Dagblaðið Vísir - DV - 27.10.1984, Síða 6

DV. LAUGARDAGUR 27. OKT0BER1984.
, ,Yfirbordid verdur
sjálft iimtakið”
— rætt við Jón Óskar myndlistarmann
Þegar komiö er heim til Jóns Oskars
myndlistarmanns blasa verk hans viö
þar sem hann hefur hallaö þeim upp aö
veggjum. Og þó aö Jón sé stór þá eru
verk hans stærri. Þau eru líklega þrír
metrar á hæö, þau stærstu, og svona
tveir, og allt upp í fimm metrar, á
breidd.
Jón er á förum til New York á næst-
unni en þar hefur hann dvaliö mestan
part undanfarin fjögur ár. Verkunum
hefur hann stillt upp í stofunni til aö
sýna einstaklingum áöur en hann yfir-
gefur fóstur jörðina.
Stórar andlitsmyndir, sem blasa
viö á einum stofuvegg, eru af síðustu
sýningu sem hann hélt aö Kjarvals-
stöðum. Hann segir þær unnar upp úr
fjölskyldualbúmi.
„Þessar myndir uröu til sjálfar.
Þær eru kópíeraöar og síðan látiö ráö-
ast hvaö úr veröur. Eins og þú sérö þá
eru sumar næstum ekkert unnar
meöan aðrar eru alveg þaktar.”
Taliö berst að því sem Jón er aö fást
viö þessa stundina. New York / Portr-
aits er eitt af því. Þau eru Islendingar
og Ameríkanar, vinir og kunningjar.
Hann málar módelin fyrst og tekur
síöan mynd af þeim. Þetta tengist
performönsum og videoböndum sem
hann hefur unniö. Hann sýnir mér
myndir af performans þar sem hann er
íklæddur gullfötum og drekkur út-i
þynnta akrýlmálningu. Annars staðar
eru myndir af mönnum í gullfötum
sem standa undir gullfánum. Viö hlið
mannanna eru merki.
— Hvaöa tákn eru þetta ?
„Þetta eru fornnorræn og keltnesk
merki,” segir Jón, „menn sem standa
undir merki og h'ta upp til fánans,
baðaöir gullnum ljóma. Merkin eru úr
ölluin tengslum við þessa menn. Og í
staö þess að velja tákn, sem hafa ein-
hverja vigt, þá valdi ég skreytingar af
húsgögnumog ööruámóta.Þannigaö
maöurinn stendur undir flaggi sem er
ekki neitt neitt. Meiningarleysi og
misskilningur þessara manna er
aöalinntakiö í þessu,” segir Jón og
hálfhlær. „Yfirlýsingar um myndir
geta annars veriö mjög varasamar og
geta hreinlega slegið þær af. Þegar ég
hélt sýninguna síöastliðinn vetur þá
slysaðist út úr mér eitthvaö um þjóð-
rembu og fasisma sem síðan var gert
að yfirskrift sýningarinnar í blöðum.
Þetta er hroðaleg einföldun.”
Heildarhugsun
— Þegar þú ert með sýningu eins og
þá síðustu, er þá heildarhugsun í allri
sýningunni?
,,Já, ég lít á þetta sem eitt verk. Eg
veit ekki hvort það verður þannig næst,
hvort það veröur eitt verk eða almenn
sýning. En ég vinn yfirleitt í seríum og
seríum sem haldast í hendur, þannig
aö þetta endar sem innstallation, eitt
verk. Engu aö síður er hver mynd
sjálfstæö og stendur sem slík aö sýn-
ingulokinni..
— Hver var aöalhugmyndin á bak
viðsýninguna?
„Þrjár myndir, ”Clarification”,
voru þungamiöja sýningarinnar sem
allt hitt snerist um, — umbreyttir
menn meö englaásjónu. fyrirmyndirn-
ar voru helgimyndir og pólitísk plaköt,
þ.e. plaköt af stjórnmálaleiðtogum.
Þetta tvennt liggur merkilega nærri
hvort ööru. Myndimar eru af mönnum
sem helga sig ákveðinni hugsjón, þaö
skiptir þá ekki máli hver hún er, bara
aö þaö sé eitthvað sem þeir fá að
standa fyrir. Posi (Halldór B.
