Dagblaðið Vísir - DV - 15.01.1983, Blaðsíða 15

DV. LAUGARDAGUR15. JANUAR1983.
15
1881—’87 var Matthías prestur í
Odda og þar gaf hann út sitt fyrsta
ljóðasafn. I Odda telur Matthías, að
hann hafi náð fullum þroska og lært aö
neyta krafta sinna og hæfileika. Arið
1887 fluttist hann til Akureyrar sem
prestur og var þar til dauðadags. Á
þessum árum orti hann ýmis kvæði
eins og Volaða land og Hafísinn, einnig
gaf hann út Lýð á Akureyri um tíma.
Árið 1891 fékk Matthías fyrstskálda-
laun frá Alþingi og í aldarlok fékk hann
lausn frá prestsþjónustu með 2000
króna heiöurslaunum árlega frá Al-
þingi. Fór hann þá að búa til prentunar
útgáfu af ljóöum sínum og að þýða Sög-
urherlæknisins.
Um þetta leyti fór stjama Matthías-
ar æ hækkandi og var honum sýnd
virðing á marga lund, meðal annars
var hann gerður að heiðursborgara
Akureyrar og heiðursdoktor í guðfræði
við Háskóla Islands.
Matthías Jochumsson lést áriö 1920,
85 ára gamall.
Innlend og erlend áhrif
Matthías var sílesandi og því afar
víðlesinn. Fomkvæðaáhrifin em einna
ríkust í kveðskap hans. Eddukvæðin
setja mark sitt á mörg kvæða hans,
bæði hvað viökemur máli og bragar-
í kveðskap Matthiasar, til dæmis í
Nýársósk Fjallkonunnar. Þá mun hug-
myndin að Grettisljóðum hans komin
frá Friðþjófssögu Tegners. Matthías
dáði Grundtvig og Vergeland mjög og
þýddi bæði og orti um Bjömsson. Þó
mun ekkert erlent skáld hafa beinlínis
orðið lærimeistari Matthíasar.
Þegar hann varð hrifinn
fór hann hamförum....
Matthías orti ógrynni ljóða og þar
sem af svo mörgu er að taka eru þau
mjög misjöfn aö gæðum. Hann var
mjög fljótvirkur og hraðkvæður. Mörg
bestu kvæöa hans eru ort á einum degi,
í einni lotu, til dæmis Hafísinn og Hall-
grímur Pétursson. Því var þannig
fariö með Matthías, að þegar hann
varð hrifinn fór hann hamfömm og þá
orti hann sín bestu kvæði. Það var
síðan hrein hending hvort hrifningin
náði til kvæðisloka. Ef hún náöi svo
langt var mælska hans óstöövandi og
myndauðgi hans og líkingar minna á
þeim augnablikum einna helst á sjálf-
an Shakespeare. Ef aftur á móti hrifn-
ingin og hinn heilagi innblástur var á
þrotum var Matthías orðinn eins og
hver annar greindur og fjöllesinn
maður með lipra og létta rimnagáfu.
Form hans var ekki gallalaust. Orða-
f jöldi geysilegur og orðasamsetningar
' / J 'r-
/Cln CtsCt t)
/
/

' / . .. .
"y • ' OiJtp* ■' f . Jíj t
'■) "----■
C p-^r-d (/Zpt^
//-v -Cr 'r tttjy4 /V 'ry >\ /
/<r
/'+ 4,—— t/
’Pf,
óf> W\. r 7 c / -r_.
/f /U. s// /.
'Cp-t /l'//S5t /try i_
// Æj.
dr-t *>?»**-, / //tSZ-r-r /Í/j,.. V. /
O0J5, JjfOr; /ávV.V,—» J/J ^ ->
'/ /*■/*' ' ' '
HR
ÁN,,.. /*/
*"''/■ tr-tr-i. / /Jýrt ^Sr,_ Jp ytt/y
___,/H
j aí- 4kí a/'/c.
Rithönd Matthíasar.
háttum. Og víða minnir Matthías á
Egil í stórbrotnum og kjammiklum
skáldskaparstil. En stundum ætlar
hann sér um of og stíllinn ber hugsun-
ina ofurliöi. Þá kunni Matthías að
meta rímur og orti lítið eitt undir
rímnaháttum.
Matthías dáði mjög Hallgrím
Pétursson og fannst hann mesta
sálmaskáld sem hann hafði lesiö, enda
ber margt af kveðskap hans keim af
Hallgrími, einkum Passíusálmunum.
Af 19. aldar skáldum ber Jónas Hall-
grímsson hæst, en þó höfðu bæði Bene-
dikt Gröndal og Steingrímur Thor-
steinsson meiri áhrif á hann. Sigurð
Breiðfjörð taldi Matthías mesta al-
þýöuskáldið. Hins vegar átti Grímur
Thomsen ekki upp á pallborðið hjá
Matthíasi. Honum þótti Grímur of
jarðbundinn og andagiftarlaus. Ann-
ars var það svo að Matthías var mjög
vinsamlegur í garð samtímaskálda
sinna og sá oftast eitthvað frambæri-
legtíhverjuverki.
