Dagblaðið Vísir - DV - 12.07.1986, Blaðsíða 20

20
LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 1986.
Nýbakaður stórmeistari, Jón L. Ámason:
„Ég er stundum „kaffihúsaskákmaður“...
Plovdiv, smábær um 125 km frá
Sofíu í Búlgaríu, er staður sem Jón
L. Ámason stórmeistari mun hugsa
fallega til um ókomna daga. Þar
náði hann þriðja og síðasta áfanga
sínum að stórmeistaratitli þegar
hann sigraði á skákmótinu sem þar
var haldið í öndverðum þessum mán--
uði.
„ Já - Plovdiv," sagði Jón L. og
brosti - „ætli ég kalli þann bæ eftir-
leiðis ekki sérstakan vinabæ minn.“
Kannski kann einhveijum að virð-
ast það merkilegt að maður, kominn
langt að á nýjan stað, geti setið þar
í ókunnu umhverfi og einbeitt sér
að skák - með góðum árangri, því
oft eru menn óöruggir í nýju um-
hverfi og loftslagi sem þeir eiga ekki
að venjast.
Kaldara en elstu menn
mundu
„Ég hafði vit á því núna að fara
snemma af stað. Eg var kominn til
Búlgaríu nokkrum dögum áður en
mótið hófst og hafði því vanist bæði
umhverfi og loftslagi þegar út í hríð-
ina kom. Við tefldum á hótelinu sem
við bjuggum á og þar var loftkæling
í besta lagi. Reyndar voru menn að
segja þama í Búlgaríu að þessa
mótsdaga hefði verið kaldara en
elstu menn mundu. Mér fannst nú
alveg nógu heitt. Loftið var rakt og
það höfðu verið miklar rigningar.
Plovdiv er fallegur bær. Hann er
gamall, byggingarmargar fomar.
Mér gast sérlega vel að fólkinu. Það
virðist í eðli sínu vera svolitlir
sveitamenn - líkt okkur að því leyti.“
- Og svo kemurðu heim og kallast
hér eftir stórmeistari - er það ekki
heilmikil breyting á einum manni?
„Ég hélt nú að breytingin væri
meiri. En tilfinningin erþægileg."
Að berjast við titil
Það er ekki að undra þótt Jóni
finnist tilfinningin þægileg. Nú er
lokið orrahríð sem hófst þegar stór-
meistaratitillinn kom í sjónmál - um
sömu mundir og hann lauk námi í
viðskiptadeild Háskólans. Jón tefldi
á erfiðu móti í Helsinki í lok maí sl.
fram í júní. „Það er erfitt að tefla á
mótum þegar maður eraðbeijast
við titil. Mótið i Helsinki var erfitt
að þessu leyti. Þar barðist maður í
taugaspennu. Svo var spennan svip-
uð í Búlgaríu. En mér hafði sem
betur fer tekist að slappa af á milli
- en undirbúningurinn undir Búlg-
aríumótið var ekki mikill.
Taugaspenna hefur neikvæð áhrif
á mann. í hótelherberginu mínu í
Plovdiv var klukka, innbyggð í nátt>
borð - og sló takt á hverri heilli
mínútu. Þessi klukka angraði mig
ákaflega í byijun. Ég reyndi að
skrúfa hana lausa, en það var árang-
urslaust. Loks varð ég að vefja utan
um hana handklæðum til að losna
við þessa ertingu.
Reyndar var ég ekki einn um að
vera illa við þessa klukku, því þær
voru á öllum herbergjum, bannsett-
ar.“
En hríðin er afstaðin - bæði skák-
imar og klukkufjandinn: DV tók á
móti sínum skákskríbent á flugvell-
inum og færði honum blóm. - Við
vissum nú að þú kynnir að tefla, Jón
- fyrrum heimsmeistari unglinga -
en hélstu ekki gleði hátt á loft við
heimkomima?
„Það var fagnaðarfundur í fjöl-
skyldunni."
Samfélag skákmanna
Skákmenn eru sjálfsagt ólíkir
flestum öðrum; ólíkir innbyrðis, en
um leið með eitthvert það yfirbragð
eða fas sem er þeim sammerkt. Þar
fer tíðum saman rólyndi og ákveðni,
áhugi sem leikmaðurinn skynjar og
um leið einhver baráttuandi. Þegar
maður sér þá á mótum er greinilegt
að skákmenn lifa og hrærast í lokuð-
um heimi - eru eins og sérstök
fjölskylda.
„Já. Þetta er sérstakt samfélag,“
sagði Jón. „Menn hitta sömu menn-
ina mót eftir mót. Keppendur búa
yfirleitt saman á hóteli, gjaman
sama hóteli og teflt er á. Og þegar
frídagar eru fara menn saman í
kynnisferðir."
- En samt hlýtur samkeppnis-
andinn að loga undir yfirborðinu -
eða eru menn kannski góðir við
gamla félaga og semj a um j afhtefli
ef illa horfir - eða gefa skák þegar
sigur skiptir gamlan félaga verulega
miklu máli?
