Dagblaðið Vísir - DV - 30.03.1984, Blaðsíða 13

DV. FÖSTUDÁGUR 3Ó.'MAfö 1984.
13
Gegn Alþingi fermetranna
Getur málamiðlun um mannrétt-
indi verið réttlætanleg?
Þessari spumingu hefur mikill meiri-
hluti alþingismanna svarað játandi.
Röksemd þeirra er (opinberlega)
fyrst og fremst sú að fleira sé
mannréttindi en jafn kosningaréttur,
t.d. jafn aögangur allra landsmanna
að þjónustu ýmiss konar. Auk þess
segja þeir að misvægi atkvæða komi
í veg fyrir meiri búferlaflutninga en
þegar hafa átt sér staðá þessari öld.
Um þessa röksemdafærslu er
•þaö að segja að búseta í dreif-
ibýli og þéttbýli hlýtur alltaf aö
hafa ákveöin sérkenni, kosti og
galla. Almenn þjónusta hlýtur t.d.
alltaf að vera mun f jölbreyttari þar
sem fólkið er flest. Annaö væri stór-
furðulegt, enda þekkist það hvergi í
veröldinni. A hinn bóginn hefur þétt-
býliö ákveðna ókosti, svo sem
hávaða, þrengsli, dýrt húsnæöi,
fjarlægö frá vinnustaö, árekstra og
alls kyns ónæði. Pólitískt brask með
atkvæðisrétt manna fær aldrei
breytt þessum ofur eðlilegu einkenn-
um.
Ómagar ársins 1984
Sú fullyrðing er alröng að búseta
fólks í dreifbýli eða þéttbýli sé ein-
hver mælistika á lífskjör þess. í
Reykjavík eru t.d. hlutfallslega
stærstir hópar láglaunafólks, ein-
stæðra foreldra, fatlaðra, sjúkra og
aldraðra. Þetta fólk er stór hluti
þeirra Islendinga sem stjórnmála-
mennirnir treysta ekki fyrir fullum
atkvæðisrétti.
Jafnvel þótt satt væri að lífskjör
fólks réöust af því hvort það byggi í
dreifbýli eða þéttbýli er ekki þar með
sagt að atkvæöavægi eigi að ráðast af
því. Jafn kosningaréttur hefur í
gegnum tíöina verið eitt helsta
baráttumál lýðræðissinnaöra stjórn-
málamanna. Þeir telja skoðanir
sínar ekki svo heilbrigðar og réttar
að þeir vilji þröngva þeim upp á fólk
með ólýðræðislegum aðferðum.
Þvert á móti vilja þeir knýja
baráttumál sín í gegn með því aö afla
þeim meirihlutafylgis.
Ef viö teljum rétt eða hagkvæmt
að ríkið reki einhverja tiltekna
byggöastefnu þá gerum viö það ein-
ungis með því að afla þeirri skoðun
okkar nægilegs fylgis. Ef við viljum
að ríkiö aðstoði einhvern tiltekinn
hóp einstaklinga þá gerum viö þaö
ekki með því að margfalda atkvæða-
vægi þess hóps heldur með því, og
því einu að afla þessari skoðun okk-
ar meirihlutafylgis. Þetta er algjört
grundvallaratriði.
Áður fyrr var kosningaréttur
manna háður efnahag og kynferði.
Víða erlendis var hann, og er sums
staðar enn, bundinn ákveðnum litar-
hætti. Nú í ár er nákvæmlega hálf öld
liöin síðan fátækir menn, svokallaðir
sveitaómagar, fengu kosningarétt.
Enn í dag, 50 árum síðar, höfum viö
ekki horfið frá því siðleysi að úthluta
borgurunum ójöfnum atkvæðisrétti.
Þegar til kosninga kemur eru Islend-
ingar flokkaöir í fullgilda kjósendur
og undirmálskjósendur. Sumir
Islendingar eru taldir hæfarl en aðr-
ir til að haga sér skynsamlega í kjör-
klefanum.
Dómarar í eigin sök
Samkvæmt stjórnskipan íslenska
ríkisins eru þingmenn aöeins kjörnir
til að setja landinu almenn lagafyrir-
mæli. Þeir eru ekki, samkvæmt regl-
um stjórnskipunar, kjömir til að
bæta aðstöðu ákveðinna hópa með
hagsmunapoti. Þó ekki væri nema af
þessari ástæðu einni geta misjafnir
eiginleikar eða búseta aldrei veriö
grundvöllur misjafns atkvæðisrétt-
ar. Verkefni alþingismanna er að
takast á um skoðanir og löggjöf, um
rétt og rangt. Annað er í verkahring
borgaranna.