Runólfsson) fer mjög nærri þessu í
krítik sinni um sýninguna í Þjóöviljan-
um þar sem hann segir: „Þeir eru ekki
menn gjallarhorna heldur hljóödeyfis.
Þetta eru málaliðamir, án fööurlands
eöa þjóðemis. Þeir fylgja hvaöa hæst-
bjóöanda sem vera skal og vinna störf
sín í kyrrþey, „hreint” og „snyrtilega”
meö Seikonákvæmni eins og segir í
auglýsingunni. Ahorfandinn er m.ö.o.
staddur í nútímalegu musteri teknó-
kratafasismans.”
— Hver eru viöhorf þín til aö selja úr
seríum?
„Þaö eina sem skiptir mig máli er
að ég geti sett upp sem eitt verk á sýn-
ingu, þá er ég búinn að afgreiöa það
gagnvart sjálfum mér og áhorfendum.
Síöan mega myndimar fara hver í sína
áttina. auðvitað væri skemmtilegast
aö hafa þær saman í grúppu en þaö er
augljóslega vita vonlaust. Það eru
aöallega einstaklingar sem kaupa
myndir og myndirnar mínar eru þaö
stórar aö þaö er vandkvæðum bundiö
aö koma einni fyrir í venjulegri íbúö,
hvað þá fleirum. Þannig aö þaö dæmi
gæti aldrei gengið upp.”
Stór
— Hvers vegna eru verkin svona
stór?
„Það hrífur mig aö vinna stórar
myndir, fæ meiri útrás andlega sem
líkamlega. Hins vegar vinn ég líka
heilmikiö af litlum piyndum. ”
Taliö berst aö efni og vinnu-
aðferöum.
— Er það mál hvaöa vinnuaðferðir
hann notar?
„Nei. Þaö er þaö ekki fyrir mér. Ég
aðlaga mig ekki efninu heldur aðlaga
ég efniö aö mér. Eg hef unnið meö mál-
verk, ljósmyndir, video, performansa
og skúlptúr og mér finnst útkoman
áþekk, þ.e. það fer ekkert á milli mála
aö þaö er sami maður sem hefur unnið
þessi verk. Ég kem ekki til meö aö
mála á fólk og taka myndir af því næstu
tuttugu árin. Þessi aðferö hentaði
þessu verkefni og kannski öörum síöar
meir. Eg veit ekki enn hvað veröur. En
þaö er ekki markmiðið aö verða maö-
urinn meö ljósmyndirnar,” bætir Jón
viö. „Eg held aö myndimar yröu ekk-
ert ólíkar þótt ég málaði þær — þannig
aö ég held að minn karakter sem
myndlistarmanns breytist ekki við efn-
iö. Eða ég vona ekki.”
— Eru New York / Porttraits það
sem þú ert aö vinna viö núna?
„Eg vinn ekki eina og eina mynd í
einu heldur í seríum sem samanstanda
af sex og upp í tuttugu myndum hver.
Síðan er ég yfirleitt með 2—3 seríur í
takinu í einu. Ég hef auk „New York/-
Portraits” verið að vinna viö kola-
teikningar; blanda saman kolum og
gullmálningu. Þar er ég aö vinna út frá
merkjum alþjóðlegra stórfýrirtækja.
Svo er tískuserían „Nighthawks” eöa
Næturhaukar. Þaö eru vaxmyndir úr
samkvæmislífinu, endurspeglun af
New York, fallega fólkinu. New York
snýst mjög mikiö um ákveöið yfirborö,
smartheit og spegla. Yfirboröiö
verður jafnvel sjálft inntakiö. Þaö er
viöfangsefni vaxmyndanna.”
Heimspeki
— Finnst þér myndlistarmaður
þurfa að hafa einhverja fastmótaða
heimspeki?
„Þetta er einstaklingsbundiö. Viö
getum ekki tileinkað okkur eitthvað
sem er okkur ekki eiginlegt. Sumir
rúlla viöhorfum sínum fyrst upp á
pappír og fara síöan að vinna. Því er
öfugt farið með mig, ég vinn skoðanir
mínar og viðhorf upp meö myndunum,
meövitað og ómeðvitað. Eg er fyrst og
fremst móttakari; kokkteill af
áhrifum. Maöur upplifir þetta og hitt.
