Dagblaðið Vísir - DV - 24.09.1986, Side 13

MIÐVIKUDAGUR 24. SEPTEMBER 1986.
13
Hvað er framundan?
Flest bendir til þess dð bjart sé
framundan í íslensku efhahagslífi.
Aðstæður innanlands eru býsna
góðar. Vöxtur tekna og framleiðslu
verður líklega meiri hér á landi í ár
en annars staðar í Evrópu. Aflahorf-
ur fyrir næsta ár eru taldar góðar.
Viðskiptahalli fer minnkandi og.for-
sendur eru til að ná hallalausum
utanríkisviðskiptum. Verðbólga er á
góðri leið með að verða minni háttar
vandamál og betra almennt jafrivægi
er í efhahagslífinu en um langt ára-
bil. Aðstæður erlendis virðast jafri-
framt hagstæðar. Þetta kemur m.a.
fram í mikilli efirspum eftir íslensk-
um útflutningsvörum og lágu olíu-
verði, sem almennt er álitið að
haldist lágt áfram.
Að öllu þessu samanlögðu virðast
skilyrði til að samtímis verði lífskjör
betri á næsta ári en nokkru sinni
áður og meiri árangur náist í glí-
munni við verbólgu og erlenda
skuldasöfnun en um langt árabil.
Þetta er glæst mynd af næstu fram-
tíð, e.t.v. glæstari en hollt er að horfa
á. Hún er þó ekki óraunsæ, því skil-
yrði til að ná umtalsverðum árangri
eru ótvfrætt fyrir hendi.
En hvað getur einkum breytt þess-
ari mynd? Hvað getur helst farið
úrskeiðis? Auðvitað getur margt far-
ið öðruvísi en nú er ætlað. Hér
verður bent á tvennt sem er á okkar
valdi; eftirspumarþensla og
kjarasamningar. Einnig geta ytri
aðstæður breyst, s.s. gengi Banda-
ríkjadollars lækkað. Fyrri upp-
gangstímum hefur gjaman fylgt
eftirspumarþensla. Má í því sam-
bandi benda á tímabilin 1971-1973
og 1977-1978. Þessi ár var uppsvei-
flan ekki minni en nú. Undanláts-
söm peninga- og ríkisfjármálastjóm
(ekki síst neikvæðir raunvextir)
skapaði á þessum árum þenslu og í
kjölfarið fylgdi áköf verðbólga.
Þótt peninga- og ríkisfjármála-
stjóm veiti nú meira aðhald að
eftiahagslífinu er ávallt álitamál
hvort aðhald sé nægilegt til að koma
í veg fyrir þenslu. I raun var teflt á
tæpasta vað í vetur með víðtækum
fjármálaráðstöfunum í tengslum við
kjarasamningana sem veiktu ríkis-
sjóð. Háir raunvextir hafa hins vegar
spomað gegn þensluáhrifum þessara
aðgerða. Á næsta ári er brýnt að
taka ekki sömu áhættuna og fylgja
aðhaldssamri peninga- og ríkisfjár-
málastefnu. Um þetta þarf að vera
almennur skilningur í þjóðfélaginu.
Kjarasamningar
Flestir kjarasamningar gilda ein-
ungis til næstu áramóta. Þetta
veldur vitaskuld óvissu. Eitt mikil-
vægasta verkefnið í efnahagsmálum
á næstunni er gerð kjarasamninga
sem í senn varðveita bestu lífskjör í
landinu, fyrr og síðar, og stuðla að
því að staðfesta þann mikla árangur
sem náðst hefúr í efhahagslífinu.
Þetta verkefni er ekki nema að litlu
leyti í höndum stjómvalda. Það er
að mestum hluta á valdi aðila vinnu-
markaðarins.
Ljóst er að sá ávinningur, sem
góðærið hefur skilað, hefur ekki
safhast í digran sjóð heldur hefur
hann þegar gengið til að bæta lífs-
kjörin og minnka viðskiptahallann.
Það er því ekki hægt að skipta
KjaUarinn
Þórður Friðjónsson
efnahagsráðgjafi
forsætisráðherra
ávinningnum aftur á næsta ári. Ekki
þarf að fjölyrða um það að óraun-
sæir kjarasamningar leiddu til
verðbólgu (eða atvinnuleysis) og
vaxandi erlendrar skuldasöfhunar á
ný.
Gengi Bandaríkjadollars
Eftirspumarþensla og kjarasamn-
ingar em innlend mál. Það er i okkar
eigin höndum hvort eitthvað fer úr-
skeiðis í þessum efhum. Þetta gildir
að sjálfsögðu ekki um breytingar á
ytri aðstæðum, s.s. gengi Banda-
ríkjadollars eða olíuverði. Ef eitt-
hvað gerist á þessum vettvagni sem
hefur slæm áhrif á íslenskt efhahags-
líf, þá er auðvitað ekki annað að
gera en laga sig sem best að nýjum
aðstæðum.