Staðreynd er að minnihluti þjóðar-
innar hefur meirihluta á Alþingi.
Þegar þessi þingmeirihluti fjallar
um atkvæðisrétt er hann öðrum
þræði að f jalla um eigin stöðu og at-
vinnu. Það er því alls óvíst, þótt það
sé ekki aöalatriöi málsins, hvort
þessir menn eru að tjá tilfinningar og
skoðanir umbjóðenda sinna. En jafn-
vel þótt svo kynni að vera þá stendur
alltaf eftir sú staðreynd að þessi
meirihluti talar ekki í umboði meiri-
hluta þjóðarinnar.
Til að leita svara við því hvort
meirihluti þjóðarinnar vilji að minni-
hlutinn hafi áfram meirihlutavald
verður aö spyrja hana sjálfa í
kosningum þar sem hver maður hef-
ur eitt og jafnt atkvæði. Þessi aðferð
er betri þótt ekki sé hún fullkomin
því að áhöld eru um hvort það sam-
rýmist lýðræðislegri stjórnskipan að
meirihlutinn geti ákveðið leikreglur
sem kveða á um aö minnihlutinn eigi
að ráða. Aöferð þessi er þó augljós-
lega skárri en sú að selja þingmönn-
um sjálfdæmi í málinu, enda er þaö
löngu viðurkennd réttarregla að
menn dæmi ekki í eigin sök.
A Alþingi hafa fulltrúar gömlu
flokkanna gert samkomulag um
áframhaldandi atkvæðamisvægi.
Þeir eru að versla með grundvallar-
'mannréttindi. Ennþá skal meirihlut-
inn eftirláta minnihlutanum að
ákveða leikreglurnar. Sú spurning
hlýtur að vakna hvers vegna meiri-
hluta þjóðarinnar er ekki treystandi
fyrir meirihluta á þingi. Hvaða
skoðanir meirihlutaus eru svo óheil-
brigðar og vitlausar að þær mega
ekki verða að lögum? Við þessari
spurningu krefjumst við undan-
bragðalausra svara.
Brot á mannréttindasátt-
mála
Kjami málsins er sá að misvægi
atkvæða er mannréttindabrot og
mannréttindabrot má ekki binda í
stjórnarskrá. I 21. grein mann-
réttindayfirlýsingar Sameinuðu
þjóðanna, sem samþykkt var á Alls-
herjarþinginu 1948, segir svo orð-
rétt:
„Vilji þjóðarinnar skal vera
grundvöllur að valdi ríkisstjómar.
Skal hann látinn í ljós með reglu-
bundnum, óháðum og almennum
kosningum, enda sé kosningaréttur
jafn og leynileg atkvæðagreiðsla við-
höfö eöa jafngildi hennar aö frjáls-
ræði.”
Tii þessarar skýru og tæpitungu-
lausu yfirlýsingar er ennfremur
vísað í inngangi að mannréttinda-
sáttmála Evrópu sem fullgiltur var
af Islands háifu þann 29. júni 1953.
Okkur ber því skylda til að haga lög-
gjöf okkar í samræmi við þennan
sáttmála.
Þessu til viðbótar má til fróðleiks
minna á dóm sem hæstiréttur
Bandaríkjanna kvað upp áriö 1964.
Fjallaö var um hvort misvægi at-
kvæða eftir búsetu fengi staðist í
kosningum til löggjafarþings í Ala-
bama. I forsendum dómsniðurstöðu
segirm.a. svo:
„Þingmenn á löggjafarþingi eru
fulltrúar fyrir fólk, ekki fyrir tré eða
akra. Þingmenn eru kosnir af kjós-
endum, ekki bóndabæjum eða efna-
hagslegum hagsmunum.” — „Eigi
þátttaka allra borgara í stjórn ríkis-
ins að bera fullan árangur, hlýtur
þess að verða krafist að rödd sér-
hvers þeirra hljómi jafnsterkt við
val fulltrúa á löggjafarþing ríkisins.
Þetta og ekkert minna er forsenda
fyrir nýtískulegum og lífvænlegum
Kjallarinn
GARÐAR
SVERRISSON,
STARFSMAÐUR ÞINGFLOKKS
BANDALAGS JAFNAÐARMANNA
stjórnarháttum og þessa og einskis
minna krefst stjórnarskráin.”
Fulitrúar fermetra
gegn fólki
Fulltrúar gömlu flokkanna vilja
málamiölun um mannréttindi. Af
persónulegum og pólitískum hags-
munaástæðum vilja þeir ekki taka
afstöðu meö þeim grundvallarmann-
réttindum að sérhver íslenskur kjós-
andihafi jafnankosningarétt.
