Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.1984, Blaðsíða 14

FORSETAKOSNINGAR f BANDARÍKJUNUM
MONDALE
MONDALE:__________________
Baráttuglaður stofnandi
bleiuherdeildarinnar
Walter Mondale fæddist áriö 1928 i
þorpinu Ceylon í Minnesota. Hann er af
Norðmönnum kominn. Upphaflega var
fjölskyldunafnið Mundal, en langafi
forsetaefnisins amerikaniseraöi nafnið
í Mondale.
Faðir hans var fátækur bóndi sem
síðar geröist prestur. Stjómmál voru
vinsælt umræðuefni viö matarborð
fjölskyldunnar.
Mondale hafði sem strákur litinn
áhuga á aö vera dæmigeröur prests-
sonur, með hausinn í bókum. Peyi þótti
svolitið uppreisnargjam.
Mondala og Joan.
Mondale eyddi meiri tíma úti á fót-
boltavellinum en inni i skóla. Hann var
meiri háttar stjarna í amerískum fót-
bolta, körfubolta og hlaupi, rétt eins og
Reagan. Hann var meðlimur í
Repúblikrötunum, stjórnmálaklúbbi
gagnfræðaskólans. Einnig hafði hann
nógu góða söngrödd til að fá A í söng-
keppni skólans. Sjálfur sagðist hann
hafa haft „iskrandi barítónrödd” en
hún nægði honum til þess að hann gat
unnið sér inn vasapening með því að
syngja við brúökaup og jaröarfarír.
Virkur í stjórnmálum
Meö háskólanámi vann Mondale
ásamt daglaunamönnum á ökrum
bændanna í Minnesota. Hann hætti i
skóla i eitt ár vegna láts föður síns
1949. Þegar hann útskrifaðist var hann
meðal þeirra allra hæstu i einkunnum.
Mondale var virkur í stjómmálum
með háskólanáminu. Hann skipulagði
sjálfboðaliðahreyfingu nema sem i
Minnesota var þekkt sem bleiuher-
deildin. Þessi hreyfing studdi við bakið
á stjórnmálamönnum eins og Hubert
Humphrey sem síðar varð einn nánasti
vinur Mondale. Saman unnu þeir að
því að boia öfgasinnuðum vinstrimönn-
um út úr hinum nýmyndaða Lýðræöis-
sinnaöa bændaflokki.
Arið 1948 gerðist hann svæðisstjóri
Humphreys i kosningabaráttu þegar
sá siðarnefndi fór i framboð til
öldungadeildar Bandaríkjaþings. Þar
framkvæmdi hann stjómmálalegt
kraftaverk því svæðiö sem hann sá um
var ihaldssamt repúblikanahérað, en
það kaus nú samt demókratann
Humphrey í þessum kosningum.
Mondale fór í herinn i tvö ár en hélt
síðan aftur i skóla. Hann tók lögfræði-
próf og setti siöan upp lögfræöiskríf-
stofu i heimafylki sínu.
Mondale var enn með puttana i
stjómmálum og hann stjórnaði kosn-
ingabaráttu fyikisstjórans. Að launun:
var hann gerður að sérstökum
aðstoðarmanni saksóknara Minnesota. -
Síðar var hann kosinn saksóknarí
sjálfur. Hann þótti dugandi og haröur í
þvi embætti. Sérstaklega beindi hann
athygli sinni að neytendavernd.rétt-
indamálum ýmiss konar og lögum
gegn hringamyndunum. Þegar hann
barðist fyrir rétti Qarence Earl
Gideon, fanga í Flórída, varð hann
þekktur um gjörvöll Bandaríkin. Þá
fékk hann Hæstarétt til aö staðfesta aö
veita yrði þeim sem saksóttir voru
fyrir stórglæpi ókeypis réttarvemd.
Þegar Humphrey varð varaforseti
var Mondale fenginn til aö setjast í
sæti hans í öldungadeild Bandarikja-
þings. Arið 1972 var hann kjörinn í þaö
þingsæti.
Sem þingmaöur var Mondale einn
þeirra allra frjálslyndustu. Hann varöi
rétt „fólksins sem er valdalaust en
heimtar að á það sé hlustað”. Hann
var einn ákafasti stuöningsmaöur
réttinda blökkumanna.
Alla sina þingmannstið var Mondale
á móti miklum auknum f járútlátum til
hersins. Honum fannst peningunum
betur varíö meö þvi að veita þeim til
félagsmáia. Hann greiddi atkvæði á
móti hljóöfráum flutningavélum, gegn
geimskutluáætluninni og margs konar
kjamorkuvopnum.
George McGovern bauð honum aö
vera varaforsetaefni sitt árið 1972 en
Mondale afþakkaði. Tveimur árum
síðar ákvað hann aö reyna að bjóða sig
fram til forseta. Eftir að hafa tekið
þátt í kosningaslagnum i sex mánuöi
ákvaö hann svo að draga sig til baka.
Hann þoldi ekki alla kosningameistar-
ana og almenningstengslamennina
sem ætluðust til að hann stæði og sæti
einsog þeir vildu.
,,Eg hef ekki þaö mikinn áhuga á
forsetaembættinu,” sagði hann þá.
