Dagblaðið Vísir - DV - 27.10.1984, Qupperneq 23

DV. LAUGARDAGUR 27. OKTOBER1984.
59

Jt
íl
v.
C |
s §.
«5 ó
S |
<S 5
S N
Oíic
iQ
<0 Q)
s ®
S s
11
•c|
s
j «
S '0
S !S
Q S1
3 <
S 9
H6r er David Lean að störfum ásamt kvikmyndatökumanninum, Ernie Day.
Það má með sannl segja að máltækið
„lengi liflr í gömlum glæðum” eigi vel
við kvikmyndagerðarmanninn David
Lean. Þessi sjötiu og fimm ára gamli
Breti hefur að undanfömu veriö
önnum kaflnn við að kvikmynda bók
E.N. Forsters, „A Passage to India”.
Hér er um aö ræða gífurlega mikla
mynd enda var framleiöslukostnaður-
inn um sautján og hálf milljón dollara
þegar upp var staöiö. Er ætlunin að
frumsýna hana um miöjan desember
og þá sem jólamynd.
Eins og nafnið gefur tii kynna er
myndin aðallega tekin á Indlandi en
auk þess dvaldist Lean svo mánuöum
skipti á hóteli í Ný ju Delhi á síðastliðnu
ári meöan hann skrifaði handritið aö
myndinni. Segja kunnugir að honum
hafi tekist vel upp og endurspegli
myndin efni bókarinnar þó endirinn sé
dálítiö frábrugðinn.
Þótt um 235 manns ynnu að gerð
myndarinnar eru fá þekkt nöfn á list-
anum yfir leikara. Þó eru þar nöfn eins
og Dame Peggy Ashcroft, James Fox,
Judy Davis og svo indverski leikarinn
Victor Banerjee. Liklega er þekktasti
leikarinn þó sir Alec Guinness en leiöir
þeirra Lean lágu saman um 1940 þegar
þeir unnu að kvikmyndaútgáfu á
tveimur af verkum Dickens, þ.e. Great
Expectations og Oliver Twist. Ber
Lean mikla virðingu fyrir Guinness.
Indversk stemmning
Það var fyrir 25 árum aö David Lean
fékk þá hugmynd aö kvikmynda A
Passage To Indla. Þó að ekkert yrði úr
framkvæmdum í það skiptið þá hefur
draumur hans ræst nú. Fleiri aðilar,
eins og leikstjórarnir Joseph Losey,
James Ivory ásamt indverska leik-
stjóranum Satvajit Ray, höfðu einnig
gælt við þessa hugmynd. En þaö var þó
ekki David Lean sem fékk réttinn til
þess að mega gera kvikmynd eftir bók-
inni heldur landar hans, Richard Good-
win og Lord Brabourne. Báöir þessir
menn, eins og Lean, hafa haft mikið af
Indlandi aö segja. Goodwin fæddist i
Bombay en faðir Braboume var fylkis-
stjóri í Bombay og Bengal. Einnig
höfðu þeir félagar dvalist á Indlandi
meðan þeir gerðu mynd sina Harry
Black And The Tlger þar sem
Brabourne var framleiöandi en Good-
win var framkvæmdastjóri.
Það var Lord Braboume sem hafði
samiö við Forster áður en hann lést um
réttinn til að kvikmynda bók hans. Tiu
ár liðu eftir lát Forsters þangaö til for-
ráðamenn dánarbús hans fengust til aö
samþykkja að bókin yrði kvikmynduö.
Lögðu þeir mikla áherslu á að fá að
vita hver ætti að leikstýra myndinni og
urðu mjög ánægðir þegar þeir fréttu aö
það yrði David Lean.
