Dagblaðið Vísir - DV - 02.01.1986, Blaðsíða 12

12
DV. FIMMTUDAGUR 2. JANÚAR1986.
Frjálst, óháö dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóriog útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., ÞVERHOLT111
Prentun: ÁRVAKUR H F. - Áskriftarverð á mánuði 450 kr.
Verð I lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblað 50 kr.
Vonarglæta?
Stríðsótti var mikill á nýliðnu ári. Þegar litið er yfir
atburði ársins, fínnst þó vonarglæta. Leiðtogaskipti
urðu í Sovétríkjunum. Nokkuð dró úr veldi hinna
gömlu, þegar yngri maður settist í leiðtogasætið og
ruddi braut fyrir menn sér hliðholla. Hinn nýi foringi
vekur nokkrar vonir. Fundur æðstu manna Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna og afvopnunarviðræður leiða
til þess, að fólk má ekki leggjast í kröm af ótta við
styrjöld. Nýbyrjað ár mun leiða í ljós, hvort vaknandi
vonir eru á rökum reistar. Of fljótt er að segja til um
það. Fátt bendir enn til slökunar af hálfu Rússa. Stríðið
í Afganistan hefur staðið í sex ár. Frelsissveitirnar halda
enn í horfinu. Þær eiga skilið allan okkar stuðning og
samúð. Nokkur merki sáust þess í árslok, að Rússar
væru að þreytast á þessu stríði. Þeir létu að því liggja,
að þeir vildu hætta því. Einnig í þeim efnum er alltof
snemmt að fagna. Rússar héldu og áfram kverkataki
um pólsku þjóðina. Að öllu samanlögðu ber þó að gefa
hinum nýja leiðtoga Sovétríkjanna tækifæri og skoða,
hvað nýtt hann hefur að bjóða.
Við vorum á ýmsan hátt minnt á nálægð hins kalda
stríðs risaveldanna, til dæmis þegar norski njósnarinn
Arne Treholt hlaut 20 ára fangelsisdóm.
Bandaríkin hafa heldur ekki hreinan skjöld, þótt
hvergi nálgist svívirðu Rússa. Bandaríkjastjórn reynir
enn að kollvarpa stjórn Mið-Ameríkuríkisins Nicaragua
með stuðningi við skæruliða, sem gera árásir frá grann-
ríkinu Honduras.
Fleiri styrjaldir héldu áfram, svo sem milli Irans og
íraks, í Eþíópíu og Líbanon. í Líbanon voru í árslok
gerðir friðarsamningar, sem marka tímamót, þótt vafa-
samt sé, að þeir haldi.
Suður-Afríka er á barmi borgarastyrjaldar, eftir að
stjórn hvíta minnihlutans hefur hert tökin á hinum
svarta meirihluta landsmanna.
Hryðjuverkamanna gætti í vaxandi mæli í Vestur-
Evrópu, jafnvel í nálægum ríkjum eins og Danmörku.
Flugrán voru tíð, svo og sprengingar, þar sem saklaust
fólk beið bana. Eitt meginverkefni vestrænna þjóða á
nýja árinu verður að reyna að stemma stigu við hermd-
arverkum sem þessum. Reynslan sýnir, að linkind dugar
ekki gagnvart hermdarverkamönnum, sem þá ganga á
lagið.
Hamfarir náttúrunnar settu svip á fréttir ársins. Um
tuttugu og fimm þúsund fórust í eldgosi í Kólumbíu.
Mörg þúsund létu lífið í jarðskjálftum í Mexíkó. Auk
þess voru mikil flugslys tíð.
Sjúkdómurinn eyðni hrelldi heimsbyggðina. Þegar yfir
allt er litið, hefur margt orðið mannkyni til hrellingar
á liðna árinu, en forðast verður svartsýni. Árið var að
ýmsu leyti ár vonarglætu.
Kvennaáratugurinn er liðinn. Ár unga fólksins er
gengið um garð. Hefur þá eitthvað miðað í réttindamál-
um þessa fólks? í raun hafa konur bætt hlut sinn á
liðnum áratug. Þetta kemur þó síður fram í launahlut-
föllum milli kvenna og karla, en meira á öðrum sviðum.
Enn er unnt að tala um hefðbundin kvennastörf, sem
eru verr launuð en störf karla. Þetta sýnir, að konur
mega sín minna en karlar þrátt fyrir allar framfarirnar
og góð orð ráðamanna.
