Dagblaðið Vísir - DV - 05.02.1986, Blaðsíða 35

DV. MIÐVIKUDAGUR 5. FEBRÚAR1986
35
„Grúppa“ kringum
kaupfélagsstjórann
Rætt er um að í kringum kaup-
félagsstjórann hafi myndast
„grúppa". Bræður hans tveir vinna
hjá kaupfélaginu, einnig móður-
bróðir. Allt menn í lykilstöðum. í
„grúppunni“ voru einnig aðrir lykil-
menn fyrirtækisins.
Fullyrt er að þessi „grúppa" sé á
miklu hærri launum en hinn almenni
starfsmaður kaupfélagsins. Sumir
hafa kveðið svo fast að orði við DV
að „grúppan" hafi „skammtað sér
laun“, gert launakröfur, og gengið á
lagið vegna góðmennsku kaupfé-
lagsstjórans.
Pitsugerð á Akuf eyri
Það hefur farið nokkuð fyrir
brjóstið á bændum, sem standa að
kaupfélaginu, að bræður kaupfélags-
stjórans reka pitsugerð á Akureyri
jafnframt störfum sínum hjá kaup-
félaginu. Annar þeirra hefur verið
sláturhússtjóri en hinn yfirverkstjóri
í kjötvinnslunni.
Bræðurnir hafa átt viðskipti við
Kaupfélag Svalbarðseyrar, keypt þar
hráefhi. Sumum hefur fundist sem
þeir væru að eiga viðskipti við „sjálfa
sig“ og þótt það óeðlilegt. Bræðurnir
hafa einnig keypt mikið af hráefni
fráKEA.
Viltu kaupa Wagoneer?
Óstjórn hefur verið á fjármálum
kaupfélagsins. Nefna má dæmi þar
sem einn viðskiptamanna kaupfé-
lagsins skuldaði því um 300 þúsund
krónur. Gert var upp við hann með
því að taka gamlan Wagoneer-jeppa
upp í skuldina.
Reynt hefur verið að selja Wagon-
eerinn, en ekkert gengið. Það vill
enginn kaupa hann. Sennilegt mats-
verð bílsins er í kringum 150 þúsund.
Einnig var keypt gömul trilla af
einum sem skuldaði kaupfélaginu.
Trillan var tekin upp í skuldina langt
yfir raunvirði. Það var sama með
trilluna og Wagoneer-jeppann, hvort
tveggja keypt án nokkurra sjáan-
legra þarfa.
Þá mun vera dæmi um að við-
skiptamaður sem skuldaði hafi látið
gömul húsgögn upp í skuldina. Fært
inn á viðskiptareikninginn og hann
jafnaður út.
Vigtunin í
kjötvinnslunni
Bókhaldið á milli sláturhúss og
kjötvinnslu kaupfélagsins hefur ekki
verið í fullkomnu lagi. Um tíma var
þar ekki vigtað á milli. Þetta er
samkvæmt umsögn Sambandsins
sem gerði úttekt á kaupfélaginu síð-
asta sumar.
Fleiri dæmi væri hægt að nefna um
lélega fjármálastjórn. Kaupfélagið
mun til dæmis hafa staðið illa í skil-
um með greiðslur bænda af lánum
til Stofnlánadeildar landbúnaðarins.
Kaupfélagið hefur annast þessar
greiðslur fyrir bændur, átt að taka
þær út af viðskiptamannareikningi
þeirra. Fjögur síðastliðin ár hefur
ekki verið staðið í skilum á réttum
tíma með þessar greiðslur.
Þær hafa átt að greiðast fyrir ára-
mót en dregið hefur verið að greiða
þær allt fram í mars. Bændur hafa
því fengið dráttarvexti á lánin. Um
þá hafa þeir orðið að karpa við
kaupfélagið til að fá leiðréttingu.
50 til 70% vextir
vegna vanskila
Vanskilin hafa hlaðist upp hjá
Kaupfélagi Svalbarðseyrar og kost-
að mikla dráttarvexti og innheimtu-
kostnað. Verið er að greiða 50 til 70
prósent vexti af lánum. Þeim mun
verra er það fyrir kaupfélagið ef það
sjálft er farið að lána einstökum
starfsmönnum milljónir króna.
