Dagblaðið Vísir - DV - 07.07.1984, Page 12

12
DV. LAUGARDAGUR 7. JULl 1984.
RÖD ÓHAPPA ELTI
VERKTAKANA
Þegar veriö var aö leggja
Vesturlandsveg viö Grafarholt áriö
1971 varö steinn nokkur í vegi vega-
geröarmanna. Þessi steinn var allstór
og sprunga í honum miðjum. Þótti sýnt
aö hann myndi ekki þola aö vera
færöur um set. Var hann því látinn
vera afskiptalaus lengi vel.
Eins og búast mátti viö fóru menn aö
velta því fyrir sér hvort þetta væri
álfasteinn en heimilisfólk í Grafarholti
sagöist ekki vita tii að svo væri. Aftur á
móti sagðist gömul kona, sem bjó ekki
alllangt frá steininum, hafa heyrt það
í æsku aö þarna byggju álfar.
Hvaö um þaö, steininn varö aö færa,
og fór hann í tvennt viö f lutninginn eins
og viö var aö búast. Ekki var hann
færöur langt eöa aöeins rétt út fyrir
veginn. Endaöi hann þar á hvolfi.
Þeir sem vildu trúa aö þetta væri
álfasteinn nefndu nú máli sínu til
stuönings öll möguleg og ómöguleg
óhöpp sem orðiö höföu við lagningu
Huldumannssteinn í Reykjavík:
HÆNURNAR
HÆTTUAÐ
VERPA
tslendingar hafa sjaldnast þótt
mjög trúræknir menn. Aö minnsta
kosti ekki á guösorðið. Hins vegar eru
þeir hjátrúaöir og hafa rótgróna trú á
álfum, draugum og allskyns yfir-
náttúrulegum fyrirbærum. Þaö er
kannski ekki skrýtið því aö þessi fyrir-
bæri ganga eins og raúður þráöur í
gegnum alla Islandssöguna, í þjóð-
sögum, munnmælasögum og hinum
ýmsu ritum.
Og sem dæmi um þessa útbreiddu
hjátrú Islendinga þá er að finna víðs
vegar um allt land hóla, steina og
ýmsabletti þarsemþjóötrúinsegiraö
huldufólk búi eða einhver álög hvíli á.
Þessu til staðfestingar eru svo til f jöl-
breytilegustu sögur og sagnir, ýmist
skráöar eöa óskráöar.
Höfuðborgin og svæðiö í nágrenni
hennar fer ekki varhluta af þessu
fremur en aörir staðir á landinu. Og til
gamans ætlum viö aö rif ja upp hér f rá-
sögu af fjórum stööum í og viö höfuð-
borgina sem allir eru tengdir þessari
hjátrú og eiga sér sínar sögur.
Og þessir staðir eru Álfhóllinn í
Kópavogi, steinn viö Vesturlandsveg
viö Grafarholt, steinn í Ármúia í
Reykjavík og hóll framan viö Breiöa-
gerðisskólann í Reykjavík.
Upplýsingum um þessa staöi höfum
viö aflað víöa og meðal þeirra sem
hafa lagt okkur lið eru Eyvindur
Jónasson, rekstrarstjóri hjá vegagerö-
inni, Guömundur Einarsson, forstjóri
Aöalbrautar hf., Pétur Jónsson, fram-
kvæmdastjóri hjá Véltækni, Jónas B.
Jónsson, fyrrum fræöslustjóri, Adolf
Petersen, fyrrum vegaverkstjóri,
Haukur Þorsteinsson og Olafur Sveins-
son, eigendur Raftækjavinnustofu
Hauks og Olafs, Ármúla 32.
Frásagan af steininum í Armúian-
um er fengin úr bók Áma Oia, Alög og
bannhelgi, og er hún birt meö góðfús-
legu leyfi erfingja Arna Óla.
Huldumannssteinn
í Reykjavík
Fyrir 20—30 árum var Reykjavík
ekki farin að þenja sig út yfir holt og
hálsa. Hún var komin austur í
Rauðarárholtið, en ekki lengra í þá
áttina. Var þvi enn hægt aö fá á leigu
allstórar landspildur í hoitunum þar
fyrir austan. Og um þær mundir var
þaö, aö Þorbjöm Jónsson, sem nú á
heima á Mímisvegi 2, fékk á leigu lóö í
Grensási, kippkom fyrir ofan Múla og
austan Háaleitisvegar, eins og hann
liggur nú. Þarna hóf Þorbjörn hænsna-
rækt.
