Dagblaðið Vísir - DV - 15.09.1982, Blaðsíða 14

14
DV. MIÐVIKUDAGUR 15.SEPTEMBER 1982.
Kvenfrelsi og sósíalismi
GODSÖGN EÐA FRELSI
Þetta er þriöja og síðasta grein
mín um kvenfrelsi og sósíalisma og
fjallar nánar um lausnir sósíalism-
ans og afleiðingar þeirra fyrir konur
og kvennabaráttu. Síðar mun ég svo
skrifa um aðrar lausnir sem karlar
oiog karlveldi hafa boðið konum og
um það hvenær og hvers vegna
konur urðu vandamál. Vonandi getur
sú grein birst í októberbyrjun.
Hin nýja kona
Þar var komið sögu síðast (DV 31.
ágúst) að sósíölsku feðurnir þrír
höföu lagt saman og búið til handa
konum pottþétta fræðikenningu (að
þeirra mati) sem jafnframt skyldi
nota í verkalýðsbaráttunni. Kenning-
in gekk út á þaö í stórum dráttum að
fjölskyldan og heimilið væri konum
fjötur um fót, vegna heimilisþræl-
dómsins gætu þær ekki komist inn í
alvöruheiminn, karlaheiminn, til að
vera þar fullgildir þegnar og á fullu
við hlið þeirra í framleiðslunni. Nú
væri um að gera að ryðja öllum
hindrunum úr vegi og hleypa konun-
um inn, það væri sjálfsagt mannrétt-
indamál. Og leiðin til að ná settu
marki var í augum feöranna álíka
einföld og að drekka vatn. Að losa
konurnar við öll heimilisverk. Það
átti ekki að vera neinum vandkvæð-
um bundið, þá þegar höfðu verk-
smiðjur sannað ágæti sitt og afkasta-
getu. Mörg hinna fornu kvennastarfa
voru þegar komin þangaö svo sem
klæðagerö, matvælaframleiðsla,
sápu- og lyfjagerð o.fl. Hvað var
sjálfsagðara en að færa út í verk-
smiðjur eða stofnanir þau fáu
kvennastörf sem eftir voru? En hvað
með bömin? Samkvæmt kenning-
unni var æskilegt að sem flest böm
eldust upp á góöum opinberum stofn-
unum þar sem sérmenntaö fólk
annaöist þau. Vildu mæður samt sem
áður hafa hönd í bagga með uppeld-
inu var auövelt aö leysa málið. I
fyrsta lagi var Hin nýja kona (en svo
nefndu sósíalistar á þessum tíma
konuna eftir aö sósialisminn hefði
frelsað hana) súperkona. Eða eins og
Bebel segir í bókinni Konan og sósial-
isminn:
„Auk þess að vera í sjálfstæðu
starfi er hún einn hluta dagsins
uppalandi, kennslukona og fóstra,
hluta úr deginum sinnir hún einnig
listiðju eða vísindastörfum og drjúg-
um hluta dagsins ver hún til tóm-
stundastarfa. Hún nemur, vinnur,
tekur þátt í skemmtanalifinu með
sínum líkum eða með karlmönnum,
allt eftir því sem hún vill sjálf og
hentar henni hverju sinni.”
Og í öðru lagi áttu þúsund hendur
að vera á lofti (kvenhendur vel aö
merkja) til aö hjálpa þeim mæðrum
sem vildu ala sjálfar upp böm sín.
Þau áttu ekki að hefta frelsi hennar á
nokkum hátt sbr. þetta úr sömu
heimild:
„Þannig er konan fullkomlega
frjáls og bömin sem hún eignast geta
ekki rænt hana þessu frelsi, þau
munu aðeins auka á lífsgleði hennar.
Þurfi hún aðstoð munu hjúkrunar-
konur, fóstrur, vinkonur og ungar
stúlkur aðstoöa hana.”
Mér er til efs að Bebel sjálfur hafi
trúað á þessr upphöfnu rómantík,
hvað þá heldur konur sjálfar. Flestar
játuöu þessari kenningu þó með
vörunum en hugsuöu eflaust sitt, sér-
staklega að því er varðar sólar-
hringsbamaheimilin. Þrátt fyrir
fullyrðingar Bebels, Engels, Zetkin,
Kollontay og fleiri forgangsmanna
sósíalismans um ágæti sérfræðinga-
uppeldis á bamaheimilum voru
mæður innst inni vantrúaðar. Það
má segja kenningasmiðunum til
afsökunar að á þessum tíma var sér-
fræðingatrúin á uppleið enda Vísind-
in nánast búin að taka við af gamla
Guði.