Hvorki skorti Matthías aimenna
menntun né andagift. Hann þýddi verk
eftir Tegner, Ibsen, Byron'og Shake-
speard. Má greina ýmis áhrif frá Byron
margvíslegar. Því var oft nokkurt
tómahljóö, sökum óheppilegs orðavals.
Samt eru heildaráhrifin oftast sterk,
þótt finna megi ýmsa agnúa, ef vel er
að gáð.
Enginn ort fleiri erfiljóð
— hvorki fyrr né síðar
Stærsti efnisflokkurinn eru tækifær-
iskvæði og eru þau best er Matthías
finnur sjálfur tækifærið, til dæmis
kvæðið um Hallgrím Pétursson á 200
ára ártíð hans. Annars orti hann
margs konar kvæði, svo sem trúar-
kvæði, erfiljóð, söguljóð, ættjarðar-
kvæði og er oft erfitt að greina á milli.
Matthías var afar trúaður maður og
trúarþörf hans rík, eða eins og hann
segir sjálfur á einum stað: „I raun
réttri interreserar mig ekki nema
tvennt: Kristindómurinn og kveðskap-
urinn.”
Enginn Islendingur fyrr né síðar
hefur ort fleiri erfiljóð en Matthías og
eru mörg þeirra stórmerk. Þar sem
Matthías og var i senn mann-
þekkjari, mannvinur og trúmaður
tókst honum oft meistaralega vel upp.
Hann vildi hugga og líkna, bjarga með
lýsingum sínum frá gleymsku því sem
hægt var að bjarga. Dauðinn var hon-
um svo hugstæöur að hann sá hann alls
staðar. I sumum þessara kvæða eru oft
afbragðs mannlýsingar, til dæmis
kvæðið um Sigurð Vigfússon fornfræð-
ing. En þó má segja aö einn galli sé á,
sá að Matthias sá einatt hinar björtu
hliöar mannsins og því féll aldrei neinn
skuggi á lýsingar hans. Innileiki er
mjög ríkur þáttur í erfiljóðunum, eink-
um eftir börn. Kemur þaö skýrt fram í
ljóðinu Bömin frá Hvammkoti, sem er
með fegurstu erfiljóðumMatthiasar og
þótt víðar væri leitað. Þar yrkir hann
um 3 systkin, honum alls ókunnug, en
svo innilega sem um hans eigin böm
væri að ræða. Var það hluttekningin er
hann kenndi með foreldmm barnanna,
sem höfðu misst 3 böm sín með svip-
legum hætti, er varð tilefni kvæðisins.
Grunntónninn í þessum erfiljóðum
Matthíasar er guöstraust, gleöiboð-
skapur lífsins og kærleikans.
Orti bara eitt ástarkvæði
Söguljóð voru Matthíasi mjög hug-
leikin og tókst honum oft vel upp, eink-
um í þeim styttri. Eru það einkum
sögupersónumar sem hann hrífst af
fremur en atburðirnir sjálfir. Þá helst
ævilok þeirra, er þeir liggja á bana-
sænginni, aftökustaðnum eða á dánar-
dægrinu, svo sem kvæðið um Jón Ara-
son. Annars varð Matthías fyrstur Is-
lendinga til að taka heila Islendinga-
sögu og yrkja út frá henni, það er að
segja Grettisljóð Matthíasar.
Mörg ættjarðarkvæði orti Matthías,
einkum á þjóðhátíðarárinu. Ættjarðar-
ástin kemur þó víðar fram. Kvæðið
Bragarbót, sem hann orti til Vestur-Is-
lendinga, þykir eitthvert besta kvæði
er ort hefur verið á tslandi. Sýnir hann
þar fram á mátt islenskrar tungu.
Gamankvæði eftir Matthías em fá,
enda lét skop honum ekki vel Helsta
kvæði hans í þeim dúr er afmælis-
kveðja til Ingibjargar, konu Benedikts
Gröndal, þar sem beitt er fjarstæðu-
kenndri fyndni. Og eiginlega má segja
að aöeins eitt ástarkvæði liggi eftir
Matthías. Það er kvæðið Sólveig, er
hann sem farlama gamalmenni á
níræðisaldri orti um Hildi Sólveigu,
dóttur Bjama Thorarensen en þau
Matthías og Sólveig höfðu fellt hugi
saman um 60 árum áður.
