Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.1986, Blaðsíða 18

18
freyjum þykja þetta fáskrúðugar og
þunnar góðgerðir handa gestum sín-
um, hvað þá heldur handa hans hátign
konunginum og íjölskyldu hans.“
Krap og ístruflanir
Fljótlega rak að því að stöðin varð
of lítil. 1923 var þriðju vélinni, þúsund
hestafla, bætt við, og síðan þeirri
íjórðu, tvö þúsund hestafla vél, árið
1933. Var stöðin þá orðin fjögur þús-
und og fimmhundruð hestöfl, eða þijú
þúsund og tvö hundruð kflóWött.
En það var erfitt að reka stöðina
með ftillu öryggi fyrstu árin vegna
kraps og ístruflana. Fljótlega var því
farið að huga að því að stífla við sjálft
Elliðavatn til að ná fram betri miðlun
og svo unnt væri að hafa betri stjóm
á ánum á vetuma. Var sú stífla reist
1924 og batnaði þá ástandið mjög.
Stíflan stóð síðan óbreytt til 1977, en
þá var hún rifin og byggð önnur ný,
þrjátíu metrum neðar. Gamla stíflan
var að vísu endurbætt eftir flóð í ánum
1968, sem vom mestu flóð frá því
vatnsmælingar hóíúst þama.
Eftir flóðin 1968 var Árbæjarstíflan
líka lagfærð. Þannig var stíflunni yfir
kvíslina Breiðholtsmegin breytt og
hún gerð að samfelldu yfirfalli sem á
að geta tekið við svo stóm flóði, sem
flóðið 1968 var, eða allt að tvö hundr-
uð og tuttugu rúmmetrum á sekúndu.
I fyrra hófúst svo enn á ný endur-
bætur á Árbæjarstíflunni og á þeim
að ljúka í ár. Steyptur var þéttiveggur
innan á stífluna og er verið að vinna
í að skipta um alla loka. Stíflan er þá
eins og nýtt mannvirki.
Stendur undir sjálfri sér
í rafstöðinni em allar vélar eins og
þær vom uppmnalega, og allar em
þær gangfærar og í góðu standi, enda
verið haldið vel við. En þrýstivatns-
pípunum tveimur sem lagðar vom 1921
og 1931 varð ekki svo langra lífdaga
auðið. 1964 gaf eldri pípan sig og stóðu
menn þá frammi fyrir því hvort leggja
ætti stöðina niður eða leggja útí
kostnað við nýja þrýstivatnspípu.
Menn vora stórhuga á þessum tíma
og sáu bara stórar virkjanir. Litlar
virkjanir vom ekki taldar borga sig.
Mörgum þótti því hin mesta óráðsía
að vera að kosta nokkm upp á Elliða-
árstöðina. Þeir Haukur Pálmason og
Bjöm Haraldsson beittu sér mjög fyrir
því á þessum árum að Elliðaárstöðinni
yrði haldið gangandi.
„Mótstaðan var ekki mjög mikil, en
vist þurfti að beita fortölum til að
sannfæra merrn um að þetta borgaði
sig. En borgaryfirvöld vom jákvæð og
þegar tekist hafði að sýna mönnum
fram á að þetta væri hagkvæmt og að
stöðin kæmi til með að standa undir
sér þá féllust flestir á að halda rekstri
stöðvarinnar áfram. Og það er ekki
nokkur vafi að það borgaði sig.
Stöðin er bara rekin á vetumar, vél-
amar era ræstar á morgnanna og
keyrðar til klukkan áttta um kvöldið.
Ef stöðin væri ekki til þá þyrfti
Reykjavíkurborg að kaupa þetta raf-
magn af Landsvirkjun og þegar það
dæmi er reiknað er ljóst að stöðin rek-
ur sig sjálf. Hún skilar kannski ekki
hagnaði til fyrirtækisins, en hún
stendur fyllilega undir öllum fram-
kvæmdum rafveitunnar á þessu svæði.
Allar umhverfisframkvæmdir í Elliða-
árdalnum, að ekki sé talað um
framkvæmdir vegna laxeldisins, em
skrifaðar á stöðina," sögðu þeir félagar
í samtali við helgarblaðið.
Á áranum 1964 til 1978 var aðeins
ein lítil þrýstivatnspípa til að flytja
vatnið inn í rafetöðina og á meðan var
ekki hægt að reka hana á fullum af-
köstum. En þegar loks hafði verið
tekin ákvörðun um áframhaldandi
rekstur stöðvarinnar var ráðist í að
leggja nýja þiýstivatnspípu, en þær
gömlu rifnar. „Það var mjög skemmti-
legt í því sambandi," sögðu Haukur
og Bjöm, „að sami aðili og lagði píp-
umar 1921 og 1931 átti einnig lægsta
tilboðið í verkið 1978. Það var fyrir-
tækið A/S Tubus frá Noregi. Og sami
maður og vann við að leggja gömlu
pípumar tvær, hann var þá forstjóri
þess fyrirtækis. Hann vann að vísu
ekki við sjálfa lögnina 1978, en hann
heimsótti okkur og höfðu bæði nann
og við mjög gaman a£“
í bíltúr með lax
Það er ekki hægt að tala um Elliða-
ámar og rafctöðina án þess að minnast
á laxeldið í leiðinni. Það var 1925 sem
rafinagnsveitunni var falin umsjón
með laxveiði í Elliðaám og þeim hefúr
LAUGARDAGUR 16. ÁGÚST 1986.