Síðan setur maöur jjaö frá sér aftur og
þá er þaö litað þessum upplifunum. Eg
er ekki fræðimaður, er allt of holdlegur
og mikil tilfinningavera til þess. Til
þess aö fjalla um ákvéöið viöfangsefni
þá finnst mér ég þurfi aö vera hluti af
því, aö ég þurfi að upplifa það.
Myndimar leiöa mig jafnmikiö og ég
þær. Oft uppgötva ég á miöri leið hvaö
ég er aö gera og reyni síöan aö beina
því inn á ákveðnar brautir. Þannig aö
þetta er allt mjög tilviljunarkennt fyrir
mér. En ég hef ekki í hyggju, og kem
ekki til meö, að leggja fram einhverja
fílósófíu sem ég kem síðan til meö aö
fullnægja í verkum.”
Sala
— Er ekki mikið stökk að koma frá
New York hingað heim?
„Já og nei. Þaö er ekkert sem
kemur mér á óvart hér heima, ég er jú
hluti af þessu samfélagi, fremur en
hinu. Eg veit að hverju ég geng. Það er
miklu meiri gusa aö koma til New
York eftir rólegheitin hér og ég var
lengi aö kyngja því. en þetta eru
óhemjugóðir kontrastar aö búa við —
gjörólíkir heimar og mjög
stimulerandi aö geta verið á báöum
stööum.”
— Þaö er kannski draumurinn?
„ Já, en ég eygi þann möguleika ekki
í augnablikinu. Eg hef ekki atvinnu-
leyfi í Bandaríkjunum þannig aö
manni eru allar bjargir bannaöar.
Nema þaö aö selja myndir. Við Hulda
höfum bæði selt sæmilega þarna úti en
þó ekki svo vel að viö lifum af því. ”
— Hverjir kaupa?
„Einstaklingar og sjóðir. Til þess aö
iifa af þessu þyrfti maður aö komast
inn á sjóða- og einkasafnamarkaðinn,
einstaklingar eru lítill hluti af þessum
markaði. Bell- símafyrirtækið hefur
lýst yfir áhuga á verkum Huldu og
hefur haft samband viö hana en við
vitum ekki enn hvað kemur út úr því. ”
Vinna
— Hvernig vinnurðu?
„Eg er aö allan daginn en raunveru-
leg vinna er í skorpum. Eg lít á þaö
sem vinnu að liggja afturábak og velta
hlutunum fyrir mér. Þegar að raun-
verulegri vinnu kemur þá vinn ég frá
því á kvöldin og fram á morgun þannig
aö minn svefntími er frá fimm á
morgnana og fram undir hádegi. Þaö
er sá tími sem mér finnst þægilegast
aö vinna. Þá verö ég ekki fyrir neinni
utanaökomandi truflun. Eg fer alveg
úr sambandi ef síminn hringir eöa ein-
hver bankar og kemst ekki í gang fyrr
en ég er óhultur í þessum skilningi.”
— En vinna og myndlist. Sumir
segja aö þaö sé ekki hægt að ná neinum
árangri nema aö stunda listina og ekk-
ertannaö?
„Eg er ekki alveg sammála því.
Hins vegar mundi ég vera fyrsti maður
til aö grípa tækifærið aö geta unnið ein-
göngu við myndlist. En ég held aö þaö
sé myndlistarmönnum mjög hollt aö
taka í aöra vinnu með og vera í tengsl-
um viö annaö fólk en s jálfan sig til þess
aö verða ekki hrein fagidjót. Mér
finnst þægilegt aö hlaupa í aöra vinnu
þar sem myndlist er ekki einu sinni til
umræðu. Slíkt umhverfi gefur mér
meira því ég er jú alltaf í hinu. Hins
vegar eru myndlistarmenn mitt upp-
áhaldsfólk, frústreraö, faliegt og
skemmtilegt, en að hitta fólk með allt
aöra lífsskoðun en ég, aðrar
hugmyndir um tilveruna, gefur mér
meira. Eg er jú afæta númer eitt, tvö
ogþrjú.”
— Og áfram?
