Dagblaðið Vísir - DV - 12.07.1986, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 1986.
Frjálst.óháð dagbJað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaðurog útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐ.UR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlASSNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjórar: JÖNAS HARALDSSON og OSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn. skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111, SlMI 27022
Setning, umbrot. mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLT111
Prentun:ÁRVAKUR H F. - Áskriftarverð á mánuði450 kr.
Verð I lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblaö 50 kr.
Allir vilja syðra vera
Þegar meirihluti stjórnar Byggðastofnunar ákvað í
þessari viku, að hún skyldi ekki flutt frá Reykjavík til
Akureyrar, varð um leið ljóst, að ekki verður unnt að
flytja aðrar stofnanir út á land. Hver á að fara eftir
byggðastefnu, ef Byggðastofnun gerir það ekki?
Þingmenn landsbyggðarinnar, sem mynduðu meiri-
hlutann í stjórninni, rökstuddu niðurstöðu sína á
tvennan hátt. í fyrsta lagi þyrfti stofnunin að hafa náið
samband við aðrar stofnanir, sem væru í Reykjavík. I
öðru lagi mundi starfsliðið ekki fara norður.
Akureyringar kvarta réttilega yfir þessari niður-
stöðu. Hvað verður nú um háskólann nyrðra, spyrja
þeir. Ekki eru meiri líkur á, að hægt sé að flytja starf-
semi og starfsfólk háskólans norður en reyndust vera,
þegar reynt var að ýta Byggðastofnun norður.
Augljóst er, að hið sama verður uppi á teningnum,
þegar aðrar stjórnir taka ákvörðun um, hvort láta eigi
undan þrýstingi um flutning stofnana og fyrirtækja út
á land eða vistun nýrra stofnana og fyrirtækja úti á
landi. Sú er einnig reynsla nágrannaþjóðanna.
Ráðamenn stofnana vilja hafa þær í Reykjavík, af
því að ísland er orðið að borgríki, þar sem allar mikil-
vægar ákvarðanir eru teknar syðra, líka þær, sem varða
heill og hag landsbyggðarinnar. Þar eru allar hinar
stofnanirnar og allir hinir valdamennirnir.
Starfsmennirnir vilja líka vinna á Reykjavíkursvæð-
inu, þar sem tveir þriðju hlutar þjóðarinnar eru. Þar
er líka allt að hafa, frá sinfóníu og óperu yfir í klámsýn-
ingar og fíknilyf. Reykjavíkursvæðið er fyrir löngu
komið yfir 100.000 manna töfratölu stórborgarsvæðis.
Fólk vill vera syðra, fara suður og vera þar um kyrrt.
Ekki skiptir máli, þótt meðaltekjur séu 6% undir lands-
meðaltali í Reykjavík. Samt er það svæðið, þar sem
stofnað er til 85% allra nýrra ársverka. Aðeins 15%
nýrra ársverka verða til utan Reykjavíkursvæðisins.
Víkjum sögunni til Flateyrar: „Hér er nóg vinna.
Hingað vantar alltaf fólk. Togarinn mokfiskaði á síðast-
liðnu ári. Hér er öll þjónusta, sem sveitarfélög geta
veitt, ný sundlaug, leikskóli, tónlistarskóli, elliheimili,
læknir og hjúkrunarkona og talsvert mikið félagslíf.“
Þetta er lýsing sveitarstjórans í viðtali við DV. Samt
fækkaði fólki á Flateyri í fyrra um 8%. Það er mikill
flótti á aðeins einu ári. Og sveitarstjórinn segir: „Þetta
er einkum fólk í yngra lagi, fólk á góðum aldri, sem
hefur verið að fara... Fólk vill bara ekki vinna í fiski.“
Forustumenn landshlutasamtaka tala í alvöru um,
að stíflan sé að bresta, - fólk fari að flykkjast til höfuð-
bogarsvæðisins. Það telur sig hafa verið ginnt í
byggðagildru sjöunda áratugarins, þegar reynt var að
færa þjóðfélagið frá Reykjavík út á landsbyggðina.
Nú er komið að skuldadögunum. Hin hefðbundna
byggðastefna hefur ekki náð árangrinum, sem stefnt
var að. Hún hefur kostað mikið fé og mikla sóun. Samt
sagði Eskfirðingur nýlega í viðtali við DV: „Okkur fund-
ust engir möguleikar þarna fyrir austan.“
Þeir, sem nú spara, fjárfesta á Reykjavíkursvæðinu.
Hlutdeild afgreiðslustaða Reykjavíkursvæðisins í inn-
lánsfé Landsbankans er komið upp í 86% alls innlánsfjár
bankans. Litið er á íjárfestingar tímabils byggðagildru
áttunda áratugarins úti á landi sem glatað fé.