Þetta er hér sagt vegna þess að
óvenjumikil spenna er í alþjóðaefha-
hagsmálum, einkum vegna lang-
vinnrar hallastefhu Bandaríkja-
stjómar (viðskiptahalli og
fjárlagahalli). Samstarf þjóða í efria-
hagsmálum er nú í lágmarki. Miklir
erfiðleikar em á að samræma pen-
inga-, vaxta- og gengismál þjóða og
í reynd er hver höndin upp á móti
annarri. Enn er auðvelt að sjá fyrir
hvaða afleiðingar þetta hefúr. Þótt
vonandi komist menn klakklaust i
gegnum þetta tímabil - eins og flest-
ir sérfræðingar gera ráð fyrir - er
síður en svo loku fyrir það skotið
að efnahagsástandið í heiminum
snarversni. Sem dæmi um afleiðing-
ar gæti t.d. gengi Bandaríkjadollars
enn lækkað verulega. Þetta hefði
óhjákvæmilega í för með sér lakari
lífskjör hér á landi.
Þau lifskjör, sem menn telja sig
hafa í hendi á næsta ári, em því sið-
ur en svo trygg. Þetta þarf að hafa
í huga þegar horft er fram á veginn.
Þótt nú séu býsna góðar aðstæður
- og vonandi haldast þær sem lengst
- koma aftur erfiðir tímar. Mikil-
vægt er að vera sem best búinn undir
þá, þannig að minni óþægindi fylgi
afturkippnum en venja virðist hér á
landi, sbr. árin 1974-1975 og
1982-1984.
Þórður Friðjónsson.
„Eitt mikilvægasta verkefni í efnahags-
málum á næstunni er gerð kjarasamninga
sem í senn varðveita bestu lífskjör í
landinu, fyrr og síðar, og stuðla að því að
staðfesta þann mikla árangur sem náðst
hefur 1 efnahagslífmu.“
Stefna stjómenda Sólheima
Sólheimar em byggðn- upp og
reknir vegna fólksins er þar býr og
hefur tilgangur starfsins þar ætíð
haft hag þess að leiðarljósi. En sl.
eitt til tvö ár virðist tilgangur og
starfsgrundvöllur stofiiunarinnar
hafa breyst á þann hátt að í stað
þess að vera heimili og vinnustaður
fólksins, sem þar býr, er það að verða
einhvers konar geymslustaður þar
sem andlegar og líkamlegar þarfir
heimilisfólks em aukaatriði.
Breytingamar ná ekki aðeins til
heimilismanna heldur einnig til
starfsmanna. í viðtali við forstöðu-
mann Sólheima, Halldór Júlíusson,
í DV þriðjudaginn 26. ágúst sl. segir
hann meðal annars: „Nýtt fólk er
að koma til starfa og fyrir bragðið
þurfa aðrir að víkja.“!!
Hvers vegna er svona brýn þörf á
að skipta um fólk? Undanfarin tvö
ár hefur fólki verið sagt upp störfum
eða á einn eða annan hátt verið
gert ókleift að vinna á Sólheimum.
Fjölda manns hefur verið greiddur
uppsagnarfresturinn ef fólkið vildi
fara strax. Svo mikið lá á að losna
við það.
Á sama tíma og þetta er að gerast
er, að sögn stjómenda, ekki mögu-
legt að greiða starfsfólki laun fyrir
þá vinnu er það hefur þegar innt af
hendi, svo sem yfirvinnu. Vitað er
að Sólheimar em mjög langt á eftir
sambærilegum stofnunum hvað
launakjör áhrærir og vinnutími og
aðstaða fyrir starfsfólk þannig að fá
dæmi em um slíkt. Afleiðing verður
sú að tilfærslur em miklar á starfs-
fólki innan stoíhunarinnar og verða
þær allar á kostnað umönnunar
heimilisfólksins.
Mannaráðningar
Og hver er steíha stjómenda við
mannaráðningar? Jú, heppilegast
þykir að ráða þangað útlendinga er
lítið skilja íslensku, hvað þá tala
KjaUaiinn
Jón Haukur Bjarnason
ráðsmaður
hana, og em ráðnir nánast í launa-
lausa vinnu. Einnig er ráðið fólk sem
ílengist ekki í starfi og er farið eftir
3-4 mánuði og hefur þar af leiðandi
engin afskipti af mótun þeirrar starf-
semi er þar fer fram. Er þetta
heimilisfólki til góðs? Og um hvað
snýst stjómunarstefnan á Sólheim-
um? Jú, því er fljótsvarað: Auglýs-
ingar og skrum, sníkjur og
sýndarmennsku á öllum sviðum. Er
það til dæmis eðlilegt að þegar þarf
að kaupa skó á fólkið og það borið
upp þá sé svarið: „Þekkjum við ein-
hvem sem getur gefið okkur þá?“
Er það eðlilegt að félagasamtök, er
hafa 38 félaga og hafa engan annan
tekjustofn en félagsgjöldin og hluta-
veltu, séu beðin um að gefa húsgögn
í heila stofu á Sólheimum? Getur það
talist eðlilegt að forstöðumaður
svona staðar berjist gegn öllum
kjarabótum starfsfólki sínu til handa
er kjarasamningar em til umræðu?