„Það viröist tilfellið aö myndlistar-
menn vinna sin bestu verk í baslinu,
kannski er það aldurinn, — þaö er ekki
gott að segja. Þeir fara af staö í ákveö-
inni uppreisn en „establiserast” meö
tímanum. Þeir ná ekki almenningi
heldur almenningur þeim. Þá verða
þeir rjóöir í kinnum og hamingjusamir
og fara að verja sína stofnun. Þetta er
eins og saga íslenskra flokka; þeir fara
af staö sem umbótasinnar en þegar
þeir eru búnir aö festa sig í sessi þá
fara þeir í mark. Svo er spurning hvort
ég verð ekki eins og allir hinir,” bætir
Jón viö eftir dálitla umhugsun.
, ,En þegar þú ert í baslinu þá heldur
þaö þér hungruðum. Og ég held aö
menn veröi að vera dálítið blóöþyrstir
tilaöveraíþessu.”
Barátta
— Veröur myndlistarmaöur ekki að
hafa mikla trú á sér?
, ,Það fer eftir því hver maður er, viö
hvaöa samfélag maður er að fást. Hér
heima mála allir og hvaða gúbbi sem
er heldur sýningu. Þaö þarf engan
kjark til þess. Erlendis, víðast hvar, er
þetta meiri barátta. Maður veröur að
vera mjög óforskammaður og frekur
að ota sínum tota — hringja í menn,
senda myndir, fá viðtöl við hina og
þessa. Til þessa þarf þónokkurt sjálfs-
traust og maður gerir þetta ekki nema
aö haf a trú á s jálf um sér.
Þetta hefur sína vankanta, margir
góöir menn veröa undir, en ég held að
þetta sé þó skárra en jarðýtustarfsem-
in hérheima.”
— En þú hefur hugsað þér aö taka
þátt í þessum slag úti?
„Já, svona í einhvem tíma, meðan
maður nennir. Það er jú engu aö
tapa.”
— Nú eru mismunandi skólar í
Evrópu og Bandarík junum?
„Eg þekki ekki skóla í Evrópu, ekki
nema þegar ég hef fariö út sem túristi,
sem segir ekkert, þannig að ég er ekki
dómbær á þaö. Það sem vakti fyrir
mér þegar ég valdi New York var aö
þegar maöur fer í myndlist, tónlist eöa
leiklist þá hlýtur umhverfið að vera
helmingur af náminu. Það voru tvær
borgir sem ég hafði áhuga á: Berlín og
New York. Eg hef aldrei lært þýsku
svo ég fór til New York. Enda held ég
aö þaö skipti ekki máli á hvorum
staðnum maður er. Listalíf er þar sem
fjármagn er til staðar, og þaö er
tilfellið með borg eins og New York aö
ef eitthvaö gott er aö gerast einhvers
staðar í heiminum þá er þaö keypt og
sett upp, þannig að ég held að maöur
fái nokkuö góða yf irsýn yf ir þaö sem er
að gerast.”
— Jónbætir við:
„Viö tölum um ítalska málverkiö.
ttölsku málaramir hafa verið búsettir
í New York frá ’70. Þeir yrðu jarðaðir
færu þeir suður fyrir Mílanó.”
Stefnur
— I framhaldi af þessu:
„Það eru gagnrýnendur og tímarit
sem ákveöa hvað veröur ofan á í
myndlist, hvort sem okkur líkar betur
eða verr; myndlistarmenn eru ekki
mótandi lengur heldur fylgjendur geð-
þóttaákvörðunum utanaökomandi
aöila. Þegar myndiistarstefna hefur
veriö dóminerandi i 10 ár fer gagn-
rýnendum og galleríum aö leiöast;
ekkert til aö skrifa um og salan minnk-
ar. Hlutirnir eru stopp og þaö er komið
botnfall í hugsjónina. I fyrra var stór
ráöstefna gagnrýnenda í New York.
Þar voru umræður á mörgum panelum
og eitt viðfangsefnið var: „Hvað á að
leggja áherslu á fyrir næstu fimm ár?”
Gagnrýnendur eru mótandi. Þeir segja
okkur hvaö er „inn” og við dönsum
með því okkar viömiðun er það sem er