Með æði í augum
Raunar var þessi sósíalska lausn
varöandi ólaunuðu vinnuna
(heimilisverkin/reproduktion) h vorki
fmmleg né ný af nálinni um 1880.
meö því aö benda leiðtoganum á að
víst væru kynferðismálin og
hjúskaparmálin þau mál sem kúg-
uðu konur, allar konur, í kapítalísku
samfélagi þar sem einkaeignin væri
alls ráöandi og ekki hefði stríðið orð-
ið til að létta konum lífiö né minnka
kúgun þeirra. Þess vegna, sagði
Klara, yrðu konur líka aö ræða þessi
mál en vissulega gagnrýnið og út frá
sósíalskri kenningu. En þessi ræða
Klöru beit ekkert á Lenin og hann
hafði svör á reiðum höndum. Jú,
Klara mín góö, sagði hann, þú ert
góður ræðumaður og dugleg að tala
máli þinna kvenna en þetta er samt
allt rangt sem þú segir. Vissulega
eru hjúskaparmálin erfið, hélt hann
áfram, en til að þér og þínum konum
leyfist að tala um þau veröiö þið að
gera það út frá „hinni lifandi, nútíma
efnishyggju” og það getið þið ekki.
Til þess skortir ykkur fræðUega
þekkingu og lesefni við hæfi. Og al-
veg sérstaklega dreg ég í efa að þess-
ar konur hafi „nægUega fjölbreyti-
lega og djúpa þekkingu og haldgott
vald á marxiskum fræðum.” 1 þess-
um dúr lét hann dæluna ganga, for-
smáöi reynslu kvennanna sjálfra og
gerði lítið úr þekkingu þeirra, brýndi
þær hins vegar til að þekkja sinn
vitjunartíma og umfram aUt að
hlýða og trúa á forystumenn (karla)
flokksins og forsjá þeirra. Og Klara
varð að gjalti og laut foringjanum í
lotningu. Þetta samtal fór fram 1920.
Eg flokka Lenin hiklaust sem eitt
mesta karlrembusvín veraldarsög-
unnar. Þann flokk fyUa hins vegar
ekki að mínu mati þeir Marx, Engels
og Bebel. Þrátt fyrir sínar tak-
markanir höföu þeir heitt og lifandi
hjarta og fundu tU með hrjáðu mann-
kyni. Hið sama er ekki hægt aö segja
um forystumenn sósíaUsmans í
heiminum síðar.
Vissulega má finna Klöru ýmislegt
tU málsbóta. T.d. voru ekki Uðin
Margar kvenfrelsiskonur höfðu
komið fram með svipaðar kenningar
löngu áður, m.a. bandariska skáld-
og kvenréttindakonan Charlotte
Perkins Gilman. Hún bentimeðréttu
á hversu einangraðar konur væru á
heimilunum og vildi létta þeim lífið
m.a. meö því aö koma upp opinber-
um veitingastööum, barnaheimUum,
þvottahúsum o.s.frv. Hún vildi frelsa
konur frá „hinum niðurdrepandi og
einhæfu húsverkum” þá yrði fjöl-
skyldan heUbrigðari og betri, hún
yröi hópur manna sem veldi sér það
sjálfur að búa saman en væri ekki
neyddur tU þess vegna ytri þvingana
eða nauöungar.
Þarna fara saman hugmyndir
sumra kvenfrelsiskvenna og sósíal-
ista fyrir 100 árum og þarf engan að
undra.
Þessar kenningar voru líka ofur-
eölilegar þá en þær voru frumsmið
sem fljótlega kom í ljós að gat ekki
staðist að öUu leyti. Þær voru ófull-
komnar og það skUdu konur fljót-
lega. Kenningamar komu ekki heim
og saman við menningu og líf
kvenna. Hvaö geröu konur þá?
Sumar reyndu að þróa kenningamar
áfram og varö býsna mikiö ágengt.
