Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.1986, Blaðsíða 14

Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.1986, Blaðsíða 14
14 LAUGARDAGUR 16. ÁGÚST 1986. - m&gjz . .&, .,^-u^í -g^-,g____ &ir í--' k<f tfíl'ér & \ X *Vtx ■ S .--S^ ■■w . ,,í\ 'S ’.'v^ n ^ . \ Á*“ ■v'- M Ju^ V' 4£ ..' -• r* 4/ .£ \’> y(;v '^v * ■ iiil Sov ***« „•>,••■ \ ‘. -:'\,*?,,.,.:V ' X ^ <** . l. z&iKftíN rm£Í®y~í. \í'/1 ^ ;, > v / .', pív 4'- r>-,. fíf ■á; :H |: tsór^' •. 'y - .r V fs^. fí! ’u‘V>?W'sv* £*>• ..,:>v'"' * ;3QW»é ■• •„ ö" Sáf ,fí: 11 rJ V á? 3?y -' *, t *1 Elsta kortið af Reykjavík Þetta er taliö vera fyrsta sérkortið sem til er af Seltjarnarnessvæðinu. Þaö var teiknaö af Hoffgaard kapteini í danska flotanum áriö 1715. Þegar kortið er skoöað kemur i Ijós að það er teiknað á hvolfi miðað við þá góðu venju, sem nú er höfö, að láta norður vita upp á kortum. Á kortinu sjást m.a. verslunarhúsin í Örfirisey þar sem verslunarstaðurinn var áður en ný hús voru reist við víkina þar sem kaupstaðurinn í Reykjavík reis i tímans rás. Fmmkvöðull verkalýðshreyfíngar - hundrað ár frá fæðingu Ólafs Friðrikssonar Á efiri árum sínum sagði Ólafiir Friðriksson þá sögu að þegar hann kom heim frá námi í Danmörku í upphafi fyrra stríðs hefði hann gengið um Skólavörðuholtið ásamt vini sínum. Þeir mættu þar verka- manni sem tók ofan fyrir þeim og þeir gerðu slíkt hið sama. Á eftir spurði ólafur kunningja sinn hvort hann þekkti manninn. Nei, hann vissi ekki til þess en sagði það venju að verkamenn í Reykjavík taekju ofan fyrir mönnum með hatt. Þetta gerðu þeir til vonar og vara ef þeir þyrftu að leita til þeirra með vinnu. „Þá sá ég fyrst,“ á Ólafur að hafa sagt, „hvað við vorum and- skoti aumir.“ Þessi saga lýsir vel Ólafi Frið- rikssyni. Allt frá því að Kann kom heim frá námi árið 1914 var hann helsti forvígismaður jafnaðar- stefnu og sósíalisma á stríðsárun- um fyrri og fram til kreppuáranna. Og hann var líka einhver umdeild- asti og úthrópaðasti stjómmála- maður sem ísland hefur átt. Andstæðingamir völdu honum öll verstu ónefnin sem þeir áttu í safhi sínu. Þeir sögðu að hann væri „for- skrúfaður“, að hann væri „skíta- berserkur og flækingur“ og gegndi því hlutverki að vera „pólitískur hrossabrestur“. Baráttumaður Þetta hrein ekki á Ólafí þvi hann var jafnan skjótur til svars, eins og sagan hér að ofan sýnir, enda hefur ræðumennsku hans lengi verið við bmgðið. Sú mynd, sem enn lifir af ólafi, er af vígreifum baráttumanni sem alltaf hafði svör á reiðum höndum. Samt er eins og honum fylgi alltaf einhver gaman- semi og um leið fágun hins menntaða manns. Eftir Ólaf liggur lítið af ritverk- um sem skýra stöðu hreyfingarinn- ar sem hann var í forsvari fyrir. Hann var enginn fræðimaður í verkalýðsbaráttu. En þær em fleiri sögumar af tilsvörum hans og til- þrifum í baráttunni. Það var framganga mannsins sem gerði hann umdeildan og gerði hann einnig að hetju á sínum vettvangi. Því er nú verið að rifja upp sög- una af baráttumanninum Ólafi Friðrikssyni að í dag, 16. ágúst, em liðin 100 ár frá fæðingu hans. Borgaralegar ættir Ólafur Friðriksson fæddist á Eskifirði, sonur góðborgara með ættamafn. Faðir hans var Friðrik Möller faktor þar og síðar póst- meistari á Akureyri. Þegar ólafúr kom fyrst fram á sjónarsviðið sem þátttakandi í atvinnulífi Akur- eyrar var ekkert sem benti til að þar færi efni í verkalýðsleiðtoga og einn helsta skipuleggjanda hreyfingar jafnaðarmanna hér á landi. Hann gerðist verkstjóri með meim við verslun mágs síns, Ottos Tuliníusar á Akureyri, og þótti standa sig vel sem ungur og upp- rennandi maður í stétt atvinnurek- enda. í framhaldi af störfum sínum við verslunina fór Ólafur til Kaup- mannahafriar að læra bókhald. Það var svo sá sami ólafur sem sneri heim að átta árum liðnum, sann- færður sósíalisti. Það var á síðári hluta Kaup- mannahafnaráranna sem pólití- skar skoðanir hans mótuðust. Hann sat á B. alþjóðaþingi sósíal- ista ,í Kaupmannahöfn árið 1910. Um svipað leyti birtust eftir hann greinar í íslenskum blöðum um landsins gagn og nauðsynjar án þess að þar gætti sérstaklega sós- íalískra skoðana. Árið 1913 ræddi hann sósíalisma og jafnaðarstefhu á