Unga fólkið er enn fremur rætt sem vandamál. Það
skortir nægilegar j ákvæðar lausnir.
Haukur Helgason.
Burt með
miðstýringu
Þegar þetta er ritað er enn ekki
ljóst hvort, hvernig eða hvenær sú
deila leysist, sem upp er komin
milli tæknimanna Pósts og sima
og Ríkisútvarpsins annars vegar
og ríkisvaldsins hins vegar. Víst
myndi boðáð verkfall þeirra hafa
mikil áhrif og lama þessa tvo höf-
uðmiðla landsmanna. Það yrði
einnig í augum mikils hluta þjóðar-
innar á mörkum hins löglega eða
jafnvel talið ólöglegt. Þetta eru þó
ekki aðalatriði málsins. Aðalatrið-
ið er hvernig þessi deila er til
komin og hvort menn vilja gera
eitthvað til þess að finna varanlega
lausn á miklu stærra máli sem þessi
vinnudeila tæknimannanna er
aðeins angi af.
Óheillaþróun
Það er ekki of mikið að segja að
mikil óheillaþróun hafi orðið í
kjaramálum opinberra starfs-
manna undanfarin ár. Sú þróun
hefur nú þegar leitt til þess að
heildársamtök þeirra eru að liðast
í sundur. Kennarar hafa þegar
kvatt þau í eftirminnilegum at-
kvæðagreiðslum, nú vilja rafeinda-
tæknimenn burt og semja við ríkis-
valdið í gegnum Rafiðnaðarsam-
bandið.
Kjallari
á fimmtudegi
MAGNÚS
BJARNFREÐSSON
líta menn á launin sem lágmarks-
laun og eru ófeimnir við að hækka
laun við þá sem þeir leggja sérstaka
áherslu á að hafa ánægða í vinnu.
Að vísu er það svo að yfirgnæf-
andi hluti fólks á frjálsa markaðn-
um vinnur á umsömdum lágmarks-
kauptöxtum, að viðbættum bónus-
um. Engu að síður eru dæmin mörg
um yfirborganir, launaskrið eða
hvað menn viija kalla það. Og það
eru þessi dæmi sem lokka og freista
þeirra ríkisstarfsmanna sem telja
sig með of lág laun miðað við
menntun og getu. Að vísu hættir
þeim við að gleyma því að frjálsi
markaðurinn er bæði kröfuharðari
og ótryggari en ríkisjatan, en hver
telur sig ekki í raun jafnhæfan á
launamarkaðnum og nágrannann?
Afleiðingin verður sú, þegar til
lengri tíma er litið, að hæfasta og
harðasta fólkið fer úr ríkisþjón-
a „Ástæða þess að svo er komið að
^ miðstýringin dugar ekki lengur er að
hún hefur mistekist á frjálsa markaðnum.“
markaðinn um starfsfólk.
Ef svo fer fram sem horfir munu
heildarsamtökin hægt og sígandi
liðast í sundur. Litlu breytir þótt
beitt verði valdi til þess að hindra
vinnustöðvun tæknimannanna,
aðrir munu feta í fótspor þeirra.
Valdbeiting er eins og kvala-
stillandi lyfjagjöf gegn ólæknandi
sjúkdómi.
En hver er ástæðan? Það er
kannski ekki rétt að spyrja um eina
ástæðu, því vissulega er þar um
fleiri en eitt svar að ræða. Meginá-
stæðan er engu að síður sú að
launakjör hjá ríkisstofnunum eru
mun lakari en gerist á hinum svo-
kallaða frjálsa markaði, þegar þar
er uppgangur, eins og einmitt er
nú á rafeindatæknisviðinu. Og ef
við höldum áfram að grafast fyrir
um orsakir þá má spyrja: Hvers
vegna? Svarið við þeirri spurningu
liggur að mínum dómi í þeirri gífur-
legu miðstýringu sem verið hefur í
kjarasamningum ríkisvaldsins og
ríkisstarfsmanna. Á þeirri miðstýr-
ingu eiga báðir aðilar vissulega sök
og verða nú að horfast í augu við
þá staðreynd að kerfi þeirra gengur
ekki lengur upp.