Stríðið 1914—1918 setti hins vegar
strik í reikninginn og tafði konur
verulega í kvenfrelsisbaráttunni.
Aðrar konur gáfust upp og reyndu
bara aö rækta garöinn sinn, þ.e.a. að
bjargast eftir bestu getu í karla-
heiminum. (Það eru raunar allar
konur alltaf aö gera). En hvað gerðu
skoðanabræður kvennanna,
sósíalistarnir? Þeir létu sér fátt um
finnast og reyndu aldrei að vinna
frekar úr eigin hugmyndum. Þeir
létu nægja slagorðapólitíkina og
gera enn.
Þetta var um annan þáttinn í hinni
sósíölsku kvennapólitík, þ.e. um
ólaunuðu vinnuna. Um hinn þáttinn,
tengsl kvennabaráttu og verkalýðs-
baráttu, létu sósíalistar sér öllu tíð-
ara. Öll heila hersingin, hinir sósí-
ölsku feður, eiginmenn, frændur,
bræður og synir, hafa ekki sparað
það í 100 ár að innprenta „sínum”
konum fyrirlitningu á svokölluðum
borgaralegum konum. Ég hef þrá-
sinnis séð æðið í augum róttækra
stráka og heyrt grimmdina í röddum
þeirra þegar talið berst að þessum
voðalegu manneskjum. Mér hefur
ævinlega fundist fátt vitna betur um
kvenfyrirlitningu þessara manna
sem þó segjast vera að berjast fyrir
kvenfrelsi. Hvílík öfugmæli. Þeir
vilja fyrst og fremst sundra konum. r
Kvenfyrirlitning Lenins
Og þeir hafa fyrirmyndina, Lenin
gamla, og ekki leiðum að líkjast að
margra dómi. Hann var ekkert að
skafa utan af hlutunum þegar hann
setti ofan í við félaga Klöru Zetkin,
þýska sósíalistann sem „leyfði” kon-
unum í flokknum aö tala um
hjúskaparmál. Þetta má lesa um í
Helga Sigurjónsdóttir
Æk „Ég tel að hin nýja kyennabarátta á ís-
™ landi sem hófst 1970 sé komin í blindgötu
og útúr henni komist hún ekki fyrr en hróflað
hefur verið við hinni sósíölsku goðsögn um
kvenfrelsi.”
hinu fræga viðtali þeirra félaganna
Lenins og Zetkins sem flestir róttæk-
ir strákar eru mjög hrifnir af og
vitna oft til. Viðtaliö mun auk þess
vera hið eina sem til er á prenti um
kvennapólitík Lenins.
Samtalið hefst á því að Lenin hrós-
ar konum fyrir dugnaö, ósérplægni
án þeirra, segir hann, hefði byltingin
aldrei unnist. „Já, verkakonumar
OKKAR ero prýðilegir baráttufélag-
ar sem verðskulda aðdáun OKKAR
og elsku.” En smám saman gerist
Lenin þungur á brún, hann biður
Klöru aö skýra sér frá hvað sé að
gerast í Þýskalandi og bætir við að
sér hafi borist til eyma uggvænlegur
orðrómur. Hann hafi heyrt aö hún,
sjálf Klara Zetkin leiðtogi verka-
kvenna, hafi látið konum haldast það
uppi aö ræða í leshringjum „ómerki-
leg” kvennamál svo sem kynferöis-
pólitík og hjúskaparmál í stað þess
að einbeita sér aö alvörunni, sjálfri
heimsbyltingunni og hlutverki
kvenna í framgangi hennar. Klöru
vefst tunga um tönn fyrst í stað en
nær sér síðan á strik og reynir að
verja þessar voðalegu athafnir
kvennanna (sem hún lét viögangast)
Kjallarinn

nema þrjú ár frá rússnesku bylting-
unni sem margir trúðu að væri upp-
haf sæluríkis á jörðu. Núna, meira en
60 árum síðar er engum slíkum
afsökunum fyrir að fara og óverjandi
með öllu að halda fram ámóta kven-
fyrirlitningu í nafni sósíalisma og
verkalýðsbaráttu. Samt er þaö gert
enn þann dag í dag. Áðumefnt sam-
tal þeirra félaganna er viða kennt
ennþá sem góð og gild kvennapólitík.
