Dagblaðið Vísir - DV - 21.01.1987, Side 14

14
MIÐVIKUDAGUR 21. JANUAR 1987.
Frjálst.óháð dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 500 kr.
Verð í lausasölu virka daga 50 kr. - Helgarblað 60 kr.
Bankinn verði hlutafélag
Stjórnarflokkana greinir mikið á um bankamálin.
Tilraunir til að sameina Útvegsbanka, Iðnaðarbanka
og Verzlunarbanka hafa farið út um þúfur. Verzlunar-
bankinn treysti sér ekki til þess verkefnis. Við því mati
þess banka er ekkert að segja. Iðnaðarbankinn hefur
lýst sig reiðubúinn til að kanna málið frekar. Seðla-
bankinn hafði lagt áherzlu á, að fyrst skyldi könnuð
framangreind sameining og hugmynd um nýjan, stóran
einkabanka. Sú var einnig tillaga sjálfstæðismanna.
Framsóknarmenn vildu helzt sameina Útvegsbanka og
Búnaðarbanka. Þeir féllust þó á, að hugmyndin um
sameiningu hinna þriggja skyldi athuguð fyrst. Kannski
hafa foringjar Framsóknar séð fyrir, að hún mundi ekki
ganga. Nú blasir við, að aðrar leiðir verður að kanna.
Þegar þetta lá fyrir, gerði Seðlabankinn tillögu um,
að nú skyldi könnuð sameining Útvegsbanka og Búnað-
arbanka. Ríkisstjórnin ræddi málið í gær. Ágreiningur
blossaði upp meðal stjórnarliða. Sjálfstæðismenn vilja,
að sá banki, sem rís upp af sameiningunni, verði hlutafé-
lag. Seðlabankinn telur, að ríkissjóður verði að leggja
fram um 900 milljón krónur, eigi bankarnir að samein-
ast, vegna hörmulegrar stöðu Útvegsbankans. Fram-
sóknarmenn eru hins vegar tregir til, að hlutafélag
verði stofnað um hinn nýja banka. Þeir malda í móinn
og vilja setja margs konar skilyrði. Ríkisstjórnin hefur
því enn ekki komizt að niðurstöðu. Framsóknarmenn
kysu helzt, að nýi bankinn yrði ríkisrisi við hlið Lands-
bankans.
Steingrímur Hermannsson segir nú, að bezt sé að
vinda sér í að sameina Útvegsbanka og Búnaðarbanka
en vera ekki að hugsa um hlutafélag í bili. Framsóknar-
menn gera sér með frestun þess vonir um, að flokkur
þeirra geti síðar tafið málið áfram.
Menn gera sér ljóst, að Útvegsbankinn er í rúst. Eig-
infjárstaða hans er með þeim hætti, að ekki er stætt á
að reka hann lengur. Þannig hafa mistök stjórnenda
bankans í Hafskipsmálinu leikið bankann. Fyrir þær
sakir er einnig rætt um, að ríkið, það eru skattgreiðend-
ur, leggi fram nær milljarð króna. Þetta dæmi sýnir
ljóslega galla kerfis ríkisbankanna. Þar sæta stjórnend-
ur, sem tengdir eru pólitísku flokkunum, þrýstingi frá
öðrum stjórnmálamönnum. Gæðingasjónarmiðið ríkir,
en hagkvæmnissjónarmið í rekstri víkja. Engu að síður
tala sumir forystumenn Útvegsbankans enn eins og
halda megi bankanum gangandi. Aðeins sé að láta bank-
ann hafa þennan milljarð, sem talað sé um, að renni til
sameiningar. Landsmenn kannast við vanda Útvegs-
bankans og ríkisútlát til hans frá fyrri tíð. Ekki dugir
annað en að þessi bankin hverfi.
Ríkisbankakerfið er slæmt. Einnig væri hagkvæmara
að fá fram stærri rekstrareiningar í bankakerfinu.
Landsmenn færast æ meira í fang. Stóra banka þarf til
að sinna því, en smærri banka og sparisjóði þarf einnig
vegna samkeppni og þjónustu við viðskiptavini. Þá er
nauðsynlegt, að bankar starfi á almennum grundvélli,
þar sem sjónarmið arðsemi ráði. Ekki má binda við-
skipti banka við neina sérstaka atvinnugrein. Slík hafa
verið nokkur þau vanndamál, sem við hefur verið glímt.
Niðurstaðan er ill eins og allir vita.