Landið, sem hann hafði fengiö, var
yfirleitt stórgrýtt, og þótti honum
nauösyn á að ryöja grjótinu brott. Og
var þaö annaö hvort áriö 1934 eða 1935,
aö hann hófst handa um aö hreinsa
landið. Haföi hann þá fjóra eöa fimm
menn frá bænum í vinnu við sprenging-
ar, því aö margir steinarnir vom svo
stórir, aö þeim varð ekki hnikaö meö
þeim verkfærum, sem þá voru, nema
því aðeins að þeir væm klofnir sundur
fyrst. Var grjótinu svo hlaðið á bíla og
mun því öllu hafa verið ekið í höfnina.
Einn steinn var þarna öllum öðrum
meiri og stóð sunnarlega á lóðinni.
Hann var ekki hár, en einkennilegur aö
því leyti, aö hann var klofinn um þvert,
og undan honum kom dálítil
uppsprettulind. Byrjaö var á því að
rífa upp grjótiö nyrzt á lóðinni, og var
svo komið að þessum steini. Höfðu
verkamenn þegar borað eina holu í
hann og átti aö sprengja hann daginn
eftir.
En um nóttina dreymdi Þorbjöm
einkennilegan draum. Honum þótti
ókenndur maöur koma til sín, var hann
allaðsópsmikill og spurði formálalaust
í mjög höstum rómi, hvemig á því
stæöi aö Þorbjörn gæti ekki látið bæinn
sinn í friði. Þorbjöm kvaðst ekki vita
hvar hann ætti heima og spuröi hvaða
bær þaö væri sem hann ætti viö. Þá
svaraði maðurinn og sagði að stóri
steinninn þama á lóöinni væri bærinn
sinn, og hann bætti við með áherzlu:
„Ef þú hróflar nokkuð viö steinin-
um,þámunilla fara."
Að svo mæltu hvarf hann, en Þor-
bjöm vaknaöi og fór aö hugsa um þetta
sem fyrir sig haföi borið. Ekki var
hann trúaður á aö nokkur byggö gæti
veriö í steininum, en hugsaði þó sem
svo, að aliur væri varinn góöur og bezt
mundi aö láta steininn eiga sig. Næsta
dag gaf hann svo verkamönnum
skipun um aö eiga ekki meira viö
steininn, hann mætti gjarnan vera
Alfasteinninn við Grafarhoit. Hofuðborgm sest i fjarska vinstra megin a myndinni.
vegarins í grennd viö steininn. Stærsta
óhappiö varö þegar jaröýta rauf vatns-
leiöslu sem sá laxeldisstööinni í Laxa-
lóni fyrir fersku vatni og sjö þúsund
laxaseiöi drápust. Urðu úr þessu mikii
málaferli og fjárhagslegt tjón fyrir
alla aöila málsins. Fleiri smærri óhöpp
áttu aö hafa gerst en erfitt hefur reynst
aö fá þau tilgreind nákvæmlega.
Og enn veröa til sögur um steininn,
sem sumir vilja tengja viö íbúa hans,
ef einhverjir eru. Þaö bar viö í byrjun
janúar 1982 aö vinnuvél frá Vega-
geröinni var send upp aö afleggjar-
anum viö Grafarholt til aö ryöja burtu
snjó, en mjög snjóþungt var um þetta
leyti. Þegar vélin var aö ryöja snjó í
nágrenni steinsins góða gerðist það
skyndilega aö tvær rúöur hrundu úr
vélinni. Varö aö hætta viö ruöninginn
um stundarsakir vegna þessa. Þegar
hafist var handa á riý tókst ekki betur
til en svo aö vélin festist illilega í
skurði. Var þó stjómandi vélarinnar
þrautreyndur og gætinn maöur.
Og segir þá ekki meira af álfa-
steininum viö Grafarholt.
Huldumannssteinninn á lóð hússins að Ármúla 32 i Reykjavík.
kyrr á lóðinni, því að hann væri ekki
fýrir neinum. Var því hætt viö aö
sprengja steininn og stóö hann þama
óhreyfður eftir að ööru grjóti haföi
veriðrutt aflóöinni.
Þannig hefur Þorbjörn sagt mér
sjálfur frá.
