Dagblaðið Vísir - DV - 18.06.1984, Blaðsíða 14

14
DV. MÁNUDAGUR18. JUNÍ1984.
Hvað stoðar
það manninn?
ólafur Gunnarsson:
Gaga.
Iðunn 1984.
Einstaklingurinn í samfélaginu,
möguleikar hans til aö hafa áhrif ó
þaö, hugsun hans andspænis hugsun
þess — þetta er eilíft viðfangsefni bók-
menntanna. Eitt af því sem einkennir
það félagslega raunsæi sem Gestur
Pálsson iökaöi og sumir iöka enn er aö
einstaklingurinn þokar fyrir
þjóöfélagslögmálunum; látæði hans er
einungis ein af birtingarmyndum þess-
ara lögmála; sálarástand hans til-
komiö aö miklu leyti vegna þeirra:
maður stelur kæfubelg og verður rugl-
aöur — þetta eru þjóðfélagslögmál.
Stefnur rísa og þær hníga. Þetta
félagslega raunsæi með sínum gáfu-
legu samræöum og úrræöalitlu
skynsemi veröur ævinlega ögn þreyt-
andi til lengdar og þá koma upp nýjar
stefnur. A fyrri hluta aldarinnar komu
upp hinir og þessir ismar sem áttu þaö
flestir sameiginlegt aö þar var hinn
ytri veruleiki — umhverfi, náttúra —
brotinn undir innri veruleika manns-
ins: náttúra, stræti og torg tóku á sig
kynjamyndir vegna þess að umhverfið
endurspeglaöi sálarástand per-
sónanna í það og þaö sinnið. Þetta má
m.a. sjá í fyrstu smásögum Halldórs
Stefánssonar sem voru skrifaöar undir
áhrifum frá expressjónisma.
Olafur Gunnarsson hefur haft
nokkra sérstööu meöal höfunda af
sinni kynslóö, og ég held aö mér sé
óhætt aö segja aö bækur hans hafi ekki
fengið sérlega fagnandi viötökur
meöan félagsraunsæiö var í sem
mestum metum — hann hefur meiri
áhuga á einstaklingnum en margir
hinna. Og sá einstaklingur er ekki
þessi altýpíski sem býr í Breiöholti og
er ógurlega firrtur, heldur hinn sem
sker sig úr fjöldanum; sá sem hefur
óvenjulegt sálarlíf, hvort heldur hann
er drykkjusjúkur stórgrósseri, ungur
kraftaidjót eða geimfarinn sem hér
segir af — Valdi í sjoppunni sem
ákveöur dag nokkurn að hann sé stadd-
ur á Mars í miöri vísindaskáldsögu
eftir Edgar Rice Burroughs, en ekki í
Reykjavík eins og allir reyna aö telja
honumtrúum.
Hugsun og veruleiki
Hann ákveöur sem sé aö umhverfi
hans sé annaö en það sýnist. Þetta er
Bókmenntir
Andri Thorsson
þannig tvítog, ósættanleg andstæöa.
Innra lif Valda, hugarstarf hans, neit-
ar aö hlýönast hinum ytri veruleika —
en tekst hins vegar ekki aö brjóta hann
undir sig. Þetta er stríö einstaklings og
umhverfis og þaö tapa bóöir í lokin:
Valdi veröur að hörfa til Reykjavíkur á
Terra, en honum hefur jafnframt tek-
ist að þröngva meintum marsbúunum
til aö fella íslensku dulargervin. Hann
hefur beygt umhverfiö undir vilja sinn
og skiptir ekki máli í því sambandi
hvort um ofskynjanir er að ræða. Stríð-
iö eilífa milli hugsunar og veruleika er
óútkljáö.
Valdi þessi á sér raunar ýmsa frænd-
ur. Hann er fjarskyldur ættingi
Gagaríns, Hvell-Geira og þeirra
bræöra, þótt flest famist honum
óhönduglegar en þeim eins og titill bók-
arinnar ber meö sér: hann er ekki
Gagarín geimfari heldur gaga geim-
fari. Og fleiri eru venslamennimir:
likt og Gregor Samsa hjá Kafka
vaknar hann einn morguninn viö
nokkra nýlundu — hann hefur að vísu
ekki tekið hamskiptum, en hann reynir
hins vegar að hafa hamskipti á um-
hverfi sínu; líkt og Raskolnikof Dostó-
évskís og sögumaður Sults eftir
Hamsun æöir hann sóttheitur og gæfu-
snauöur um ömurleg stræti og torg —
einfarinn sjúki; líkt og hjá don Kikóta
er ný túlkun hans á veruleikanum
sprottin af lestri reyfara — hann
reynir að láta fráleita platveröld æsi-
sagnanna ríma viö umhverfiö og segir
sig þá jafnframt úr lögum við aöra
menn og samfélag þeirra.