Píslarganga
Næsta skrefiö til að koma efni bókar-
innar á hvita tjaldið reyndist mun erf-
iðara. Eða eins og haft var eftir Good-
win: „Þetta var hræðileg reynsla sem
ég varö aö ganga i gegnum til aö út-
vega peningana. öll stóra kvikmynda-
verin neituðu okkur og það var erfitt að
rökræða við þau. Einn kvikmynda-
framleiðandinn, sem við skulum ekki
nafngreina, sagði aö hann skyldi út-
vega peningana ef við myndum bæta
inn i handritiö djörfu nauðgunaratriði
sem gerðist i Marabar hellunum. Það
er að verða erfiðara og erfiöara ef
maður er bara venjulegur einstakling-
ur en ekki einhver fræg „fígúra” að
sannfæra þetta fólk um aö maður sé
fullfær um að gera kvikmynd. Það var
rétt á mörkunum að viö náðum að
fjármagna þessa mynd. Allir vora
hræddir um að tapa peningum á þessu
og hræddir við Lean.
Aður en við fengum nokkra pen-
inga í hendurnar á okkur uröum við
að undirrita 134 skjöl og í
lokin komu peningamir frá Home Box
Office, EMI Thom og Colombia.
Colombia lagði mjög lítið fram en þeir
lofuðu okkur aö sjá um auglýsingar og
útvega sýningareintök. Því miður
ráðumviðekkL yfir myndinni eftir að
búið er að klippa hana. Eg held að þeir
gerðu hroðaleg mistök ef þeir reyndu
að forselja hana til kvikmyndahús-
anna en ég er alveg sannfæröur um aö
þeir munu ekki standast freistinguna.”
Strangt uppeldi
En lítum nú nánar á þennan David
Lean sem kvikmyndaverin vora svo
hrædd viö. Þessi sjötiu og fimm ára
herramaður fæddist í Surrey i Eng-
landi og hlaut sina þjálfun sem
klippari. Olíkt sumum leikstjórum
yngri kynslóðarinnar, eins og David
Spielberg og George Lucas, sem ólust
upp i kvikmyndahúsum í æsku, þá var
Lean bannað að sækja kvikmyndahús
af foreldrum sínum sem þótti kvik-
myndasýnlngar syndsamlegt athæfl.
Hann fékk þó vinnu átján ára gamall
sem aðstoðarmaður í kvikmyndaveri
og vann sig fljótlega upp i stöðu að-
stoöarleikstjóra i Goumont kvik-
myndaverinu. Um 1930 tók hann viö
stöðu klippara og á timabili sá hann
um að klippa, skrifa og gegndi þular-
starfi fyrir Goumont British News sem
margir þekkja.
Fyrsta kvikmyndin af fullri lengd,
þar sem Lean var skráður klippari,
var Escape Me Never (1935). Sjö árum
síðar var hann valinn af Noel Coward
sem klippari fyrir mynd hans In Whlch
We Serve (1942). Haföi Coward skoðað
allar nýjar breskar myndir og komist
að raun um að þær sem voru best
klipptar voru þær sem Lean hafði
unnið við.
Nákvsamni í fyrirrúmi
Á þessum tima varö nokkurs konar
„menningarbylting” í breskri kvik-
myndagerð og vora kvikmyndamenn
þar mjög iðnir við að kvikmynda bók-
menntaverk og þá sérstaklega eftir
Dickens og Coward. Hefur þetta án efa
Kvikmyndir
haft mjög góð áhrif á fyrstu skref
David Lean sem klippara eins og sjá
mátti á næstu myndum hans, Thls
Happy Breed (1943), Blithe Spirlt
(1944) og Brief Encounter (1945).
Siðastnefna myndin var um tvo ein-
mana, gifta, miðaldra menn úr borg-
arastétt. Fjallaði Lean á mjög varfær-
inn máta um þetta efni og mátti oft sjá
og flnna síðar í myndum hans þennan
einmanaleika og sambandsleysi fólks
sem myndin f jallaði um.