Áriö 1940 seldi hann hænsnabúiö og
keyptu þaö bakarar. Þeir réöu þangað
norskan forstööumann, Einar Töns-
berg, sem haföi allmikla þekkingu á
hænsnarækt og haföi fengizt við hana
árum saman. Færöu þeir brátt út
kvíarnar og stækkuöu hænsnabúið aö
mun. Tönsberg haföi þegar hug á því
aö reisa sér þama íbúöarhús, þar
sem landrými var nóg, og hafði hann
helzt augastað á þeim stað, þar sem
stóri steinninn var, og heföi þá þurft aö
ryðja honum burt. En um leið og Þor-
bjöm afhenti hænsnabúið, sagöi hann
Tönsberg aö hann skyldi ekki hrófla
viö steininum, því vera mætti aö illt
hlytist af þvi. Skildi Tönsberg þetta
svo, aö þarna væri álagasteinn. Haföi
hann áður kynnzt álagablettum hér á
landi og óvilja fólks á aö hrófla viö
þeim. Ekki var hann þó trúaður á álög,
en samt fór svo, aö hann reisti hús sitt
á öörum staö vestarlega á lóðinni, og
stendur þaö nú viö Háaleitisveg.
Þegar bakarar höfðu komið búinu i
það horf, er þeim líkaöi, ákváöu þeir að
gera alla lóðina að túni. Þarna var þá
enn talsvert af smágrjóti og mikið af
grjótflísum eftir sprengingamar áöur.
Þetta þurfti allt aö hreinsa áður en haf-
izt væri handa um ræktun. Og svo var
stóri steinninn. Tönsberg sagöi stjórn
búsins frá því, að einhver álög mundu
hvíla á honum og spuröi hvort þeir
mundu vilja eiga nokkuö í hættunni
meö því aö ryðja honum burt. Sagöi
hann þetta í hálfgerðu gamni, en vildi
þó láta vita, að hann hefði verið
varaöur viö aö hrófla viö steininum.
Bakarar brostu góölátlega aö þessari
hjátrú og voru ekki trúaöir á að neitt
illt mundi af hljótast, þótt steinninn
væri sprengdur, og skyldi hann því
fara ásamt ööm grjóti.
Þetta var vorið 1942. Var svo hafizt
handa um aö hreinsa burt allt grjót af
lóðinni og um 20. maí var röðin komin
að stóra steininum. Vom þá boraðar í
hann tvær holur og átti aö sprengja
hann eftir nokkra daga.
Ekki er mér kunnugt um hve mörg
hænsn voru þá á búinu, en varpiö var í
fullum gangi og lánaðist vel. En nú brá
svo einkennilega viö, að hænumar
hættu aö verpa. Tönsberg hélt ná-
kvæma skýrslu um varpið og hef ég
fengið aö sjá hana. Þar stendur að 353
egg hafi fengist 21. maí, daginn eftir
320, þriðja daginn 312 og f jóröa daginn
235. Brá Tönsberg mjög í brún þegar
varpið minnkaöi svo óöfluga, en ekki
mun hann þó hafa sett þetta í samband
viö fyrirætlanina um að sprengja stein-
inn. Þá dróst þaö og dróst af ein-
hverjum ástæöum aö steinninn væri
sprengdur.
En það var ekki séð fyrir endann á
ófarnaöinum í varpinu og nú skulum
viö líta á skýrsluna um varpiö og láta
tölurnar tala:
26. maíl20egg.
27. maí80egg.
28. maí 47 egg.
29. maí 20egg.
30. maí8egg.
31. maíekkertegg.
Þegar svo var komið, þóttist Töns-
berg vita, að annað hvort væri ónýtt
fóðrið sem hann gaf hænunum, eða þá
aö einhver alvarlegur sjúkdómur væri
kominn upp í þeim. Hann fékk því
dýralækni til þess að skoöa hænurnar,
en þær reyndust allar heilbrigöar,
enda var ekki lasleika aö sjá á neinni
þeirra meðan þetta „verkfall” stóö.
Tönsberg sendi einnig sýnishorn af
fóðrinu til rannsóknardeildar Háskól-
ans, og fékk þann úrskurð aö þaö væri
ágætt og ekkert að því. Hænurnar
höfðu því ekki hætt að verpa vegna
þess að þær væru sjúkar, né heldur
vegna þess aö fóðriö skorti þau efni,
sem þeim voru nauðsynleg.
Hvað var þá aö? Dag eftir dag kom
Tönsberg tómhentur frá hænsna-
húsunum, þar var ekki eitt einasta
egg. Gat verið að steinbúinn væri að
hefna sin á þennan hátt fyrir að
klappaðar voru holur í steininn? Var
þetta aðvörun frá honum um aö meiri
tíöinda og verri væri aö vænta, ef
steinninn væri sprengdur?