Smásaga — skáldsaga
Þetta er stutt saga og hefur á sér
bæöi einkenni skáldsagna og smá-
sagna. Hún h'kist smásögum í því að
innri tími sögunnar er stuttur og þaö er
fariö fremur hratt yfir sögu, um-
hverfið rissaö upp meö grófum og
öruggum dráttum. Frásögnin er knöpp
og stundum er hlaupiö yfir töluveröan
tíma. Þá er Valdi að bauka eitthvað
sem skiptir ekki meginmáh — meö
einni mikhvægri undantekningu þó —
annars staöar er hægt á frásögninni og
dvaliö við um stund, en aldrei mjög
lengi. Frásögnin rennur þannig hratt
og greiðlega áfram og þaö er ákveðin
stígandi í henni: hún verður rughngs-
legri og gloppóttari þegar á höur og
æöi geimfarans ágerist. Sagan hefur á
sér þaö megineinkenni smásagna — og
raunar sumra skáldsagna hka — að
fylgt er einstaklingi og sjónarhorn er
bundið viö hann. Aðrar persónur koma
og fara til þess aö varpa ljósi á þennan
einstakling; við sjáum þeim bregöa
fyrir og heyrum þær segja nokkur orö,
en viö kynnumst þeim aldrei sem
einstakhngum, heldur er þetta
einhvers konar úrtak þjóðarinnar, týp-
ískasta fólk sem hugsast getur.
Bygging sögunnar er meira af ætt
skáldsögunnar: upphaf — hápunktur
— endir; en í smásögum er algengara
aö lýst sé kyrru ástandi og kyrrum
k jörum homrekunnar í samfélaginu.
Frásagnaraöferðin er hlutlæg.
Höfundur heldur sig utan viö frá-
sögnina í anda hins menntaða
einveldis og togar í spotta og spotta
einhvers staöar á bakvið. Hann stihir
sig um allar hugleiöingar frá eigin
brjósti og setur flest gildishlaöin orö í
hausinn á geimfaranum.
Ólafur Gunnarsson.
Stíhinn virkar framan af ofurhtiö
þurrlegur og blátt áfram. Höfundur er
gjam á aö raöa saman mörgum
setningum sem byrja á „Þaö var...”
en þegar hUUngarnar ná valdi á geim-
faranum verður stíUinn myndríkari,
en þó áfram tempraöur. Geimfarinn er
staddur í þvottahúsi í kjallara. Þaö er
þögn. Hann festir buxnaskálm í pedala
á hjóh. Hjóliö dettur á gólfið:
„Skarkalinn var hkastur sprengingu
sem kastaðist upp stigann, skall á
veggjunum, fór hæö af hæö og braust
loks upp um skorsteininn og breiddi
þar úr sér eins og furðulegt blóm og
stóö kyrrt og steinrunnið.”
Hvað stoðar það mann-
inn...?
Það má hæglega lesa þessa sögu sem
ádeUu, og þá einkum meö hliösjón af
ódæöi geimfarans: út um allan heim er
verið að fremja viöhka verknaði fýrir
áhka gáfulegar hugmyndir og hann
hefur; þaö er ævinlega níðst á því sak-
lausa og fallega. Hugsjónamenn eru
ahtaf aö túlka veruleikann vitlaust —
hér túlkar geimfarinn Ljúflingsljóð
sem einhverja prívatögrun við sig.
Sem er reyndar alveg lógískt eftir
þeim forsendum sem hann hefur gefið
sér í upphafi. Hvaö stoöar þaö mann-
inn aö hafa lógík — ef hann beitir henni
rangt?
En hér eru hka á sveimi aldagamlar
spurningar um ásýnd og veruleika,
hvernig ber aö túlka heiminn. Og enn
sjáum viö í sögunni ráðvilltan nútíma-
manninn aö reyna aö hafa stjórn á lífi
sínu; aö streitast viö aö beygja náttúr-
una; aö færast þaö í fang sem hann
ræöurekkiviö.. .
Þessi bók er fín í sumarleyfið: hæfi-
lega stutt fyrir þá lötu, hæfilega
spennandi fyrir þá aksjónsjúku og
hæfilega umhugsunarverö fyrir þá
djúphyglu.
Hæfilega. En kannski ekki alveg
nógu. Olafur kann mjög vel að byggja
upp sögu og hann hefur gott næmi fyrir
fyrir því almenna og því sérstaka. En
ég hef á tilfinningunni aö hann eigi eft-
ir að gera enn kröftugri og meira af-
gerandibók.
IGÓDU SKAPI
Tíkin Lúsí.
Ekki veit ég hversvegna fjöl-
miölar nefna tíkina hans Alberts
ahtaf Lucy nema vera kynni að ís-
lenskri hundar megi bera útlend nöfn
en t.d. ekki þeir ágætu útlendingar
sem setjast aö hér á landí. Svo er allt
eins hklegt aö tíkin hafi einfaldlega
verið lúsug þegar Alvert eignaöist
hana og því hafi hann skírt dýriö
Lúsí og líklega eru fjölmiðlamenn
bara svona kurteisir viö Albert að
stafsetja nafniö meö þessum hætti.
