréttnæmt ef
kjarnorkukafbátarnir hefðu
verið frá annarri þjóð, og ein-
hver fjölmiðlaglaður þing-
maður úr öðrum flokki hefði
belgt sig upp i sölum aiþingis
utan dagskrár vegna þeirra?
Þessari spurningu ætla ég ekki
að reyna að svara, enda er það
ekki hægt, þar stæði skoðun
gegn skoðun. Hin spurningin
skiptir lika meira máli i minum
augum og hún er sem fyrr segir
þessi: Hefði þetta mál kannski
alls ekkikomist i rikisfjölmiðla,
ef deila bókagerðarmanna og
viðsemjanda þeirra hefði ekki
verið leyst og blað birt fréttina?
Þessari spurningu er auðvitað
ekki heldur auðvelt að svara,
þar getur fullyrðing staðið gegn
fullyrðingu, en engu að siður er
ljóst að fyrr taldi rikisútvarpið
ekki nauðsynlegt að skýra frá
ummælum þingmannsins. Þetta
mál segir mér að við þurfum
meira frelsi i fréttaflutningi,
fleiri aðila sem dreifa upp-
iýsingum, svo minni likur séu á
þvi að fréttnæmir atburðir og
ummæli detti uppfyrir, hvort
heldur sem það nú er vegna
mismunandi fréttamats og
skoðana, eða af hreinni vangá.
Hillir undir lausn?
Mjög mikil umræða hefur verið
i þjóðfélaginu að undanförnu
um svokailað frjálst útvarp, en
þar er átt við útvarp, sem ekki
er rikisrekið og ekki undir mið-
stýringu sömu aðila og ráða
Rikisútvarpinu. Sú umræða
getur varla endað nema á einn
veg, sem sé þann að einkaréttur
Rikisútvarpsins verði afnum-
inn, spurningin er um hvenær
það gerist. En vissulega varðar
þá miklu hvernig það verður
gert. Videóvitleysan og öll fjár-
plógsstarfsemin i sambandi við
hanaerlýsandi viti fyrir þá sem
um þessi mál eiga að fjalla.
Úrræðaleysi ráðherranna i um-
ræðum um þessi mál á alþingi á
dögunum er annað leiðarmerki,
sem menn þurfa að hafa i huga.
Það sýnir að setja þarf lög, sem
jafvel ráðherrar komast ekki
hjá að taka mark á og skilja, að
ógleymdri borgarstjórninni I
Reykjavik.
Já, borgarstjórnin i Reykja-
vik. Eg get ekki sleppt þvi að
minnast á hana. Ég er sjálfur
yfirlýstur stuðningsmaður þess
að einkaréttur Rikisútvarpsins
verði afnuminn og ég fagna þvi
auðvitað samþykkt hennar um
það mál. En það sama get ég
ekki sagt um afgreiðslu hennar
á kaplamálinu fræga. Mér er
ljóst að bæði prófkjör og
sveitarstjórnarkosningar eru
framundan. En að sveitarstjórn
stærsta sveitarfélags landsins
skuli gera aðra eins samþykkt
um verknað, sem allir virðast
viðurkenna að sé ólöglegur, og
útskýringarnar eftir á — drott-
inn minn sæll og góður! Ég verð
að viðurkenna að ég tek ofan
fyrir borgarfulltrúum Aiþýðu-
bandalagsins, sem greiddu i
þessu máli atkvæði i samræmi
við almennt siðgæði.
Áfall?
Þessi afgreiðsla borgar-
stjórnarinnar i Reykjavik getur
orðið alvarlegt áfall fyrir okkur,
sem viljum frjálsan rekstur út-
varps og sjónvarps. Hún sannar
andstæðingum okkar að var-
hugavert geti verið að sleppa
þessum málum lausum, nema
innan mjög strangra laga. í
það minnsta verður sveitar-
stjórnum tæplega treyst eftir
Kjallarinn
Magniís Bjarnfreðsson
Magnús Bjarnfreðsson
skrifar um fréttaflutning
Ríkisútvarpsins í sam-
bandi við prentaraverk-
fallið og stöðvun blað-
anna. Hann segir: „Ekki
er ég alveg frá því að
sumum hafi líka létt
vegna þess að tíma opin-
berrar f réttaskömmt-
unar lauk með undirritun
samninga".
Hér er Magnús að
draga í efa fréttamat
fréttamanna Ríkisút-
varpsins, og nefnir dæmi
því til áréttingar.
í frelsisátt?
þetta til þess að gæta laga og
réttar varðandi höfundarrétt,
sem er eitt þýðingarmesta
málið i þessu sambandi, og við
höfum staðfest i alþjóða-
samningum, eftir þvi sem ég
best veit.
Það væri slæmt ef aumingja-
skapur framkvæmdavalds og
lýðsskrumssamþykkt sveitar-
stjórnarmanna á haustdögum
yrðu til þess að koma i veg fyrir
aukið frelsi i útvarpsrekstri.