Arið 1976 var honum boðiö að vera
varaforsetaefnl i annaö sinn. Hann
þáði boð Carters. Þegar þeim var
hafnað 1980 byrjaöi Mondale þegar aö
undirbúa sig undir kosningarnar i dag.
Þessi undirbúningur hefur veríð aðal-
atvinna hans síðustu fjögur ár.
Mondale er giftur J oan Mondale.
SÉRSTÆÐAR KOSNINGAREGLUR:
Varnarmál
Auka útgjöld til hermála, en ekki nærri eins mikið og
Reagan. Nota peningana heldur í hefðbundin vopn. Hætta
við B-1 sprengjuflugvélina og MX flaugina. Byggja einodda
kjaraorkuflaugar og kjaraorkuflaugar fyrir Trident 2 kaf-
bátana.
Sovétríkin
Bjóða þeim til toppfundar í Genf innan sjö mánaða frá
því hann tekur við embætti. Koma á árlegum slíkum fund-
um. Sækjast eftir gagnkvæmri frystingu kjarnorkuvopna.
Bjóða sex mánaða bann á kjarnorkusprengingar neðan-
jarðar og á prófanir á gagngervihnattakerfum.
Miðausturlönd
Leggja áherslu á samkomulag í anda Camp David. Ofrá-
vikjanlegur stuðningur við ísrael. Banna að selja fullkomin
vopn til arabaríkja. Flytja sendiráð Bandaríkjanna til
Jerúsalem. Nota Bandaríkjaher, ef nauðsynlegt er, til að
verja olíuflutninga gegnum Persaflóa.
Mið-Ameríka
Minnka heraaðarítök Bandarikjanna. Leggja áherslu á
mannréttindi og réttlátari skiptingu lands. Hætta fjár-
stuðningi við skæraiiða í Nicaragua. Semja um brottflutn-
ing allra erlendra herja af svæðinu.
r. i

Varnarmál
Auka mjög útgjöld til varaarmála. Bæta við nýjum
vopnakerfum og bæta hefðbundinn herafla. Koma fyrlr
kjaraorkustýriflaugum á sjó úti. Byggja B-1 sprengiflaug-
ina og MX kjaraorkuflugskeytið.
Sovétríkin
Reiðubúinn að tala við Sovétleiðtoga ef fundurinn er vel
undirbúinn og miklar líkur eru á árangri af honum. Vill
minnka kjaraorkuvopnabirgðir samkvæmt samningum en
telur að samningar takist ekki fyrr en Bandaríkin eru að
minnsta kosti jafnsterk heraaðarlega og Sovétríkin.
Miðausturlönd
Styðja ísrael og hægfara arabaþjóðir. Vinna að sjálfræði
Palestfnumanna á Gaza-svæðinu og vesturbakkanum. A
móti því að flytja sendiráð Bandaríkjanna til Jerúsalem.
Mið-Ameríka
Sýna heraaðarmátt Bandaríkjanna áþreifanlega. Styðja
vinariki með efnahags- og heraaðaraöstoð. Styðja og f jár-
magna skæruliða fjandsamlega sandinistum í Nicaragua.
FYLKIN SKIPTA ÖLLU MALI
I dag eru ekki forsetakosningar í
Bandarikjunum.
Nei, þetta er ekki prentvilla. I dag,
þegar Bandarik jamenn ganga til kosn-
inga, kjósa þelr sér kjörmenn sem
siöan rétt fyrir jól kjósa endanlega for-
seta.
Forsetakosningar i Bandaríkjunum
eru flókinn atburöur. Viö skulum
reyna aö einfalda hann svolítið.
Hvert hinna 50 fýlkja, eða ríkja,
Bandaríkjanna er sjálfstæð heild í for-
setakosningunum. Kjósendur í hverju
fylki kjósa sér kjörmenn sem hafa
skuldbundlö sig til aö kjósa ákveöinn
forsetaframbjóðanda. Fjöldi kjör-
manna er mismunandi eftir ibúafjölda
fylkisins. Kalifornía hefur flesta kjör-
mennina enda fjölmennasta fylki
Bandaríkjanna. Sá sem fær meiri-
hluta atkvæöa i einhverju einu fylki
fær alla kjörmenn þess fylkis. Sá sem
fær 270 kjörmenn hefur unnið kosn-
ingarnar. Kosningaáætlanir frambjóð-
endanna tveggja ganga því út á aö
vinna stærstu fylkin og safna þannig
aö sér kjörmönnum.
Þegar sjónvarpsstöðvarnar í
Bandarikjunum skýra frá gangi mála
á kosninganótt birta þær gjaman stórt
kort af Bandaríkjunum þar sem hvert
riki er sérstaklega merkt. í kosning-
unum 1980 litaði ein stööin öll þau riki
sem Reagan vann meö bláum lit, en
ríkin sem Carter vann voru lituð rauð.
Þegar öll úrsiit voru komin inn var
Bandaríkjakort stöðvarínnar svo blátt
aö skar i augun, en þó mátti sjá þrjá
rauöa depla. Carter haföi unnið þrjú
fylki en Reagan öll hin 47.