Líta má á tímamótaákvörðun meirihluta stjórnar
Byggðastofnunar sem punktinn yfir i-inu í hruni hinnar
hefðbundnu byggðastefnu hér á landi.
Jónas Kristjánsson
Frystihús er ekki notalegasti vinnustaður sem maður getur hugsað sér.
Hraðfryst tap
Útgerðin hefur verið á hausnum
frá því ég man eftir mér, fiskvinnslan
líka. Menn hafa stritað við það langa
ævi að tapa í þessari undirstöðuat-
vinnugrein landsmanna og útgerð-
armenn, fiskverkendur og flestir
samt komist bærilega af. Og enn
tapa þeir og segja að svona gangi
þetta ekki lengur. Þessi söngur lætur
kunnuglega í eyrum. Hann er árviss
eins og gargið í kríunni og allir
löngu hættir að leggja við eyrun.
Það er þó ekki laust við að menn
hrökkvi við þegar stórt og gróið fyr-
irtæki, Hraðfiystistöðin í Reykjavík,
hættir vinnslu, skellt er í lás, allt
stopp! Eru þeir þá að tala í alvöru
núna, karlálftimar? hugsar maður.
- Þeir sem aldir eru upp í sjávar-
plássum vita hvaða þýðingu frysti-
húsið hefur. Þar er upphaf og endir
alls í þessum þorpum, næstum heilög
kýr, og leggi hún upp laupana er
þorpið dauðadæmt.
Frystihús er ekki notalegasti
vinnustaður sem maður getur hugs-
að sér, stundum raunar hálfnötur-
legur, skarkali og slabb, og það er
sjálfeagt ekki af hugsjón eða sérlegri
köllun að fólk eyðir þar starfsæv-
inni. En í sjávarþorpunum er ekki í
annað hús að venda og enginn gerir
sér leik að þvi að formæla lífsviður-
væri sínu, jafhvel þótt það sé
hábölvað. Eða hvað eiga karl og
kerling að gera þegar ekkert er meir
að hafa í hraðfrystihúsinu? Flytja á
mölina eins og allir hinir? Snudda
eitthvað kringum verslun og við-
skipti?
Frystihús úrelt þing
Auðvitað er þetta ekki svona
slæmt. Frystihúsin fara ekkert á
hausinn. Þau verða ekki látin fara
á hausinn, fremur en útgerðin. Þessu
verður öllu hjálpað til þess að halda
áfram að tapa til eilífðamóns, jafii-
vel þótt engin glóra sé í rekstrinum.
Það verður að halda atvinnu í
landinu eins og allir skilja. - Eigi
að síður em ýms teikn á lofti sem
segja að frystihúsin séu ekki einung-
is rekin með bullandi tapi heldur séu
þau úrelt. Framsýnir menn í faginu
em famir að tala um að frysting á
fiski, eins og við höfum stundað síð-
ustu áratugi og byggt svo til allt
okkar á, sé vitleysa. Kúnninn úti í
löndum vill fá fiskinn ferskan og
spriklandi, segja menn, og flytja
aflann út í gámum, jafnvel með flug-
vélum, svo soðningin komist sem
ferskust á diskana í London eða
Hamborg. Kannski er mikið til í
þessu, og þá þarf engin ffystihús.
Nýtt hlutverk
Og hvað á þá að gera? Leggja nið-
ur þorp og bæi allt í kringum landið
eða láta mannskapinn allan í að
rækta lax og kanínur? Það er
kannski mál til komið að Halldór
sjávarútvegsráðherra fari að hafa
svolitlar áhyggjur af þessu og hætti
að karpa um þetta hvalræði við til-
finningasjúka Ameríkana. (Og er
það nú ekki meira en lítið kindar-
legt fyrir íslenskan ráðherra að
þurfa að fara bónarveg að banda-
rískum stjómarherrum til að fa að
veiða og selja úr íslenskri lögsögu?)
Lífið er saltfiskur var eitt sinn sagt.
Það er löngu liðin tíð. Lífið hefúr
verið frosin flök og þorskblokk í háa
herrans tíð. Ekki er þar með sagt
að svo verði næsta mannsaldur. -
Menn hafa hins vegar verið að benda
á að frystihúsanna gæti beðið nýtt
hlutverk, sumsé að vinna tilbúna
rétti í neytendapakkningum, rétti,
tilbúna í ofiiinn eða á pönnuna.
Þetta em þeir byrjaðir að reyna
norður á Skagaströnd. Þar virðast
vera á ferðinni menn sem hafa lagt
hausinn í bleyti en ekki ffyst sitt
hugmyndaflug í þorskblokk. Og þeir
reka fyrirtæki sem sýnist bera sig.
Slíkur iðnaður er vitaskuld miklu
I talfæri
Jón Hjartarson
verðmætari en hálfúnnin vara, eins
og framleidd er í ffystihúsunum í
dag.