Hver dagurinn sem liður sann-
færir mig betur og betur um að
það frelsi sé nauðsynlegt. En
það er eins og óhamingju sumra
þjóðfélagsafla hérlendis verði
allt að vopni.
Svarthöfði
Hefndaraðgerðir gegn prentfrelsinu
Blöð eiga mjög í vök að verjast nú
á dögum, ekki síður á íslandi en ann-
ars staðar. Veldur þar miklu, að sótt
er að þeim á ýmsa vegu vegna nýj-
unga í prentiðninni, sem þeim er
nauðsynlegt að tileinka sér, en hin
margvislegu og flóknu kerfi, sem
byggja á gömlum merg og gömlum
hefðum, vilji setja fótinn fyrir sjálf-
sagða og eðlilega þróun með þeim
hætti að hún verður ekki eins hag-
kvæm og skyldi og sums staðar
óframkvæmanleg.
Blöð snúast gegn þessu aftur-
haldi iðnstéttanna með ýmsu móti, en
sum þeirra hafa lent svo illa úti i
viðureigninni við iðnstéttirnar, að
þau eru komin að fótum fram.
Alkunna er aðförin að The Times í
London, einu virtasta blaði á Vestur-
löndum. Þar stóðu lengi yfir deilur,
sem settu raunar blaðið á hausinn,
þótt ástralskur milljónamæringur
yrði til að kaupa það, svona eins og
aðalstign, og verður ekki séð að hann
hafi bjargað þvi til frambúðar. Mun
honum eflaust vera nóg að fá það
fyrir milljónirnar sínar að hafa verið
siðasti maður, sem átti The Times of
London, fyrst honum datt ekki í hug
að kaupa Big'Ben.
Þá rambar Berlingske Tidende í
Kaupmannahöfn á barmi gjaldþrots
vegna aðgerða iðnaðarmanna gegn
því. Fyrirtækið Berlingske Hus, sem
rak umfangsmikla útgáfustarfsemi,
lenti í langvinnum kjaradeilum við
grafíska sveinafélagið þar, og virðist
félagið ekki ætia að láta laust fyrr en
hið gamla og gróna fyrirtæki er
komið á höfuðið. Og nú síðast hefur
Aftenposten í Osló verið tekið fyrir,
en það er stærsta blað Noregs. Með-
limir félags prentara, sem vinna við
blaðið, munu vera um fjögur hundr-
uð talsins, en forustumaður þeirra er
Gunnar Nordby. Talið er víst að
Gunnar muni ekki skilja við Áften-
posten fyrr en blaðið er komið á
hausinn.
Það merkilega við þessa upptaln-
ingu er, að hér er um þrjú ihaldsblöð
að ræða, sem bæði voru rík og
áhrifamikil. Miklu skiptir fyrir
ákveðna aðila að koma þeim fyrir
kattarnef, enda er þess þá að vænta
að önnur pressa eflist að allri dáð og
hljóti eitthvað af útbreiðslu íhalds-
blaðanna. Auk þess breytist hið póli-
tiska svið, þegar raddir þeirra eru
þagnaðar. Þótt menn leggi gjarnan
þannig mælikvarða á aðgerðir gegn
blöðum, er hinu oftar gleymt, að hér
er líka um að ræða aðgerðir gegn
prentfrelsinu, sem hingað til hefur
verið talinn mikilsverður þáttur í lífi
frjálsra þjóða. Prentarar í Englandi,
Danmörku og Noregi, svo dæmi séu
nefnd, virðast ekki láta sig varða um
prentfrelsið, þótt þeir liti svo á að
öðru leyti, að þeir séu rniklir bógar á
vettvangi prentaðs máls.
Hér á landi er nýafstaðið stutt
verkfall prentara undir stjórn stéttar-
bræðra þeirra, sem ætla sér að drepa
Berling og Aftenposten. Samið liefur
verið um sex mánaða frest. En það er
aðeins frestur, og blöð á íslandi og
prentfrelsið vita ekki hvað þá tekur
við. Það cr þvi eðlileg afleiðing þeirr-
ar óvissu sem rikir á þessum tímum
stöðugrar blaðaaftöku, að menn
freisti að steypa þeim blöðum saman,
sem sameinast geta. Slikt tclst aðeiiis
til sjálfsagðara og eðlilegra varnarað-
gerða. Dagblaðið og Vísir eru bæði
óháð blöð og þurfa ekki að-spyrja
flokkana i landinu að einu eða neinu.
Þau hafa nú sameinast á erfiðum
tímum, sem eru framundan í blaðaút-
gáfunni. Prentfrelsiö er undirstaða
allrar blaðaútgáfu, og fjárhagslega
sterk útgáfufyrirtæki tryggja það
frelsi betur en dreifðir aðilar. Það á
svo eftir að reyna á það, að sex mán-
uðum liðnum, hvort prentarar ætla
að láta leiða sig út i hefndaraðgerðir
gegn prentfrelsinu, eða hvort þeir
ætla að verja það hvað sem einstakir
forustumenn segja.
Svarthöfði.