Ein af betri myndum David Lean frá
þessum tíma er án efa Great Expecta-
tions (1946) ásamt Oliver Twist (1947)
enda báöar byggðar á verkum Dick-
ens. Siöan kom stuttur dauður kafli hjá
Lean meðan hann gerði The Passlon-
ate Friends (1948) og Madeleine
(1949). A þessum tima var David Lean
farinn að hafa orð á sér fyrir að vera
mjög „dýr” leikstjóri, þ.e. hann var
svo nókvæmur i eöli sinu að fram-
leiðslukostnaöur myndanna fór upp úr
öllu valdi. Að visu urðu myndirnar
mjög vandaöar en ef þær fengu ekki
metaösókn náðu endar ekki saman
fjárhagslega. Arið 1941 gaf hann fyrir-
heit með myndinni Sound Barrier um
þaö sem koma skyldi en þaö voru tvær
„súper” myndir sem hann fékk
óskarsverðlaun fyrir. Voru þaö mynd-
irnar The Bridge On The River Kwai
(1957) og Lawrence Of Arabia (1962).
Dr. Zhivago
Þremur árum eftir að David Lean
lauk við Lawrence Of Arabia sendi
hann frá sér eina stórmyndina enn en
það var Dr. Zhlvago. Þessi kvik-
myndaútgáfa af skáldsögu Boris
Pastemak er ein vinsælasta kvikmynd
sem gerð hefur verið þótt mörgum
þætti hún dálítið löng og of íburðarmik-
il. I þessari mynd, eins og fleiri sem
David Lean hefur leikstýrt, var ná-
kvæmnin í fyrirrúmi.
Þrátt fyrir vinsældir Dr. Zhivago
liðu fimm ár þangað til hann gerði sina
næstu mynd en það var Ryan’s
Daughter (1970) sem tók nærri því tólf
mánuði að gera. Myndin fjallaði um
ástarævintýri sem gerðist 1916 á
Norður-Irlandi. Fyrir myndina hlaut
David Lean ekki lof og aðsókn varð
dræm. Hann virðist hafa tekið þetta
mjög nærri sér þvi að siöan hefur hann
ekki sent frá sér mynd fyrr en nú.
David Lean lætur yfirleitt lítið yfir
sér. Fulltrúar ungu kynslóðarinnar í
kvikmyndagerð, sem vanir eru meira
frjálsræði við kvikmyndatöku, lita
margir niður á hann og kalla hann
gamaldags „perfectionista”. Leikarar
hafa yfirleitt aðra skoðun á Lean og dá
hann mjög og sækjast eftir að fá að
leika í myndum þeim sem hann leik-
stýrir.
Brúður og myndrammi
David Lean viöurkennir aö hann hafi
meira gaman af að sitja inni i
klipparaherberginu eftir aö búiö er að
kvikmynda heldur en meðan ó kvik-
myndatökunni stendur. Þegar hann
lauk við aö kvikmynda Dr. Zhivago
var höfð eftir honum eftirfarandi setn-
ing sem lýslr e.t.v. best persónu hans.
„Þegar ég er að kvikmynda hef ég
aöeins i huganum negativuna, og það
sem ég er að gera er aö búa til mynd úr
henni. Þess vegna verða leikaramir
yfirleitt nokkurs konar brúður í þeirri
merkingu aö ég er að reyna að láta þær
passa inn í myndrammann.”
Það verður forvitnilegt að sjá
hvemig Passage Of Indla mun ganga
sem jólamynd. Hollywood-fram-
leiðendumir voru komnir á þá skoðun
að stórmyndir, geröar af gömlu meist-
urunum, gengju ekki en sir Richard
Attenborough sýndi og sannaöi að svo
er ekki meö mynd sinni Gandhl.
Gandhi var einnig tekin upp á Indlandi
og líkt og Lean er Attenborough mikill
nákvæmnismaöur í eðli sinu og vinnur
þvi mjög líkt og Lean. Hvort
þetta markar einhverja nýja tíma að
gömlu góðu stórmyndimar séu að
koma aftur, skal ekki dæmt um en þaö
mun væntanlega skýrast upp úr næstu
jólum.
Baldur Hjaltason.
Helmildir: Stills April/May 1984.
Time Magazine 27/8 1984.