Starfsmennimir láta sér annt um þessa gömlu stöð og allt þar inni ber þess greinileg merki. Allt hreint, fínt og fágað og gömlu vélarnar skila sinu hlutverki með
stakri prýði.
í stöðvarhúsinu er margt gamalla muna. Þar á meðal þessi gamla norska klukka sem ber svo skemmtilega í gljáandi kasthjólið.
alla tíð verið annt um og stoltir af
þessu verkefiii sínu.
1 'H begar Árbæjarstíflan hafði ver-
ið lengd, lokaðist fyrir gönguleið
laxins. Vúr gripið til þess ráðs að
taka laxirrn í Irfetu neðan Elliðaár-
stöðvarinnar og flytja hann upp fyrir
Árbæjarlónið. Var laxinum boðið í
bfltúr á vömbíl þennan stutta spöl og
ekki annað vitað en honum hafi líkað
það nokkuð vel. Viðgekkst þessi flutn-
ingsmáti í þrjátíu ár, eða fram til 1960.
Var þá hætt að reka stöðina á sumrin
og opnaðist þá á ný gönguleið fyrir
laxinn. Syðri hluti árinnar, Breið-
holtsmegin, er þá tæmdur og opnaður
Wnloki og þar getur laxinn gengið í
gegnum. Gengur laxinn núorðið alla
leið upp í Elliðavatn og upp í Hólmsá.
En rafinagnsveitan heftu- ekki að-
eins stáðið í að greiða götu laxins.
Laxeldi er einnig hluti af starfeem-
inni. Fljótlega eftir að virkjað var hóf
Zimsen borgarstjóri að kaupa kvið-
pokaseiði. Var tilgangurinn sá að
bæta með þessu að nokkm það tjón á
laxi sem menn töldu að virkjun ánna
myndi valda. Var fyrst sleppt í ámar
fimmtíu þúsund seiðum á ári, en 1925
var fjöldinn aukinn í hundrað þúsund
seiði.
1952 hófiist eldistilraunir við Elliða-
ámar. Rak rafinagnsveitan eldisstöð-
ina fram til 1%7, en þá var samið við
Stangaveiðifélag Reykjavíkur um að
félagið tæki að sér þann rekstur. Er
nú sleppt árlega fimm hundmð þúsund
seiðum í Elliðaámar.
Lifandi safn
Stöðvarhúsið við Elliðaár er ákaf-
lega falleg bygging. Hvítt og reisulegt
með bogadregnum rómverskum
gluggum. Dettur reyndar mörgum
frekar í hug að þetta sé kirkja en raf-
stöð. Umhverfið er líka allt mjög
snyrtilegt og fínt, enda starfemenn
rafveitunnar annálaðir fyrir snyrti-
mennsku sína. Innandyra er ekki síður
skemmtilegt um að litast. Þetta er eins
og að koma inn í safn, bara miklu
skemmtilegra vegna þess að þama er
öll starfeemi í fullum gangi.
Það er greinilegt að vélstjóramir
sem vinna í gömlu rafctöðinni dekra
við vélamar. Stífbónaðar og gljáandi
standa þær þama á flísalögðu gólfinu
og bera aldurinn vel. „Við höfum haft
góða starfemenn þama, enda hefði
ekki verið hægt að halda stöðinni
gangandi ef viðhaldið hefði ekki verið
í lagi. Eins og gefur að skilja er erfitt
að fa varahluti í svo gamlar vélar,
þannig að oft á tíðum þurfa vélstjór-
amir að smíða sjálfir það sem vantar.
Og þeim hefur ekki bmgðist bogalist-
in,“ sagði Bjöm.
En það er fleira merkilegt að sjá en
vélamar. Á gafli trjónir forláta klukka
sem óþekktur Norðmaður gaf stöð-
inni. Stendur á henni stórum stöfum
Kristjanía, en svo hét Osló fram til
ársins 1924. í bakherbergi getur líka
áð líta tól á óræðum aldri sem norskir
smiðir, sem unnu við uppsetningti
stöðvarinnar, fluttu með sér hingað til
lands. Það em rennibekkur og borvél,
hvort tveggja hreinir fomgripir, en
eins og annað þama í fullri notkun
og skila hlutverki sínu með sóma.
Að sögn þeirra Bjöms og Hauks er
mikið um heimsóknir í gömlu rafstöð-
ina. Útlendingar koma þarna mikið
og em stórhrifnir af þessu mannvirki.
íslendingum hefur líka farið fjölgandi
f hópi gesta síðustu ár. Er mikið um
að skólakrakkar komi þama og eins
vegfarendur um Elliðaárdalinn.
„Okkur er ákaflega annt um þessa
gömlu stöð. Og við viljum geta sýnt
hana með stolti. Þetta er merkilegt
mannvirki og skemmtilegt að geta
sýnt hana með allar vélar í gangi,“
sögðu Bjöm Haraldsson kerfisstjóri
og Haukur Pálmason aðstoðarraf-
magnsstjóri. -VAJ