Ojafn kosningaréttur gengur þvert
á allar heilbrigðar hugmyndir um
jafnrétti og lýöræði. Þetta misrétti
er einnig í æpandi mótsögn við
algengustu hugmyndir manna um
valddreifingu. Með valddreifingu
hljóta menn að eiga viö það aö völd-
um sé dreift til fólks en ekki í holt og
hæðir. Við hljótum að krefjast þess
að þingmenn séu fulltrúar fyrir fólk
enekkifermetra.
Það er lágmarkskrafa að allir
borgarar ríkisins hafi jafnan rétt
gagnvart lögum og leikreglum. Við
megum ekki lengur láta fulltrúa
fermetranna þvælast fyrir lýðræði á
Islandi.
KVÓTAKERFW ER SAMSÆRITIL ÞESS
AÐFRIÐA KJÓSENDUR EN EKKIFISK
Síðan hér var stofnað lýðveldi árið
1944, hefur því óspart veriö haldið að
Islendingum, að þeir væru sjálfstæð
þjóð, sem ætti föðurland og ærinn
auð, eins og það heitir á því hátíölega
máli, sem gjaman er gripið til,
þegar skáldskapur er hentugri en
staðreyndir.
Já, og við sem létum rigna á okkur
á Þingvöllum árið 1944, höfum svo
sannarlega orðið þess vör, að viö
áttum land, vötn og ár fullar af fiski
og auðug fiskimið fyrir landi. Líka
hveri og straumþung fljót, sem biðu
þess eins að fá að sjá okkur fyrir pen-
ingum, sem var nánast það eina,
sem ekki var til á þeirri tíö.
Þó hygg ég, að það hafi verið
tiltölulega fljótlega, sem við gerðum
okkur þó grein fyrir því, aö í raun og
veru átti þjóöin ekkert land, heldur
voru það bændur, eða þá peninga-
menn, sem voru þá á eftir laxi, eöa
hrossum, sem áttu lönd. I þau einu
skipti, sem við fundum fyrir landi,
það var, ef eitthvað þurfti aö borga.
Landið mátti ekki fara í auðn.
Þetta var þó okkar land. Það kallaöi
á síma, líka raflínur, vegi, þjóðar-
gjöf, útflutningsuppbætur og land-
búnaðarstyrki, sem nú munu nema
um 450 þúsund krónum á hvert
sveitaheimili í landinu, ef allt er
reiknað. Aö öðru leyti áttu þeir
svartengismenn og deildartungu-
menn þetta land, það er að segja,
þegar hægt var að græða á landi og
menn, sem áttu fjöll, fengu sérstakt
göngulag; sérstaktfas.
En þótt því fylgi viss hamingja að
eiga land þykjast, jafnvel þótt það
kostaöi það aö borga undir mikla
byggðastefnu, þá held ég að allir hafi
í raun og veru verið nokkuö ánægðir
með hlutskipti sitt og þá óbifarúegu
staðreynd, að þessi þjóð átti ekkert
land í raun og veru. Þó var það ef til
vili ein auðlind, sem við héldum þó
að ailir Islendingar ættu saman, en
það var fiskveiöilandhelgin, með
smávægilegum frávikum um land-
nót og rekabálk. En því er nú aldeilis
ekki að heilsa, og eru nýjar reglur
um kvótaskiptingu á botnfiski dæmi
umþað.
Til skamms tíma virtist misræmi
milli héraða á pólitíska sviðinu eink-
um varða kosningar til Alþingis.
Menn í vissum landshlutum hafa
fengið aö kjósa meira en aðrir, hafa
þannig haft þrjú til fjögur atkvæði,
meðan við á Suðvesturlandinu höfum
bara eitt.
Þaö er því dálítiö fróölegt aö virða
fyrir sér hvernig þorski er nú skipt
niður á landsmenn, og til Reykja-
víkur, sem lengi var höfuðstaður þil-
skipaogtogara.
Samkvæmt haldbærum tölum
munu togarar landsmanna fá að
veiða 108.294 þúsund lestir af þorski
á þessu ári. Af þessum afla mun
aðeins 7.851 lest koma í hlut Reyk-
víkinga, san eru um 80.000 manns af
230 þúsundum, eða um þriöjungur
þjóðarinnar. Ef farið væri eftir
höfðatölunni, ættu Reykvíkingar því
að fá að veiða um 36.000 lestir (33%)
en ekki 7.851 lest (7,2%).