Afkastamikill Ijóðaþýðandi
Matthías var mjög afkastamikill
ljóðaþýðandi og komast fáir meö tæm-
ar þar sem hann hefur hælana í þeim
efnum. Er það einkum tvennt sem læt-
ur honum best, annars vegar trúarljóð
er hann endursemur, hins vegar hetju-
ljóð, sem em því betri sem hann þarf
að taka meira á. Þýðingamar eru
meira að segja oft heilsteyptari en
frumort kvæði hans. Milli þrítugs og
fimmtugs þýðir hann sín mestu stór-
virki, eða frá því hann þýðirFriðþjófs-
sögu og til þess hann lýkur Manfred.
En í þýðingum sínum hirti hann ekki
mjög um nákvæmni í orðalagi heldur
lagði sig meira fram um að ná anda
verksins og blæ.
Tamara að yrkja um
aðra menn, til annarra
og vegna annarra
Þótt Matthías hafi veriö mikiö til-
finningaskáld, sætir það furðu, hversu
fá kvæða hans lýsa eigin tilfinningum
(sjá þó Sorg, sem getið er hér að fram-
an). Honum er tamara að yrkja um
aðra menn, til annarra, vegna ann-
arra.
Og þau em ófá ljóðin sem eftir hann
liggja. Að líkindum fellur margt af
kveðskap Matthíasar úr gildi er tímar
líða. En meðan skáld vekjast annaö
slagið upp, sem yrkja eins og Matthías
þegar honum tekst best, jafnvel aðeins
af tilviljun, er þó mannlífið einhvers
virði.
— KÞ tók saman og sauft meðal annars
upp úr M.J.: Ljóðmæli 1—11, Sögukaflar
af sjálfum mér, M.J.: Ljóð og íslenskt
ljóðasafn, Kristján Karlsson.
L
Börninfrá Hvammkoti
— drukknuðu í læk
á heimleið frá kirkju 1874
Dauðinn erlcekur, en Itfið erstrá,
skjálfandi starir það straumfallið á.
Hálfhrastt og hálffegið hlustarþað til,
dynur undir bakkanum draumfagurt spil.
Varið ykkur blómstrá á bakkanum föst,
bráðum snýst sá lœkur ífossandi röst.
Þrjú stóðu bömin við beljandi sund,
nœddi vetrar-nótt yfir náklædda grund.
Hlökkuðu hjörtun, svo heimkomufús,
hinumegin vissu sín foreldra-hús.
En lækurinn þrumdi við leysingar fall,
fossaði báran og flaumiðan svall.
Hímdu þar bömin við helþrunginn ðs:;
huldu þá stn augu Guðs blásala Ijós.
,,Langtað baki er kirkjan, er komum við frá,
en foreldranna faðmur er fyrir handan á ’ ’.
,,ljesú nafniút í, þvíörskammt er heim. ”
En engillstóð og bandaði systkinum tveim.
Eitt sá tómt helstríð — og hjálþaðist af;
hin sáu Guðs dýrð — og bárust íkaf.
Brostin voru bamanna bráljósin skær,
brostu þá frá himninum smástjömur tvær.
Eoreldramir tíndu uþþ barna sinna bein,
en báran kvað grátlag við tárugan stein.
Hjörtun kveða grátlag, sem heyra þeirra fár.
Herrann einn má græða vor forlaga sár.
Dauðinn er hafsjór, en holdið er strá;
en sálin er sundlétt og sökkva ei má.
Úr sorg
Gekk ég að sænginni: sofandilá
hinn sðlfagri kvennanna blðmi;
ómaði rödd mér í eyrunum þá
frá eilífum heims-laga dómi:
Ó, maður, þú brýtur ei dauðans dyr,
dauðinn ei svarar þér, hvers sem þú spyr,
nema með helklukku-hljómi.
Ég ráfaði burt, og ég bað, og ég bað,
að sá bikarinn hjá mættilíða,
að vtsu var burt liðin vonin um það,
en ég vissi’ engin tök á að stríða;
mérfannst sem ég stæðiá eyði-ey,
einmana, ráðlaus, með brotiðfley,
og ættisvo andláts að bíða.
Og síðan er hálfliðið annað ár,
og alltaf er ég sem t draumi,
ýmist hljóður með brennandi brár
eða borinn af hégóma-glaumi.
O, Ijúfasta snótl Ó, stórastund,
erstóð ég eftir með blóðuga und
og sólin varsigin að straumi!
1
r
Úr bragarbót
Hvað er nú tungan ? — Ætli enginn
orðin tóm séu lífsins forði, — .
hún erLlST, sem logaraf hreysti,
lifandi SÁL ígreyþtu stáli,
andans FORM í mjúkum myndum,
MINNISSAGA farinna daga,
FLAUMAR LÍES, ífarveg komnir
fleygrar aldar, er stríki halda.
Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
darraðar-ljóð frá elstu þjóðum;
heiftar-eim og ástar-bríma,
örlaga-hljóm og refsidóma,
land og stund t lifandi myndum
Ijóði vígðum — geymir ísjóði.