Látum sölumenn selja
Á slíkar leiðir hafa menn verið að
benda undanfarin ár. Nú síðast í
fyrradag birtist viðtal við tvo áhang-
endur sjávarútvegs í Þjóðviljanum,
Finnboga Jónsson í Neskaupstað og
Jóhann Antonsson á Dalvík, þar sem
þeir benda á „að massafrysting, sem
hér hefúr verið stunduð, þessi hefð-
bundna frysting, sé á undanhaldi"
... og að finna þurfi leiðir til þess
„að hærra verð fáist fyrir hvert kíló
af fiski sem flutt er út.“
Það er ekki einleikið að hér skuli
fást meira en helmingi minna verð
fyrir fiskinn til vinnslu í ffystihúsun-
um heldur en borgað er fyrir hann
á fiskmörkuðum í Bretlandi og
Þýskalandi. Er þetta nú með felldu?
Við þykjumst jú vera að framleiða í
fiystihúsunum gæðavöru, aðallega
f>TÍr stærsta markað heimsins, í
ÚSA. Er þetta bara ekki annað kval-
ræðið til? - Erum við ekki búin að
fjárfesta í Bandaríkjunum fyrir
milljarða? Og raunar megum við
ekki flytja gróðann af þessum fjár-
festingum út úr landinu heldur
verður að halda áfram að fjárfesta
þar í guðs eigin landi. Kannski öðl-
umst við á þennan hátt einhverja
hlutdeild í ameríska draumnum. En
það er ekki þar með sagt að sú upp-
hefð komi karli og kerlingu, sem
standa við flökun og ormatínslu í
ffystihúsunum, til góða. Frystihúsin
verða áfram á hausnum og þarafleið-
andi verða karl og kerling að leggja
nótt við dag til þess annars vegar
að bjarga verðmætum og hins vegar
að hafa í sig og á. Þetta eru orðin,
miklu frekar en óblíð náttúran, nátt-
úrulögmál á íslandi.
í sama mund og við seljum nýjan
fisk á tvöföldu, þreföldu, jafiivel
fimmföldu verði á Bretlandseyjum
kaupum við þaðan, og raunar ann-
ars staðar víða að, vörur sem
fimmfaldast í verði á leiðinni hing-
að, eða allt að því, samkvæmt
könnun Verðlagsstofnunar. Hvemig
er þetta nú hægt? spyrja menn.
Heildsalar em sárir og segja að þetta
séu miklar ýkjur. Og þó að eitthvað
sé ef til vill ýkt er hitt alveg ljóst
að innflytjendum hefur tekist að
selja hér ótrúlega dýra vöru. Nú, nú,
ekki er það nema eðlilegt að menn
reyni að selja sitt eins háu verði og
kostur er. Þetta sannar svo ekki
verður um villst að við eigum býsn
af dugmiklum kaupsýslumönnum.
Og fyrst þeir geta prangað inn á
okkur vörum á allt að fimmfalt
hærra verði en fólk borgar á Bret-
landseyjum því skyldu þeir þá ekki
geta fimmfaldað fiskinn okkar í
verði erlendis?
Landsins gagn
íslenskur markaður er lítill og auk
þess mettaður af tólum og tækjum,
þörfum og óþörfúm, tilbúnum rétt-
um, ætum og óætum. Við eigum
auðvitað að snúa dæminu við, sumsé
að hætta að eyða allri þessari orku
í að pranga inn á okkur sjálf rándýr-
um vörum sem við getum ef til vill
eignast með þvi að vinna myrkranna
á milli og fara að ffamleiða beint oní
neytendur allt í kringum okkur úr
besta hráefrii sem völ er á. Nú eru
sölumenn búnir að æfa sig nóg
heima, mál til komið að þeir snúi sér
að heimsmarkaðinum. Fyrir þessu
eru sögulegar forsendur. Þar sem
þrífst menning, þar með taldar
íþróttir allt frá stangarstökki niður
á skákborðið og síðast en ekki síst
mannvænleg lífskjör, þar er von til
þess að framleiddar séu notanlegar
og neytanlegar vörur. Það eigum við
líka að gera. Við eigum að nota sem
mest af okkar hugviti til þess að
framleiða og selja fiskinn okkar,
flakaðan, ferskan, innpakkaðan í
ofnsteikur, bakaðan jafnvel. Og svo
eigum við að láta þessa snillinga,
sem eru að selja okkur bakaðar
baunir á fimmföldu verði, selja sem
best þeir geta erlendis. Þá gætu karl
og kerling í fiskiðnaðinum kannski
farið að selja sitt strit á mannsæm-
andi kjörum. Við eigum ekki fyrst
að hugsa um hvað við getum keypt
heldur hvað við getum selt. Og við
eigum að selja góða vöru á góðu
verði. Þannig vemdum við best
landsins gagn og gæði.