Víkjum þá að rekstri Kaupfélags
Svalbarðseyrar. Tapið nam allt að
40 milljónum króna síðustu tvö árin.
Rætt er um að tapið hafi verið 2
milljónir á mánuði á síðasta ári.
Stór hluti tapsins var vegna kart-
öfluverksmiðjunnar sem framleiðir
frönsku kartöflumar Fransmann og
hins mikla vaxtakostnaðar.
Framtíð Fransmann?
Þeir Svalbarðseyrarmenn telja
ekki hægt að reka kartöfluverk-
Svalbarðseyri: Fer þorpið á nauðungaruppboð innan skamms?
Mikill taprekstur hefur verið á kart- Innbrotið í kjötgeymsluna. Forráða-
öfluverksmiðjunni sem framleiðir menn Sambandsins urðu æfir af
m.a. Fransmann. reiði.
Hús gjaldkerans. Verðtryggðu lánin hans skrúfuðust upp og því leitaði hann
á náðir kaupfélagsins.
íbúðarhús kaupfélagsstjórans. Hann tók ekkert húsnæðislán en „seldi“
kaupfélaginu 77 fermetra hálfkláraða kjallaraíbúð á tvær milljónir króna.
smiðjuna áfram ef greiða eigi bænd-
um fúllt verð fyrir kartöflumar en
það sé aftur nauðsynlegt vegna fjár-
festingar þeirra í tækjum og kart-
öflugeymslum.
Ósáttir eru Svalbarðseyrarmenn
með hlut hins opinbera. Kartöflu-
verksmiðjan hefur orðið að berjast
upp á líf og dauða við ódýrar inn-
fluttar franskar kartöflur. Þær kosta
miklu minna en nemur framleiðslu-
kostnaði franskra kartaflna hérlend-
is. Erlendis er verð kartaflna frá
bændum miklu lægra en á Islandi.
Verksmiðjuna á Svalbarðseyri hef-
ur vantað kartöflur. Ekki hefur hún
mátt flytja þær inn vegna þess að
nóg er enn til af kartöflum fyrir
sunnan, í Þykkvabænum.
Ríkið og innfluttar
franskat
Þetta hefur þótt ósanngjamt af
ríkinu og óeðlilega að málum staðið.
Svalbarðseyri meinað af ríkinu að
flytja inn ódýrar kartöflur erlendis
frá, en á sama tíma leyft að flytja inn
ódýrar franskar kartöflur sem verk-
smiðjan hefur orðið að keppa við.
Sennilega er kartöfluverksmiðjan
á Svalbarðseyri - og Þykkvabænum
líka - bjartsýnisflárfesting. Fyrst var
tilraunaverksmiðja og hafðist ekki
undan að selja. Á þessum tíma voru
kartöflur niðurgreiddar. Því var
ákveðið að stækka verksmiðjuna.
Þegar svo verksmiðjan var tilbúin
eftir stækkunina var hætt að greiða
niður kartöfluverð. Það með var
fótunum kippt undan rekstri hennar.
Þetta hefur leikið kaupfélagið á
Svalbarðseyri grátt, tap verið óum-
flýjanlegt.
Mjólkin bönnuð-
ekki kartöflur
Þama eru önnur kaupfélög, sem
einvörðungu byggja á hefðbundnum
landbúnaðarvömm, betur sett.
Bánnað er að flytja inn mjólk, ost,
kjöt og mjólkurvörur eins og jógúrt.
En því miður fyrir Kaupfélag Sval-
barðseyrar- ekki kartöflur.
Reyndar vekur þetta spurninguna
um niðurgreiðslur og framleiðslu-
styrki almennt á landbúnaðarvörum,
hvort þær virki ekki hvetjandi á
framleiðsluna.
Dæmið á Svalbarðseyri sýnir að
kartöflur voru niðurgreiddar, farið
var út í að reisa verksmiðju, bændur
fjárfestu í tækjum og kartöflu-
geymslum.