Ef á hinn bóginn væri farið eftir
skipafjölda þá eiga Reykvíkingar 15
(16?) skuttogara, en togarar lands-
ins eru um 100 talsins. Þá ætti
Reykjavík að fá í sinn hlut af
þorskinum 16—17.000 tonn (15,5%)
en ekki 7.851 tonn eins og byggða-
stefnan skammtar.
Hvað fá aðrir?
I landshiutum, þar sem menn hafa
mikil afsöl og kjósa meira en fóikið á
Breiðholtsjökli og á Kópavogshálsi,
viröist nokkuð annaö vera uppi á
teningnum. Þannig fær Utgerðarfé-
lag Akureyringa (sem er bæjarút-
gerð Akureyringa) að veiða 4.300
tonn af þorski á fjögur skip (og
kvartar), en hefði fengið að veiða
2000 tonn ef fyrirtækið hefði fengið
svipaða útreið og Bæjarútgerð
Reykjavíkur fékk. En ef reykvísku
togararnir (allir) hefðu fengiö sama
kvóta og UA , þá.hefðu Reykvíkingar
fengið 16.700 tonn í staöinn fyrir 7.851
tonn af þorski.
Þó er þess aö geta, að Akureyring-
ar virðast fá nákvæmlega rétt magn
miðað við togarafjölda sína (ívið
meira þó), en íbúafjöldi er um 12.000.
Þá er það athyglisvert, að nýverið
var haldinn rækjufundur Vestur-
Húnvetninga, sem telja sig eiga allt
sitt líf undir rækju. Þó eru togarar
líka á þessu svæði og einnig fiskibát-
ar, sem ganga til botnfiskveiöa, þótt
hljóttfari.
A Hólmavík er togari sem heitir
Hólmadrangur, merkilegt skip.
Hann fær í þorskveiðikvóta 1143
lestir. (Búr-togari 470 lestir). Á
Hólmavík búa 397 manns.
A Skagaströnd (íbúar 676) eru
tveir togarar, Orvar, sem fær að
veiða 1282 tonn af þorski, og Arnar,
sem fær að veiða 1353 tonn. En þrátt
fyrir þetta örlæti og mikla rækju-
vinnslu þá hefur verið frá því greint,
að það séu hugmyndir um það í
Húnaflóa að gjöra rækjumiðin þar að
kjördæmamiðum, þannig að skip
með einkaleyfi fái ein að veiða
rækju, ekki önnur skip.
Þeir óttast nefnUega um „sína”
rækju, vegna þess að búið er að setja
kvótakerfi á þorskinn.
Og maður spyr sig því, hvað
Norðanmenn hefðu sagt ef togarar
þeirra hefðu fengið sama og Reykja-
vík.
Þá hefðu þeir ekki fengið 3778 tonn
út á þrjú togskip heldur 1520 tonn
(Hólmavík og Skagaströnd).
Af framansögðu verður naumast
annað ráðið en að ráðgert sé að
leggja togaraútgerðina af í Reykja-
vík, og reyndar á SV-horninu yfirleitt
(t.d. í Hafnarfirði). Þetta er því póli-
tisk aðför, en ekki aðferö til friðunar
og réttlætis.
Ef jafnt hefði verið skipt, miöaö
við fólksfjolda, eða a.m.k. togskip,
þannig að allir hefðu fengið jafnt,
(sbr. skiptingu síldar í Noregi, bar
sem öll skip fengu jafnan veiðirétt),
væri vitaskuld ekkert við kvótakerfið
að athuga. En þegar sú skiptaleiö er
JÓNAS
GUÐMUNDSSON
RITHÖFUNDUR
valin, sem svo bersýnilega verður til
þess að útgerð frá Reykjavík og frá
Stór-Reykjavíkursvæðinu mun bera
nær alla þjáningu af samdrætti í
þorskveiðum, gegnir öðru máli, því
þá er í raun og veru verið að svipta
okkur, hina landlausu, öllum réttind-
um, eða hinum sameiginlega rétti til
hafsins líka. Kvótakerfið er sumsé
gjört með þaö fyrir augum að hygla
landsbyggöinni á kostnaö höfuö-
borgarsvæðisins. Og það er eins gott
fyrir okkur hér á SV-hominu aö gera
okkur grein fyrir því, áður en að
lengra verður haidið.
Byggðastefnan hefur glatt okkur
framsóknarmenn á margan máta,
en ef ætlunin er að svipta okkur
endanlega lífsbjörginni, þannig að
vort haf verður tekiö inn í samsæri
og göngulag manna, sem eiga fjöll,
þá spyr maður sig: Eiga Reykvík-
ingar enga menn á þingi?