Ástæða þess að svo er komið að
miðstýringin dugar ekki lengur er
að hún hefur mistekist á frjálsa
markaðnum. Hún var vissulega
reynd þar líka með því að gera
heildarsamninga fyrir öll aðildar-
félög ASI, en tókst í raun aldrei.
Þar getur hún heldur aldrei tekist.
Vinnuveitendur verða ávallt frjáls-
ir að því að launa vel þá starfsmenn
sem þeir vilja hafa í vinnu og þeim
er unnt að veita umbun á marga
vegu eins og dæmin sanna.
Miðstýring getur gengið á launa-
markaði á meðan allir sem máli
skipta láta að stjórn. En hún getur
aldrei gengið til lengdar á hluta
markaðarins á meðan aðrir hlutar
spila frítt. Menn geta kallað fram-
hjáhlaupin hvað sem þeim sýnist,
launaskrið, bónusa, jólamánaðar-
greiðslur eða eitthvað enn annað.
Það sem eftir stendur er það að
menn bera sig ávallt saman við
aðra með svipaða menntun í svip-
uðum störfum og una því ekki að
vera tæplega hálfdrættingar á við
þá sem þeir telja sig samstiga.
Lögmál markaðanna
Launamarkaðirnir, hinn opinberi
og hinn frjálsi, eru á ýmsan hátt
ólíkir. Það sem veldur mesta mun-
inum er þó tvímælalaust að á
frjálsa markaðnum er samið um
lágmarkslaun en ríkisvaldið semur
um laun sem í senn eru hámarks-
laun og lágmarkslaun. Þar er ekk-
ert svigrúm til úrbóta hvað varðar
hina almennu launþega, það eru
aðeins menn í toppstöðum sem
unnt er að veita einhvers konar
fríðindi með fastri yfirvinnu, bíla-
styrkjum. eð_a öðrum hvimleiðum
uppbótum. Á frjálsa markaðnum
ustunni og yfir á frjálsa markað-
inn. Ríkisstofnanir verða að mikl-
um hluta uppeldisstofnanir fyrir
frjálsa markaðinn, kosta þjálfun
og starfsmenntun fólks sem notar
fyrsta tækifæri sem býðst til þess
að hverfa á braut og taka þátt i
kapphlaupinu.
Laun og ábyrgð
Þetta verður að breytast. Við sem
stöndum i atvinnurekstri á hinum
frjálsa markaði vitum vel að þar
borgar sig að hafa gott fólk og
borga því sæmileg laun. Þannig
komumst við af með færra starfs-
fólk og kaupum betri vinnu en ella.
Sömu lögmál hljóta að gilda um
opinber störf. Þar eru það skatt-
peningarnir okkar sem verið er að
sýsla með og okkur er væntanlega
ekki sama hvernig þeim er varið,
því margt viljum við fá fyrir þá.
Það er staðreynd að á meðan
miðstýringin er eina launastjórn-
unin á vettvangi opinberrar stjórn-
sýslu þá getur hún ekki keppt við
frjálsa markaðinn um hæfasta
starfsfólkið. Það hlýtur að leita
brott frá miðstýringarvaldinu,
þangað sem hæfileikar þess og geta
fá notið sín. Afleiðingin verður of
margt fólk í opinberri þjónustu og
þar verður margt undirmálsfólk. í
raun og veru má það heita merki-
legt hve margt gott fólk er enn í
þjónustu hins opinbera. Þar ræður
fremur íhaldssemi og vináttutengsl
við samstarfsmenn en kjörin sjálf.
Þetta stenst ekki til lengdar, flótt-
inn hlýtur að aukast, skattpening-
um okkar verður verr og verr varið.
Lausn þessa máls er ekki nema
ein. Miðstýringunni verður að af-
létta. Ríkisstofnanir verða að fá
tækifæri til þess að keppa við
frjálsa markaðinn um starfsfólk.
Þær verða að fá leyfi til þess að
borga betur því fólki sem þeim er
akkur í að hafa. Og um leið verður
bæði að borga stjórnendum þessara
stofnana betur en nú er gert og
gera þá ábyrgari. Þeir verða einnig
að hlíta lögmálum hins frjálsa
markaðar, nefnilega að láta starf
sitt laust ef þeir ekki standa sig, í
stað þess að sitja í skjóli pólitískra
tengsla, hvernig svo sem rekstur
fyrirtækjanna gengur.
Magnús Bjarnfreðsson.