Dagblaðið Vísir - DV - 26.11.1981, Síða 26

26
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1981.
Menning
Menning
Menning
Menning
Aihyduleikhusið:
ILL.JH TENGUR
eftir Joe Orton
Þýðandi: Sverrir Hólmarsson
Leikmynd: Jón Þórisson
Leikstjóri: Þórhalfur Sigurösson
Líkastil er fátt erfiðara í leikhúsi en
fara svo vel sé með farsaleik. Sjá t.d.
Hótel Paradís í Þjóðleikhúsinu. Nú
er nýr og allt annarskonar farsi kom-
inn á svið í bænum, Illur fengur í
Alþýðuleikhúsinu. Og það er að vísu
miklu meira gaman þar.
Illur fengur er svartafarsi sem svo
má kalla: fyndni leiksins felst einkgm
og sér í lagi í fáránlegri illsku þess
heims sem þar er lýst og hægt og
hægt afhjúpast á sviðinu. í klassísk-
um farsaleik, svo sem eins og hjá
Feydeau, þarf áhorfandinn upp á
eigin spýtur að ráða eða spá í
bölvísa, meinfúsa lífssýn eða heims-
skoðun leiksins að baki hinnar kát-
legu atburðarásar og manngervinga
sem þyrlast aftur á bak og áfram um
sviðið. í svartafarsa er meinfýsin,
bölsýnin á hinn bóginn alveg opinská
í leiknum. Þar er engu líkara en allt
gangi út á að ganga fram af, ofbjóða
áhorfandanum — væntanlega í sælli
vitund þess að í nútímanum lætur
áhorfandi aldrei neitt ganga fram af
eða ofbjóða sér.
Og í nútimanum er engu likara en
allir farsar séu svartir. í Týndu
teskeiðinni eftir Kjartan Ragnarsson
var um árið verið hálft leikritið að
vesenast með slátrið úr einum leik-
andanum. Það var að mig minnir
hann Flosi Ólafsson. í Illum feng
stendur í byrjun leiks opin líkkista
fyrir opnum tjöldum á sviðinu. Og
síðan er verið að atast með líkið og
líkkistuna á sviðinu leikinn út í gegn.
Það er auðvitað alveg ofsalega
fyndið.
Ekki held ég að það væri neinum
til góðs, frekar en gengur og gerist
um farsaleiki, þótt hér væri reynt að
endursegja efnið úr leikritinu. Nema
hvað ásamt með líkinu og kistunni
gengur það út á rán og morð, glæpi
og siðspillingu. Og eins og vera ber
fær hrekkleysið og heiðvirðileikinn
makleg málagjöld að leikslokum:
ekkillinn eftir líkið í kistunni verður
um siðir jarðsettur sjálfur með kon-
neinsháttar alvara undir niðri.
Sömuleiðis hitt að leikurinn þrífst á
tillikingu sinni við raunveruleika,
raunhæfar manngerðir í og með og á
bak við hlutverkin. Þá vandast að
vísu málið, að koma persónum
Ortons heim og saman við veruleika-
skyn áhorfandans í Hafnarbíói og
hinni hraðgengu orðræðu, fullri með
þverstæður og fjarstæður, allskonar
öfugmæli og hneykslunarhellur,
heim við raunverulega talað íslenzkt
mál og veruleikann i kringum okkar.
Þetta virðist mér raunar að tækist
eftir atvikum allvel í
Alþýðuleikhúsinu. Eins og vænta
mátti átti Arnar Jónsson léttast um
vik í gervi Truscotts lögreglumanns:
hlutverkið er samansafn af klisjum
sakamálasagna um stóra mikla
spæjarann sem við þekkjum öll meira
og minna fyrir. Og Arnar hefur það
vald á hlutverkinu, farsaleiknum,
sem til þarf: ég hugsa að mynd
Truscotts verði það sem fastast loðir í
minni áhorfanda að sýningu liðinni
Aðrir leikendur eru brigðulli í hlut-
verkum sem sjálfsagt eru að sínu leyti
vandasamari. En ansi var Bjarni
Steingrímsson: McLeavy ekkill góður
í byrjun leiks og þau Fay hjúkrunar-
kona og margfaldi morðingi: Helga
Jónsdóttir að biðla til hans. Þannig
er að vísu sýninginistakarsenur, hlut-
verk vekja meiri ánægju manns en
leikurinn í heild. Það er eins og ekki
auðnist að spenna boga farsans til
fulls. Fyndni hans felst hér fremur í
orðsvörum, orðaskiptum, atriðum
leiks en sjálfri hinni fáránlegu
framrás atburða, og mannlýsinga,
sem leikurinn framfleytir, þeirri
heimsmynd, sem hann dregur upp.
Hafi hann eitthvað að segja og
sýna er það bara þetta sem við vitum
vel fyrir: að heimurinn sé af
göflunum genginn i eitt skipti fyrir
öll. Og enginn fær gert við því! En
það er svo vandasamt að fara með
farsa. Alþýðuleikhúsið sýndi okkur
stórskrýtna einstaklinga og bráðein-
kennilegar uppákomur. En varla
þann klikkaða heim sem umfram allt
átti að lýsa í og með og á bak við
barnslega einfeldni og sauðfróman
borgaraskap fólksins í leiknum, alla
þess mannvonsku.
Hvað er svona fyndið?