Til að standa straum af fjárfesting-
unni þurfa þeir ákveðið lágmarks-
verð fyrir kartöflurnar. Það getur
verksmiðjan hins vegar ekki greitt
vegna samkeppninnar við ódýrar
innfluttar franskar kartöflur.
Kartöflubændur
án launa?
Kaupfélag Svalbarðseyrar gat
haustið 1984 aðeins borgað kartöflu-
bændum um 30 prósent af grundvall-
arverði. 35% komú í febrúar ’85, 5%
í apríl og 20% í september síðastliðn-
um.
Þetta þýðir að aðeins var hægt að
greiða 90% af grundvallarverðinu til
bænda. Þetta reyndist þeim óhemju-
dýrt vegna skuldavaxtanna á við-
skiptamannareikningi. Þeir eru 34%
eins og áður greinir.
Þess má geta að sumum kartöflu-
bændum hefur þótt vanta punktinn
yfir i-ið hjá kaupfélaginu varðandi
byggingu kartöflugeymslunnar.
Kæling þar sé ekki í lagi og það
hafi þýtt að kartöflur eyðilegðust í
ríkara mæli en ella.
Samvinnubankinn
á mest inni
En gjaldþrotið blasir nú við Kaup-
félagi Svalbarðseyrar. Heildarskuld-
imar eru sagðar um 280 milljónir
króna. Samvinnubankinn, Samband-
ið, Áburðarverksmiðjan og bændur
eiga mest inni hjá kaupfélaginu, hátt
í 200 milljónir.
Samvinnubankinn er sagður eiga
mest inni, eða um 80 milljónir króna.
Bankinn lánaði til kartöfluverk-
smiðjunnar, langtímalán, eins hefur
bankinn lánað kartöfluverksmiðj-
unni afurðalán. Yfirdráttur kaup-
félagsins í bankanum er mikill, skipt-
irmilljónum.
Helstu eignir Kaupfélags Sval-
barðseyrar eru fasteignir, afurðir og
útistandandi skuldir. Fasteignirnar
einar sér eru metnar á 125 milljónir,
þar af kartöfluverksmiðjan og nýtt
kjötfrystihús á um 70 milljónir til
samans.
Af öðrum fasteignum má nefna
lóðir, sláturhús, réttarbyggingu,
kartöflugeymslu og verslunarhús.
Afurðimar fara til greiðslu á af-
urðalánum. Útistandandi skuldir
hljóta að vera með spumingarmerki.
Hvaö fæst fyrir eignimar?
Þeir sem eiga inni hjá kaupfélag-
inu, eins og Samvinnubankinn,
hljóta því að spyrja sig alvarlega að
því hvað fáist fyrir eignimar, því veð
bankans er einungis í þeim.
Hvað fæst til dæmis fyrir kartöflu-
verksmiðju sem rekin er með tapi án
framleiðslustyrks? Hvað fæst fyrir
kjötvinnslu og kjötfrystihús þegar
helsti viðskiptavinur kjötvinnslunn-
ar, Hagkaup á Akureyri, er farinn
annað, kaupir nú allt sitt kjöt af
Bautabúrinu á Akureyri?
í þessu sambandi er vert að minna
á matsverð eigna eins og hagfræð-
ingar meta þær. Eign er aðeins talin
eign svo fremi hún skili tekjum,
hagnaði. Þá má ekki gleyma stað-
greiðsluverðinu.
Staðgreiðsluverð eigna
I efnahagsreikningi em skuldir
metnar á staðgreiðsluverði. Þetta er
sú upphæð sem skuldin er í og þarf
að greiða sé hún greidd upp. Sama
verður þá að gera við eignimar.
Þetta er sú upphæð sem ég fæ, fái
ég eignina greidda út í hönd. En slíkt
þekkist varla í viðskiptum. Greidd
er ákveðin útborgun, afgangurinn
er á lánum sem sjaldnast eru verð-
tryggð.
Til frekari glöggvunar má minna á
sölu hlutabréfa ríkisins í Flugleiðum.
Greiðslukjörin lækkuðu raunverð
kaupanna verulega. Var mun minna
en Albert hafði sett upp fyrir bréfin.