Og sömu rökunum er enn beitt. Ur
því að það er ekki lengur byltingin
sem stendur fyrir dyrum og ekki má
trufla, þá er þaö bara eitthvað ann-
að. Af nógu er að taka, efnahagsmál-
in, launabaráttan, hættan á fasisma
o.s.frv. endalaust. Alltaf eiga konur
að bíða.
Stöðnun og kredduf esta
Það er vegna þessarar stöðnunar,
þessarar kreddufestu og blindu trúar
margra sósíalískra kvenna á forræði
og forsjá hinna sósíölsku feöra sem
ég tók mig til og skrifaði þessar
greinar um kvenfrelsi og sósíalisma.
Eg veit að margir munu leggja skrif
mín út á þann veg að þau séu afurð
afturhvarfsstefnu (reaktonær skrif)
en það gerir ekkert til. Þó vil ég
ítreka það sem ég sagði í síðustu
grein (31. ágúst) um ágæti fræöilegr-
ar skilgreiningar Marx á lögmálum
markaðskerfisins og hins kapítalíska
samfélags. Ég gagnrýni hins vegar
kvennapólitískar kenningar hans og
jafnaldra hans og ekki síður fram-
vinduna síðar í höndum nýrra kyn-
slóða af sósíölskum feðram, eigin-
mönnum, frændum, bræðrum og son-
um. Þar hefur vissulega verið mis-
jafn sauður í mörgu fé. Ég fullyrði aö
sumir hafi beinlinis vitandi vits not-
að kvennapólitískan sósíalisma gegn
konum, aðrir hafi farið í fótspor
þeirra gagnrýnislítið og ekki veriö
sér meðvitandi um raunverulegar
afleiöingar þeirra stundum fyrir
konur. Bæði efnahagslega, kyn-
ferðislega og félagslega. Eg tel aö
hin nýja kvennabarátta á Islandi
sem hófst 1970 sé komin í blindgötu
og út úr henni komist hún ekki fyrr
en hróflaö hefur verið við hinni sósí-
ölsku goðsögn um kvenfrelsi.
Eg ætla að lokum aö draga saman
nokkar helstu niðurstöður: 1.
Kvennapólitík Marx, Engels og
Bebels er ófullkomin, það vantar í
hana fleiri víddir og skilning á
kvennamenningu. 2. Kenningin er
röng að því er varðar að spyröa sam-
an kyn og stétt. 3. Lenin varð mikið
ágengt í því að hræða verkakonur og
sósíalskar konur frá sjálfstæðri
kvennapólitík. 4. Hin sósíalska flokk-
un á konum í borgaralegar konur og
verkakonur hefur sundrað konum.
Hún er auk þess röng þar sem vafa-
samt er að telja konur til borgara
(þær eiga ekki atvinnutækin eða f jár-
magnið í heiminum). 5. Allar lausnir
karla og karlveldis á „kvennavanda-
málinu” hafa reynst konum ónýtar
enda ekki að undra þar sem sömu
aöilar gerðu konur að vandamáli. 6.
Sósíalistar á Islandi, hvorki konur né
karlar, hafa mér vitanlega tekiö
kvennapólitískan sósíalisma til
alvarlegrar endurskoðunar. (Slíka
endurskoðun og gagnrýni ber hátt
víða meðal sósíalista erlendis og
hafa veriö skrifaðar margar greinar
og heilar bækur um máliö. T.d. The
Unhappy Marriage of Marxism and
Feminism. A Debate on Class and
Patriarchy, London 1981.)
Helstu heimildir í öllum greinun-
um: Marielouise Jansen-Jureit: Sex-
ism, manssamhállets ideologi och
historia, 1979 Klara Zetkin: Uddrag
af min dagbog, samtale med Lenin,
1920. B. Ehrenreich and D. English:
For her own good, 1979. Berit As:
Kvinner i alle land, 1981: Birte Siim:
Patriarkat og kapitalisme, 1982.
Alexandra Kollontay: Familjen i
klassamhallet, 1919. Kvinnan och
revulotionen, 1972. Hilda Scott: Kan
sosialismen befria kvinnan?, 1974.
Helga Sigurjónsdóttir.