Getur það talist eðlilegt að fjöldi
fyrirtækja, er Sólheimar hafa haft
viðskipti við um lengri eða skemmri
tíma, loki reikningum sínum og beita
þurfi brögðum til að fá vörur svo
dagleg starfsemi geti haldist? Em
það eðlileg viðbrögð stjómenda við
beiðni starfsmanneskju, er einni er
ætlað að sjá um 8 einstaklinga sam-
fellt í sex sólarhringa, og þar af einn
mann sem vegna fötlunar má ekki
skilja eftir eflirlitslausan, að neita
beiðni hennar um hjólastól fyrir
hann á þeirri forsendu að Sólheimar
séu ekki byggðir upp fyrir hjóla-
stólafólk? Er það eðlilegt, þegar
starfsmaður þarf að leita læknis og
biður um leyfi til þeirra hluta, að
forstöðumaðurinn taki sér það vald
að ákveða hvort starfsmaðurinn sé
það veikur að þörf sé að leita læknis?
Starfsfólkið óttast forstöðu-
manninn
Á Sólheimum vinna um 30 manns
og meirihluti þess hóps óttast for-
stöðumanninn. Hvemig er hægt að
ætlast til þess að hlutimir gangi
eðlilega fyrir sig við slíkar aðstæð-
ur. Ótti fólks stafar af framkomu
forstöðumannsins sem einkennist af
hroka og yfirgangi og ófélagslegum
samskiptum við starfsmenn.
Einn þeirra, er í byrjun starfs hafði
virðingu starfsfólks sem fagmaður
og manneskja, er aðstoðarforstöðu-
maðurinn, en hann er ekki orðinn
svipur hjá sjón vegna yfirgangs for-
stöðumannsins.
Getur það verið rétt að Lands-
banki íslands hafi boðið fram
þjónustu sína endurgjaldslaust við
innheimtu á fé vegna íslandsgöngu
Reynis Péturs en því hafi verið hafii-
að af stjómendum heimilisins?
Varðandi bílastyrk forstöðu-
mannsins svarar hann því til í DV
26/81986, er hann er spurður um það
mál, „að hann aki svo mikið". Getur
hann þá ekki upplýst hvað hann ók
mikið á tímabilinu frá 13/12 1985 -
01/05 1986 og hverjar greiðslur vom
í bílastyrk fyrir það tímabil?
Eitt af markmiðum flestra sam-
bærilegra stofriana er að kenna
heimilisfólki um gildi peninga og
notkun þeirra. Viðhorf forstöðu-
manns Sólheima til þessa markmiðs
er þetta: Sólheimar em heimili fyrir
vangefha og hér em vistmenn yfir-
leitt ekki færir um að eyða peningum
sínum sjálfir. Þess vegna setjum við
þetta í sjóð og greiðum það sem
greiða þarf, rútuferðir og annað.
Seinna í sama viðtali segir hann
að vemlegur árangur hafi náðst í
meðferðarstarfi á Sólheimum. Allir
sem með þroskaheftum starfa sjá að
viðhorf forstöðumanns gagnvart
peningaþjálfún vistmanna flokkast
ekki undir ábyrgt meðferðarstarf.
Forstöðumaðurinn sagði í marg-
nefndri grein að hann væri ekki með
neitt ofríki á Sólheimum. Undir hvað
flokkast þá sú fyrirskipun hans að
sækja þyrfti um leyfi til sín ef starfs-
fólk ætti von á gestum? Undir þetta
flokkaðist allt starfsfólk jafnvel þó
það byggi í sérstökum starfsmanna-
íbúðum.
Undir hvað flokkast það að rífa
upp einkabréf fólks að því fjar-
stöddu?
Á Sólheimum em 40 vistmenn og
þar em 27,5 stöðugildi, þar af tveir
þroskaþjálfar, annar í 80% stöðu en
hinn er aðstoðarforstöðumaður. Til
samanburðar má geta þess að á
Skálatúni em 58 vistmenn en þar
em 53,4 stöðugildi og þar af 14
þroskaþjálfar. Er mismunurinn ekki
meiri en eðlilegt má teljast?
Jón Haukur Bjamason.
„Og hver er stefna stjórnenda við manna-
ráðningar? Jú, heppilegast þykir að ráða
þangað útlendinga er lítið skilja íslensku,
hvað þá tala hana, og eru ráðnir nánast í
launalausa vinnu.“