Gleðifréttirnar í tíkarmáhnu eru þær
aö einhverjir góöir menn hafa skotið
saman fé til þess að greiða sektina
hans Alberts sem jafnvel var aö
hugsa um aö sitja hana af sér á
Skólavörðustíg 9. Illkvittinn skaut
því aö mér um daginn aö Albert
hafi tahð víst aö Geir myndi hring ja í
Jón Helgason og segja honum aö sér
þætti leiöinlegt aö vita af honum
Albert þarna á Skólavörðustígnum
og þá heföi Jón vitanlega sleppt
Albert út án þess aö sektin væri
greidd. Þaö er óskaplega gaman aö
vita þaö aö réttarkerfiö okkar sé
svona góömannlegt aö þaö er nóg að
hringja í dómsmálaráöherrann og
segja honum að manni þyki leiðin-
legt að vita af einhverjum sem situr
inni á skólavörðustígnum að sitja af
sér sekt og þá er honum bara sleppt,
punktur basta og búið.
Lyfjakostnaður.
Einn stórgalh viö aö hafa of
KRISTINN SNÆLAIMD
RAFVIRKI
mikið af peningum er sá að þá hættir
fólki að til aö fara iha meö þá.I nú-
verandi ríkisstjórn eru menn gætnir
og aðsjálir í peningamálum og geröu
sér fljótt ljóst aö aögeröa var þörf.
Koma yrði þeirri skipan á að
almenningur heföi ekki of mikið af
peningum þá kæmi af sjálfu sér aö
alhr færu aö fara vel meö. Sérstakar
áhyggjur haföi ríkisstjórnin af lág-
launafólkinu og auövitaö sjúkhngum
og elh- eöa örorkulaunþegum.
Til þess aö að draga nú enn úr
þeirri hættu aö þetta fólk færi illa
meö fé sitt lagði ríkisstjórnin 185
milljóna króna skatt á lyf og læknis-
hjálp. Um hversu vel virkur þessi
skattur er má geta þess aö smyrjari
á kaupskipi með um 20 þús.kr. laun
á mánuöi fékk 406 kr. launahækkun
um síöustu mánaöamót. Lyfja-
skammtur sem hann sótti sér kostaði
fyrir mánaðamótin 450 kr. en eítir-
mánaöamótin kr. 868. Hluti sjúklings
í þessum lyfjaskammti hækkaöi
m.ö.o. um 418 kr. en mánaöarlaunin
um 406 kr. Þama hefir ríkisstjóminni
tekist vel til. Þaö er ekki aöeins búiö
aö koma í veg fyrir aö smyrjarinn
eyöi launahækkuninni í vitleysu
heldur samtímis kroppaö smávegis í
það sem hann hafði fyrir. Þessi
maður hefur jafnframt látið ógert aö
reikna út hvaö aðrar veröhækkanir
hafa aö undanförnu dregið mikið úr
óþarfaeyðslu hans. Þaö skal skýrt,
tekið fram að lyf hafa ekki hækkað í
verði, sú viðbótarupphæð sem fólk
greiöir nú fyrir lyf er aöeins skatt-
greiðsla til ríkisins, til þess gerð aö
við fömm betur meö fé.
Kartöflurnar.
Mikið veöur var gert vegna
lélegra eöa skemmdra kartaflna frá
Finnlandi á dögunum. Sumir voru
jafnvel svo heppnir að Sambandið
haföi útvegað þessa vöm. Reynsla
mín var sú þessa hörmungardaga
kartöfluneytenda aö ég fékk ávallt
góðar finnskar kartöflur í Græn-
metisversluninni ( Vissulega hafa
ekki alhr tækifæri til þess að ná í þær
bangað ) og smám saman er mér
fariö aö skiljast aö vondu kart-
öflumar hafið veriö vondar vegna
þess aö vondir kaupmenn geymdu
þær á vondum stööum ( Ijótt ef satt
er ). Kílóið af þeim kostaöi um Í1 kr.
Hin vonda einkasala var knésett,
kaupmenn sögöust geta útvegaö
ætar kartöflur fyrir sama verö og
einokunarverslunin og hka betri
kartöflur. Ríkisstjóminni fannst
sjálfsagt að leyfa kaupmönnum að
selja ódýrar og góðar kartöflur og
núna fást ágætar kartöflur á 31 kr.
kílóið í versluninni hjá kaup-
manninum mínum á horninu. Þó svo
að nýju kartöflumar séu dýrari en
lofað var má þó fagna því aö enn
minnkar hættan á því aö almenn-
ingur eyöi fé í óþarfa. Þess vegna
ættu ahir aö vera glaöir í góöa
veörinu.
Kristinn Snæland