Útreikningar samkvæmt stað-
greiðsluverðinu rýra því eigur Kaup-
félags Svalbarðseyrar enn meir mið-
að við núverandi aðstæður þar sem
rekstur félagsins stendur illa.
Hvað get if KE A
eftir sex mánuði?
Það er fleira sem spilar inn í Sval-
barðseyrarmálið. Kaupfélag Eyfirð-
inga, KEA, hefur tekið rekstur kaup-
félagsins á leigu í sex mánuði. Nota
á tímann til að kanna frekari rekstr-
argrundvöll, reyna að renna stoðum
undir reksturinn. Hvað við tekur
eftir sex mánuði er hins vegar óvíst.
Þetta með KEA er athyglisvert.
Sagt er að KEA mönnum hafi verið
Kaupfélag Svalbarðseyrar þymir í
augum. Félagið hafi nefnilega veitt
KEA samkeppni á Akureyri.
Kaupfélag Svalbarðseyrar hefur
fóðrað Hagkaup á Akureyri á kjöti.
Einnig selt unnar kjötvörur til veit-
ingastaðanna á Akureyri. Kaupfé-
lögin hafa því verið að keppa á sama
markaði í kjötvörum. Og athugið að
Hagkaup hefur staðið í samkepþni
við kjörbúðir KEA á Akureyri.
Haldið í spennitfeyju
Komum þá inn á það hvernig lán-
ardrottnar Kaupfélags Svalbarðs-
eyrar hafa haldið félaginu í spenni-
treyju. Það segir kannski hvað mest
um það traust sem þeir hafa á kaup-
félaginu, um stöðu þess. Lánar-
drottnarnir trúa því ekki fyrir pen-
ingum.
Samvinnubankinn hefur fengið
greiðslur upp í afurðalán beint frá
umboðssölufyrirtækinu sem selur
Fransmann, áður Grænmetisverslun
landbúnaðarins, nú Ágæti.
Salan í Hagkaupi
Áburðarverksmiðjan hefur fengið
hluta af sölunni í Hagkaupi greiddan
beint frá versluninni, sjö hundruð
þúsund á mánuði. Þetta var vegna
skuldar fyrra árs. Enn eru ógreiddar
skuldir vegna áburðarkaupa síðasta
vors. Sú skuld er talin nema um 17
milljónum króna.
Vegna þess að svikist var um
greiðslur til Sambandsins á afurða-
lánum frá í fyrra var kjötgeymslan
innsigluð, kjötið tekið handveði
þegar Sambandið gekkst í ábyrgð
fyrir nýtt afurðalán í haust.
Kaupfélagið hefur greitt hverja
úttekt á kjöti til Sambandsins. Hvað-
1 an fær það peninga? Sambandið
hefur tekið við víxlum frá kaupfélag-
inu. Þeir eiga eftir að gjaldfalla.
Innbrotið
klaufalegt
Þess vegna var það ótrúlega
klaufalegt þegar yfirmenn kjöt-
vinnslunnar brutust inn í kjöt-
geymsluna og stálu dilkaskrokkum
til að afgreiða viðskiptavini um kjöt.
Þetta var í kjötútsölunni í vetur.
Kaupfélagið greiddi kjötið fljótlega.
En hvers vegna þótti mönnunum
svona sjálfsagt og lítið mál að ná sér
í kjötið?
Þá erum við komin að spuming-
unni um framtíð Svalbarðseyrar sem
er steinsnar frá Akureyri, í 18 kíló-
metra fjarlægð. Og með íbúatöluna
160 manns.
Þama býr hinn almenni launþegi
sem sett hefur traust sitt á kaup-
félagið. Fólk sem sest hefur þarna
að og unnið vel og samviskusamlega,
margt húsbyggjendur sem em skuld-
um vafðir eins og aðrir húsbyggjend-
ur þessa lands?
Verði um atvinnuleysi að ræða hjá
íbúunum eftir sex mánuði og fái þeir
ekki vinnu á Akureyri kann svo að
fara að þorpið lendi á nauðungar-
uppboði. Kannski bjargast málin og
„Beverly Hills" verður staðreynd.