fundi íslend- inga í Höfn. Þá var greinilegt að þar var sósíalistinn Ólafur Frið- riksson mættur í ræðupúltið. Og á þessum fundi hitti ólafur Héðin Valdimarsson í fyrsta sinn. Jafnaðarmaður Árið eftir kom hann heim og stóð fyrstu mánuðina við á Akureyri áður en leiðin lá til Reykjavíkur sem átti eftir að verða helsti starfs- vettvangur hans síðan. Á Akureyri stofnaði hann þó jafnaðarmannafé- lag árið 1915, það fyrsta á landinu, og gaf út „Stefnuskrá íslenskra jafnaðarmanna“. Eftir komu Ólafs til Reykjavíkur var strax ljóst að hann var enginn aufúsugestur á slóðum góðborgar- anna. Morgunblaðið taldi að erindi hans suður væri að „garfa fyrir lýðinn" að undirlagi Jónasar frá Hriflu og er helst að skilja á blað- inu að þar hafi skrattinn hitt ömmu sína. Ólafur hélt uppteknum hætti í baráttunni fyrir hugsjónum sínum við komuna til Reykjavíkur. Hann var lífið og sálin í Jafnaðarmanna- félagi Reykjavíkur og gaf út Dagsbrún, blað jafnaðarmanna. Hann var einn af stofnendum Alþýðuflokksins og Alþýðusam- bandsins árið 1916 og það sama ár hlaut hann eldvígsluna í verka- lýðsbaráttunni. Vorið 1916 fóru félagar í Hásetafélagi Reykjavíkur í verkfall, það harðasta sem lands- menn höfðu kynnst. Ólafur var í eldlínunni í þessu verkfalli. Áður hafði hann setið fyrsta alþýðusam- bandsþingið sem fulltrúi þessa félag6 og nú reyndi á forystuhæfi- leika hans þegar í verkfalli þar sem kjör félagsmanna jafnt sem sam- staða var í hættu. Ólafur birtist þama í þvi hlut- verki sem fiestir þekktu hann. Hann flutti ræður af eldmóði á baráttufundum, reri milli skipa á höfninni og taldi kjark í menn og sat við samningaborðið. Hásetaverkfallið En þótt Ólafur nyti sín vel í eldl- ínunni þá reyndist hann ekki að sama skapi endingargóður í for- ystuhlutverkinu. Hásetaverkfall- inu lauk með árangri sem vel mátti við una. Ólafur var í góðri stöðu til að verða helsti áhrifamaður flokksins, sérstaklega eftir að hann varð ritstjóri Alþýðublaðsins við stofnim þess árið 1919. Samt fór það svo að honum nýttist ekki staðan til að halda forystuhlutverkinu. Á næstu árum hallaði undan fæti og hann varð líkt og utanveltu í hreyf- ingunni sem hann átti stóran híut í að koma á fót. „Hvíta stríðið" Enn átti hann þó eftir að upplifa að verða miðdepillinn í stjórn- málunum skamma stund haustið 1921. Þá óttuðust gætnir menn að áróðursmaðurinn ólafur hygði á byltingu og ætlaði að draga rauðan fána að hún á Stjórnarráðinu. Þetta var þegar „hvíta stríðið“ geisaði í Reykjavík. Upphaf þessara æsinga var að Ólafiir fór á þing Komintem í Moskvu. Þegar hann kom heim var í för með honum 15 ára rússneskur drengur að nafni Natan Friedman. Fljótlega eftir heimkomuna vitn- aðist að drengurinn gekk með smitandi augnsjúkdóm. Yfirvöld skipuðu svo fyrir að drengurinn skyldi sendur úr landi en Ólafur neitaði. Skipuðust nú fylkingar með og á móti Ólafi. Sérstakur lögreglustjóri var skipaður til að leiða málið til lykta. Borgarar vom kvaddir út til að veita lögreglunni stuðning. Við þessa sveit „hvítliða" er stríðið kennt. Þann 23. nóvember lagði liðið til atlögu við Ólaf sem átti að hafa vígbúist í húsi sínu við Suður- götu 14. Þegar inn kom tók Ólafur á móti innrásarmönnum með kaffi- bolla og vínarbrauð í hendi og var færður brott í járnum. Utanveltu Þótt ólafur færi halloka í „hvita stríðinu*' vann hann þar móralskan sigur. Samt var það svo að eftir þessa atburði fjarlægðist hann enn fylgismenn sína. Ungir kommún- istár stofnuðu með sér félag í andstöðu við Ólaf á meðan hann var á þingi Komintem og héldu honum frá hreyfingu sinni. Meðal alþýðuflokksmanna fór vinsældum hans einnig hrakandi. Hann þótti of róttækur fyrir þann flokk en einnig of hægfara í augum kom- múnista. Ólafur átti þó enn um sinn fylgi að fagna í bænum og sat í bæjar- stjórninni frá 1918 til 1938. Á Alþingi sat hann hins vegar aldrei. Eftir að hann fór að fjarlægjast hnngiðu stjórnmálanna sinnti hann meira öðrum áhugamálum sínum, s.s. náttúruskoðun og skáldsagnagerð. Hann samdi fyrsta boðlega reyfarann á íslensku og notaði þá höfundarnafnið Ólafur við Faxafen. Ólafur Friðriksson lést árið 1964. -GK

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.