Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.1986, Qupperneq 14

14
LAUGARDAGUR 16. ÁGÚST 1986.
- m&gjz . .&, .,^-u^í -g^-,g____
&ir í--'

k<f
tfíl'ér

&
\ X

*Vtx

■ S .--S^

■■w
. ,,í\
'S ’.'v^ n ^
. \ Á*“
■v'- M
Ju^

V'

4£

..' -• r* 4/
.£ \’>
y(;v '^v * ■
iiil
Sov
***«

„•>,••■ \ ‘. -:'\,*?,,.,.:V
' X ^ <**
. l. z&iKftíN rm£Í®y~í.
\í'/1 ^ ;, > v /
.', pív 4'- r>-,. fíf
■á;
:H
|:
tsór^' •. 'y - .r V fs^. fí!
’u‘V>?W'sv*
£*>•
..,:>v'"'

* ;3QW»é ■• •„
ö" Sáf ,fí: 11 rJ V á? 3?y -' *, t *1
Elsta kortið af Reykjavík
Þetta er taliö vera fyrsta sérkortið sem til er af Seltjarnarnessvæðinu. Þaö var teiknaö af Hoffgaard kapteini í danska
flotanum áriö 1715. Þegar kortið er skoöað kemur i Ijós að það er teiknað á hvolfi miðað við þá góðu venju, sem nú
er höfö, að láta norður vita upp á kortum. Á kortinu sjást m.a. verslunarhúsin í Örfirisey þar sem verslunarstaðurinn
var áður en ný hús voru reist við víkina þar sem kaupstaðurinn í Reykjavík reis i tímans rás.
Fmmkvöðull verkalýðshreyfíngar
- hundrað ár frá fæðingu Ólafs Friðrikssonar
Á efiri árum sínum sagði Ólafiir
Friðriksson þá sögu að þegar hann
kom heim frá námi í Danmörku í
upphafi fyrra stríðs hefði hann
gengið um Skólavörðuholtið ásamt
vini sínum. Þeir mættu þar verka-
manni sem tók ofan fyrir þeim og
þeir gerðu slíkt hið sama. Á eftir
spurði ólafur kunningja sinn hvort
hann þekkti manninn. Nei, hann
vissi ekki til þess en sagði það
venju að verkamenn í Reykjavík
taekju ofan fyrir mönnum með hatt.
Þetta gerðu þeir til vonar og vara
ef þeir þyrftu að leita til þeirra með
vinnu. „Þá sá ég fyrst,“ á Ólafur
að hafa sagt, „hvað við vorum and-
skoti aumir.“
Þessi saga lýsir vel Ólafi Frið-
rikssyni. Allt frá því að Kann kom
heim frá námi árið 1914 var hann
helsti forvígismaður jafnaðar-
stefnu og sósíalisma á stríðsárun-
um fyrri og fram til kreppuáranna.
Og hann var líka einhver umdeild-
asti og úthrópaðasti stjómmála-
maður sem ísland hefur átt.
Andstæðingamir völdu honum öll
verstu ónefnin sem þeir áttu í safhi
sínu. Þeir sögðu að hann væri „for-
skrúfaður“, að hann væri „skíta-
berserkur og flækingur“ og gegndi
því hlutverki að vera „pólitískur
hrossabrestur“.
Baráttumaður
Þetta hrein ekki á Ólafí þvi hann
var jafnan skjótur til svars, eins
og sagan hér að ofan sýnir, enda
hefur ræðumennsku hans lengi
verið við bmgðið. Sú mynd, sem
enn lifir af ólafi, er af vígreifum
baráttumanni sem alltaf hafði svör
á reiðum höndum. Samt er eins og
honum fylgi alltaf einhver gaman-
semi og um leið fágun hins
menntaða manns.
Eftir Ólaf liggur lítið af ritverk-
um sem skýra stöðu hreyfingarinn-
ar sem hann var í forsvari fyrir.
Hann var enginn fræðimaður í
verkalýðsbaráttu. En þær em fleiri
sögumar af tilsvörum hans og til-
þrifum í baráttunni. Það var
framganga mannsins sem gerði
hann umdeildan og gerði hann
einnig að hetju á sínum vettvangi.
Því er nú verið að rifja upp sög-
una af baráttumanninum Ólafi
Friðrikssyni að í dag, 16. ágúst, em
liðin 100 ár frá fæðingu hans.
Borgaralegar ættir
Ólafur Friðriksson fæddist á
Eskifirði, sonur góðborgara með
ættamafn. Faðir hans var Friðrik
Möller faktor þar og síðar póst-
meistari á Akureyri. Þegar ólafúr
kom fyrst fram á sjónarsviðið sem
þátttakandi í atvinnulífi Akur-
eyrar var ekkert sem benti til að
þar færi efni í verkalýðsleiðtoga
og einn helsta skipuleggjanda
hreyfingar jafnaðarmanna hér á
landi.
Hann gerðist verkstjóri með
meim við verslun mágs síns, Ottos
Tuliníusar á Akureyri, og þótti
standa sig vel sem ungur og upp-
rennandi maður í stétt atvinnurek-
enda. í framhaldi af störfum sínum
við verslunina fór Ólafur til Kaup-
mannahafriar að læra bókhald. Það
var svo sá sami ólafur sem sneri
heim að átta árum liðnum, sann-
færður sósíalisti.
Það var á síðári hluta Kaup-
mannahafnaráranna sem pólití-
skar skoðanir hans mótuðust.
Hann sat á B. alþjóðaþingi sósíal-
ista ,í Kaupmannahöfn árið 1910.
Um svipað leyti birtust eftir hann
greinar í íslenskum blöðum um
landsins gagn og nauðsynjar án
þess að þar gætti sérstaklega sós-
íalískra skoðana.
Árið 1913 ræddi hann sósíalisma
og jafnaðarstefhu á fundi íslend-