„Það er nú oft þannig að byrji
maður vel á móti þá fara hinir
ósjálfrátt að bera virðingu fyrir
manni. Og sömuleiðis fá menn „blod
pá tanden“ ef einhveijum gengur illa
og hann virðist auðveld bráð. Það
er ekki til nein miskunn í skák. En
vitanlega er það hugsanlegt að menn
slaki á gagnvart einhveijum- ef
skákin skiptir þá engu máli. Skák-
menn eru með ýmsu móti. Sumir
hafa enga ánægju af því að tefla
nema þeir séu að eyðileggja fyrir
öðrum."
Lág verðlaunaupphæð
Á mótinu í Plovdiv voru þátttak-
endur á ýmsum aldri. Þeir gömlu
garpar, Gligoric frá Júgóslavíu og
Uhlman frá A-Þýskalandi, voru
meðal þátttakenda. Þeir eru báðir
vel kunnir meðal skákáhugamanna
á íslandi. Gligoric tefldi á frægu
kandídatamóti ásamt Friðrik Ólafs-
syni árið 1959. Og hann var í
framboði til forseta FIDE um árið.
Nú er hann af léttasta skeiði og var
ófarsæll á mótinu. Uhlman tefldi af
öry ggi - varð j afntefliskóngur móts-
ins.
Skáksamböndum í A-Evrópu
gengur oft treglega að fá til sin
sterka skákmenn að vestan. Það
stafar af þvi að verðlaunaupphæð
sem teflt er um er iðulega mjög lág.
Vestrænu skákmennimir verða að
einblína á verðlaunaféð því þeir lifa
á því að tefla. Það er ekki víða sem
þeir eru á sérstökum launum frá rík-
inu.
„Það er myndarlega að þessu stað-
ið hér á landi,“ sagði Jón L. Árnason.
„Reyndar hef ég ekki hugmynd um
hvemig þetta gengur fyrir sig hér
heima - hvemig maður fær þessi
stórmeistaralaun. Ég verð að muna
eftir að spyija strákana. V erðlauna-
féð frá Búlgaríumótinu endist ekki
lengi. Og það er líka borgað út í
gjaldmiðli sem varla er hægt að nota
nema í kringum hótelið sem maður
bjó á.
Þetta er nú skýringin á því hvers
vegna þeir bjóða fremur til sín ung-
um og efrnlegum skákmönnum. Þeir
vita sem er að maður þarf á mótinu
að halda og getur kannski krækt sér
í titil. Eftir að titillinn er fenginn
getur maður andað íéttar um sinn
því þau mót sem bjóðast eftirleiðis
geta gefið meira af sér. Það er dýrt
að vera atvinnuskákmaður. Ferða-
lög em dýr. Það er oft að maður
þarf að borga undir sig farið langa
leið - og svo þarf maður að kaupa
bækur og veija mörgum stundum í
rannsóknir.
Þótt verðlaunaféð í A-Evrópu-
löndunum skipti ekki svo miklu
máli er gaman að tefla þar. And-
rúmsloftið angar oftast af skák.
Áhugi almennings er mikill. Og það
er gert vel við skákmenn."
„Síðan hefur okkur farið-
fram“
- Hvað er fram imdan?
„Ég ætla að fara til London í ágúst
til að fylgjast með heimsmeistaraein-
vígi þeirra Karpovs og Kasparovs.
Ég ætla að skrifa um það fyrir DV.
Að því loknu hef ég hug á að taka
þátt í íslandsmótinu sem verður í
september. Það verður væntanlega
sterkt og spennandi mót. Við munum
trúlega tefla þar nokkrir - nokkrir
okkar stórmeistaranna.
Nokkrir okkar stórmeistaranna,"
segir Jón- „skemmtilegt að geta
tekið svona til orða.
Ólympíuskákmótið kemur svo í
kjölfarið á íslandsmótinu. Það verð-
ur að þessu sinni haldið í Dubai í
Sameinuðu furstadæmunum. Þang-
að fer sterk sveit frá íslandi: Helgi
Ólafeson, Jóhann Hjartarson, Mar-
geir Pétursson, Guðmundur Sigur-
jónsson, Karl Þorsteins og ég. Sama
sveit og tefldi á ólympíumótinu í
Þessalóníku fyrir tveimur árum. Þá
stóðum við okkur vel og vöktum
athygli. Síðan hefur okkur farið
fram.“
Tískukóngar í skákheiminum
Á skákborði eru 64 reitir. Um þessa
reiti tefla menn 32 taflmönnum. Lítt
skákfróðum blaðamanni virðist það
furðulegt að þetta reikningsdæmi
um reitina og taflmennina skuh ekki
hafa gengið upp fyrir löngu - og
tölvur látnar sjá um skáklistina í
stað manna. En skákfróðir hafa jafn-
an skotheld svör á takteinum og
geta bent á þær miklu breytingar
sem skákin hefur tekið gegnum tíð-
ina.