Arnar Jónsson sem starfsmaður vatnsveitunnar — eða lögreglunnar — að skoða torkennilegan smáhlut gegnum
stækkunargler. Mynd: Sigfús Már.
svartafarsi er Illur fengur áhuga-
verðari sem dæmi upp á tísku og
tíðaranda en vegna eins eða neins sem
leikurinn segir berum orðum eða
sýnir áhorfandanum. Orton er að
minnsta kosti í þessum leik sínum
leikinn „farceur” eftir tísku tím-
anna. Hvað sem það svo að endingu
er sem gerir heimsku og mann-
vonsku, rán og morð, líkið á sviðinu
svo skoplegt og skemmtilegt sem
raun ber vitni.
Þetta virðist mér að Þórhallur
Sigurðsson leikstjóri hafi gert sér
mætavel ljóst, að gáski og gáleysi
hans gefur leiknum gildi, en ekki
unni sinni. En skálkar og skelmar
sitja að arfinum eftir þau.
Hvað sem Iíður skammri ævi og
dramatískum dauðdaga höfundarins,
Joe Ortons, og mikið mál er gert úr í
leikskránni, held ég að ástæðulaust sé
að leggja svo sem neitt upp úr
alvörugefni, vandlætingu, ádeilu á
raunverulega mannlega bresti í leik-
riti hans. Eins og margur annar
TIMITIL KOMINN AÐ FINNA STAÐ-
GENGIL r-
ÖSKUBUSKU
Ballett
Sýning íslenska dansflokksins í Þjóðleikhús-
inu 22. nóvember.
Gestir: Auður Bjarnadóttir og Oinko
Bogdanic.
Verkefni: Fimm söngvar, sjö dansar, við tónlist
Olivier Messiaen; Pas de deux úr Le Corsair
við tónlist Drigos; Paganini pas de deux við
Paganini-rapsódíu Rachmaninofs; eða við op.
7 og op. 5 eftir Anton Webern.
Vetrarstarf tslenska dansflokksins
hófst með sýningu í Þjóðleikhúsinu á
sunnudagskvöld. Allt of lengi er
dansflokkurinn búinn að vera Ösku-
buska leikhússins og hefur löngum
hirst í stónni með óperuliðinu. Á
undanförnum árum hafa áhugasamir
dansarar byggt upp litinn en drjúg-
góðan fiokk af mikilli fórnfýsi og
dugnaði. Margir ungir listdansarar
hafa leitað út fyrir landsteinana til
framhaldsnáms og starfa og hefur
yfirleitt vegnað vel. Sýning kvöldsins
snerist í raun um tvo af þessum
útlagadönsurum, Hlíf Svavarsdóttur
og Auði Bjarnadóttur.
Róiðáútmið
Hlíf kemur nú fram sem danshöf-
undur og leitar fanga hjá tónskáld-
um, sem til þessa hafa lítt verið
bendluð við ballett. Söngvar Messi-
aen mynduðu áhrifamikinn ramma
um hnitmiðaða dansa sem mér virtust
ganga vel upp hjá flokknum. — Verk
Weberns hefðu mér að óreyndu
fundist allra verka ólíklegust til að
vera dansnr stk. Hver einasta nóta,
sem inn er sett af stærðfræðilegri ná-
kvæmni — ja allt að því smásmygli
— krefst svo gaumgæfilegrar hlust-
una að einungis er fyrir þjálfað eyra.
En þar sem Webern er svo órafjarri
því að vera sá bullandi hagyrðingur í
tónum, sem velflestir vinsælir
ballettahöfundar hafa verið í timans
rás, má gera ráð fyrir að músík hans
veiti danshöfundinum ólikt meira
frelsi til eigin tjáningar en verk
þekktra ballettskálda. Enda sýndist
mér tónlist Weberns fremur koma í
stað leiktjalda en að vera aflvaki
dansins. Dansflokkurinn útfærði
verk sitt trúverðuglega og það er
kominn á hann sannur ensemble-
svipur þótt á vanti að samhæfing sé
upp á það allra besta.
Fimm af dansmeyjum Islcnska dansflokksins i einu af ballettatriðunum, þær eru talið frá vinstri: Birgitte Heide, Guðrún
Pálsdóttir, Ólafía Bjarnleifsdóttir, Guðmunda Jóhannesdóttir og Ingibjörg Pálsdóttir. DB-mynd Bjarnleifur.
Heimsdama
skýst heim
Auður Bjarnadóttir, ásamt Dinko
Bogdanic, dansaði ballett allt
annars heims en dansflokkurinn í
sínum atriðum. Auður, sem var litla
efnilega stúlkan fyrir svo undra-
skömmu siðan, skýst nú heim til að
leyfa okkur að verða vitni að því
hvernig hún hefur umbreyst í
glæsilega dansstjörnu, örugga og
þrautþjálfaða.
Ef ekki væri fyrir snilld dansara
eins og Auðar og Dinkos og allra
hinna væru tónhagyrðingar á borð
við Richardo Drigo óperustjóra í
Sanktapétursborg um aldamótin
löngu gleymdir.
Að hann fái
umgjörð við hæfi
Væntanlega er það sakir fjárhags-
stöðu leikhússins en ekki lista-
pólitíkur að ekki er hægt að spandera
heilli hljómsveit í stað segulbands á
ballettsýningar stofnunarinnar.
Stúkuspilararnir í Webern léku
nefnilega skrambi vel og vel á minnst,
— niðri í gryfjunni eru jafnan þeir
einu, sem í raun og sann geta sagt að
þeir líti upp til dansaranna.
Væntanlega stendur sú verðskuldaða
athygli sem dansflokkurinn vekur
undir því að því verði til tjaldað sem
hann á skilið á naéstu sýningu og
framvegis, og stofnunin má fara að
svipast um eftir öðrum í
öskubuskuhlutverkið. -EM.