inga í Höfn. Þá var greinilegt að
þar var sósíalistinn Ólafur Frið-
riksson mættur í ræðupúltið. Og á
þessum fundi hitti ólafur Héðin
Valdimarsson í fyrsta sinn.
Jafnaðarmaður
Árið eftir kom hann heim og stóð
fyrstu mánuðina við á Akureyri
áður en leiðin lá til Reykjavíkur
sem átti eftir að verða helsti starfs-
vettvangur hans síðan. Á Akureyri
stofnaði hann þó jafnaðarmannafé-
lag árið 1915, það fyrsta á landinu,
og gaf út „Stefnuskrá íslenskra
jafnaðarmanna“.
Eftir komu Ólafs til Reykjavíkur
var strax ljóst að hann var enginn
aufúsugestur á slóðum góðborgar-
anna. Morgunblaðið taldi að erindi
hans suður væri að „garfa fyrir
lýðinn" að undirlagi Jónasar frá
Hriflu og er helst að skilja á blað-
inu að þar hafi skrattinn hitt ömmu
sína.
Ólafur hélt uppteknum hætti í
baráttunni fyrir hugsjónum sínum
við komuna til Reykjavíkur. Hann
var lífið og sálin í Jafnaðarmanna-
félagi Reykjavíkur og gaf út
Dagsbrún, blað jafnaðarmanna.
Hann var einn af stofnendum
Alþýðuflokksins og Alþýðusam-
bandsins árið 1916 og það sama ár
hlaut hann eldvígsluna í verka-
lýðsbaráttunni. Vorið 1916 fóru
félagar í Hásetafélagi Reykjavíkur
í verkfall, það harðasta sem lands-
menn höfðu kynnst. Ólafur var í
eldlínunni í þessu verkfalli. Áður
hafði hann setið fyrsta alþýðusam-
bandsþingið sem fulltrúi þessa
félag6 og nú reyndi á forystuhæfi-
leika hans þegar í verkfalli þar sem
kjör félagsmanna jafnt sem sam-
staða var í hættu.
Ólafur birtist þama í þvi hlut-
verki sem fiestir þekktu hann.
Hann flutti ræður af eldmóði á
baráttufundum, reri milli skipa á
höfninni og taldi kjark í menn og
sat við samningaborðið.
Hásetaverkfallið
En þótt Ólafur nyti sín vel í eldl-
ínunni þá reyndist hann ekki að
sama skapi endingargóður í for-
ystuhlutverkinu. Hásetaverkfall-
inu lauk með árangri sem vel mátti
við una. Ólafur var í góðri stöðu
til að verða helsti áhrifamaður
flokksins, sérstaklega eftir að hann
varð ritstjóri Alþýðublaðsins við
stofnim þess árið 1919. Samt fór það
svo að honum nýttist ekki staðan
til að halda forystuhlutverkinu. Á
næstu árum hallaði undan fæti og
hann varð líkt og utanveltu í hreyf-
ingunni sem hann átti stóran híut
í að koma á fót.
„Hvíta stríðið"
Enn átti hann þó eftir að upplifa
að verða miðdepillinn í stjórn-
málunum skamma stund haustið
1921. Þá óttuðust gætnir menn að
áróðursmaðurinn ólafur hygði á
byltingu og ætlaði að draga rauðan
fána að hún á Stjórnarráðinu.
Þetta var þegar „hvíta stríðið“
geisaði í Reykjavík.
Upphaf þessara æsinga var að
Ólafiir fór á þing Komintem í
Moskvu. Þegar hann kom heim var
í för með honum 15 ára rússneskur
drengur að nafni Natan Friedman.
Fljótlega eftir heimkomuna vitn-
aðist að drengurinn gekk með
smitandi augnsjúkdóm. Yfirvöld
skipuðu svo fyrir að drengurinn
skyldi sendur úr landi en Ólafur
neitaði.
Skipuðust nú fylkingar með og á
móti Ólafi. Sérstakur lögreglustjóri
var skipaður til að leiða málið til
lykta. Borgarar vom kvaddir út til
að veita lögreglunni stuðning. Við
þessa sveit „hvítliða" er stríðið
kennt. Þann 23. nóvember lagði
liðið til atlögu við Ólaf sem átti að
hafa vígbúist í húsi sínu við Suður-
götu 14. Þegar inn kom tók Ólafur
á móti innrásarmönnum með kaffi-
bolla og vínarbrauð í hendi og var
færður brott í járnum.
Utanveltu
Þótt ólafur færi halloka í „hvita
stríðinu*' vann hann þar móralskan
sigur. Samt var það svo að eftir
þessa atburði fjarlægðist hann enn
fylgismenn sína. Ungir kommún-
istár stofnuðu með sér félag í
andstöðu við Ólaf á meðan hann
var á þingi Komintem og héldu
honum frá hreyfingu sinni. Meðal
alþýðuflokksmanna fór vinsældum
hans einnig hrakandi. Hann þótti
of róttækur fyrir þann flokk en
einnig of hægfara í augum kom-
múnista.
Ólafur átti þó enn um sinn fylgi
að fagna í bænum og sat í bæjar-
stjórninni frá 1918 til 1938. Á
Alþingi sat hann hins vegar aldrei.
Eftir að hann fór að fjarlægjast
hnngiðu stjórnmálanna sinnti
hann meira öðrum áhugamálum
sínum, s.s. náttúruskoðun og
skáldsagnagerð. Hann samdi fyrsta
boðlega reyfarann á íslensku og
notaði þá höfundarnafnið Ólafur
við Faxafen.
Ólafur Friðriksson lést árið 1964.
-GK