„Breytingamar í skákinni hafa
verið miklar,“ segir Jón L. „Nú er
svo mikið upplýsingastreymni í
skákheiminum. Menn eru betur
„menntaðir" í faginu, hafa betri tök
á að kynna sér andstæðingana og
geta búið sig betur undir mót. Það
eru stöðugar stílbreytingar í mann-
taflinu - og vegna þess hve upplýs-
ingamar um mót og taflmennsku eru
miklar geta menn fylgt breytingum
eftir og tileinkað sér nýjan stil ef
þurfa þykir. Menn fylgja gjaman
fordæmi þeirra bestu. Það em til
tískukóngar í taflmennsku á hveij-
um tíma. Þegar Karpov tók við
heimsmeistaratitlinum af Fischer á
sínum tíma fóm margir að tefla var-
lega og ömggt, fóm að láta sér nægja
minni árangur hveiju sinni. Nú hef-
ur Kasparov lagt nýjar línur, hleypt
í þetta nýju blóði og fjöri. Kannski
má kalla hann Maradona skáklist-
arinnar.
Ég held að skilningur manna á
skák sé meiri nú en áður var. Fyrir
nokkrum áratugum mátti ganga að
því sem vísu að nokkur hluti þeirra
sem tefldu á sterkum mótum kynnu
fremur lítið fyrir sér. Nú byija menn
fyrr að tefla en áður var. Þeir liggja
í bókum um byijanir, endatöfl o.s.
frv. Og vegna þess hve breiddin er
orðin mikil verða „spútnikamir" á
skákhimninum ekki eins margir og
áður á sterkum mótum. Tækifærin
em fleiri. Okkar kynslóð - þessara
nýju stórmeistara - er hin fyrsta sem
hefur fengið tækifæri til að tefla úti
um allan heim. Við búum yfir ótrú-
lega mikilli reynslu miðað við „ald-
ur, reynslu og fyrri störf‘. Skák
byggist einmitt svo mikið á reynslu."
Konur hafa aldrei getað teftt
Nýi stórmeistarinn talar yfirleitt
ekki af sér. En þegar maður hefur
setið hjá honum stundarkom og
rætt um hans sérgrein gerist hann
málglaðari, rétt eins og svo algengt
er um fagmenn - þeim finnst oft
skemmtilegt að tala um fagið sem er
í senn atvinna þeirra og ástríða.
Blaðamanni leikur forvitni á að vita
hvers vegna skákmönnum sé skipt í
flokka eftir kynjum; hvers vegna
tefla konur ekki við karla á mótum?
„Skákin er erfið. Hún krefet líkam-
legs þreks. Hver skák á þriggja vikna
móti getur staðið í fimm klukku-
stundir. Konur vilja kenna um
hefðbundnum hugsunarhætti - sög-
unni sjálfri; af einhverjum ástæðum
hafa konur aldrei getað teflt, en þeim
er að fara fram. Suga Polgar er nýj-
asta dæmið um framgang kvenna í
skákinni. Hún virðist geta mátað
stórmeistara. Brown laut í duftið
fyrir henni í New York. Því miður
stunda alltof fáar konur skák á ís-
landi.“
Stundum er sagt að stórmeistara-
titill opni dyr fyrir þann sem hann
hlýtur. „ Já,“ segir Jón L. - „með
stórmeistaratitli getur skákferillinn
í alvöru hafist. Þá fær maður fleiri
boð, manni bjóðast betri kjör.“
- Þú nefndir tískukónga áðan -
hvern heldur þú mest upp á núna?
„Ég hef verið að kanna tafl-
mennsku Emmanúels Lasker alveg
frá því um áramót. Ég hafði vanrækt
að skoða Lasker. Hann var heims-
meistari í 27 ár - og i seinni tíð hafa
menn eins og litið fram hjá honum.
Hann hefur verið kallaður „kaffi-
húsaskákmaður" sökum áhlaups-
stílsins. Kannski er ég líka
kafifihúsaskákmaður. En ég tefli nú
aldrei á kaffihúsum. í þessu felst að
„kaffihúsaskákmaðurinn" er jafiian
reiðubúinn til að beijast og það eins
þótt staðan sé erfið. Hann leitast
ævinlega við að leggja gildrur fyrir
andstæðinginn - líka í vonlítilli
stöðu.
Ég tefldi í þessum anda á Reykja-
víkurskákmótinu - satt að segja
hræðilega illa - en fékk ótrúlega
marga vinninga."
Nýbakaður stórmeistari - ný-
útskrifaður viðskiptafræðing-
ur
Og hvað er þá fram undan hjá
nýja stórmeistaranum - skák og aft-
urskák?
„Ég reikna með því - get ekki ver-
ið þekktur fyrir annað. En ég hef
líka áhuga á að nýta mér viðskipta-
fræðimenntunina - mig langar til
að sinna viðskiptafræðinni áður en
ég gleymi öllu sem ég hef lært.“-GG
...en ég tefli aldrei á kaffihúsum“