Verði af sameiningu Útvegsbanka og Búnaðarbanka,
verður það að vera í formi hlutafélags og ríkið selji sinn
hlut hið fyrsta.
Haukur Helgason.
Augtýsingaantabus
fýrir blaðamenn
Það væri freistandi að hefja þjóð-
legt svigurmælastríð við Pál
Magnússon, fréttastjóra Stöðvar 2.
Hann gefur mér í svargrein sinni,
DV 13. jan., næg tilefni til þess að
svala þeirri ástríðu sem við íslend-
ingar erum haldnir í þrætubók um
aukaatriði. En ég spara mér þá
skemmtan vegna þess að málefhið
er mikilvægt og mér finnst of
snemmt að glata því úr sjónmáli
strax í annarri lotu.
Það er misskilningur Páls að ég
sé ekki umræðuhæfur um fjölmiðla
á íslandi vegna þess að ég bý í Stokk-
hólmi um þessar mundir. Þvert á
móti er það svo að íslendingar á
erlendri grund fylgjast grannt með
tíðindum heima. Það er t.a.m. orðið
alsiða að senda vídeóspólur og út-
varpsupptökur milli landa í stað
sendibréfa. Mitt starfssvæði er ekki
bundið við eitt norrænu ríkjanna
heldur þau öll, þannig að ég er heima
annað veifið. Þá gefst gott færi á að
skyggnast yfir fjöimiðlasviðið og
gera sér grein fyrir þróun og breyt-
ingum frá því maður var síðast á
ferð.
Þeim sem sitja í súpunni hættir til
að verða henni samdauna.
Skollaleikur með bundið fyrir
augun
f grein minni í DV 2.jan. brá ég
upp mynd af fjölmiðlaástandinu eins
og það kemur mér fyrir sjónir. Páli
hefúr greinilega ekki getist að því
að líta í þann spegil. Og hann hefur
séð í honum fleiri rúnir heldur en
ég risti. Það er rangt að ég hafi lofað
gamla flokka- og ríkiskerfið í fjöl-
miðlun og lastað þá nýskipan mála
sem nú er orðin. Ég leyfði mér að
benda á að gamla kerfið hefði haft
vissa kosti í bland við gallana. Ég
leyfði mér líka að halda því fram að
nýju fjölmiðlamir, sem lúta harð-
stjóm markaðarins, væru ekki
hafhir yfir gagnrýni né heldur starfs-
fólk þeirra.
Ég gagmýndi það einkum í upp-
hafsskrifinu að aukin samkeppni
jafiit í blaðaheiminum sem á öldum
ljósvakans hefði húðað auglýsinga-
glassúr utan á blaðamenhskuna. Ég
hélt því fram að engar forvamir
væru viðhafðar til þess að stemma
stigu við tilhneigingu til þess að má
út mörkin milli auglýsinga og rit-
stjómarefnis. Og það vakti með mér
ugg að allmargir blaðamenn virðast
taka þátt í skollaleik kringum aug-
lýsingar sem leikinn er með þeim
hætti að allir eru með bimdið fyrir
augun nema skolli sjálfur.
Auglýsingastöðvar af slæmri
tegund
Nú ætla ég að nefiia dæmi um
óbeinar eða dulbúnar auglýsingar
sem fléttað er inn í dagskrárefni svo
og um hlutverkabrengl sem kastar
rýrð á trúverðugheit viðkomandi
blaðamanna.
Þáttarstjóri á rás 2 þakkar í sífellu
fyrir sendingu sem borist hefur í
upptökusal frá fyrirtæki. Gasalega
gaman og óvænt en kallast á fag-
máli dulbúin auglýsing eða mútur.
Vaktstjóri á Bylgjunni gerir aug-
lýsingahlé í morgun-, síðdegis- eða
kvöldrabbinu og það næsta sem við
heyrum er hann sjálfur í leikinni
auglýsingu. Sniðugt kannski en svo
kolruglað að það nær ekki nokkurri
átt. Sami hlutverkaruglingur er á
ferðinni þegar fréttamenn og -þulir
eru á skjánum eða í jippóum fyrir
stöðvar sínar að auglýsa fyrir fata-
framleiðendur. Hjá hverjum eru þeir
að vinna, undir hvaða reglur heyra
hin ólíku hlutverk, eru þeir í prívats-
amkeppni við auglýsingadeildir
fjölmiðlanna sem þeir starfa við, eru
útvarpsstöðvamar ábyrgar fyrir
kærum vegna auglýsingahlutverks
síns, t.d. frá fyrirtækjum sem telja
sér mismunað, borga fréttamenn
skatt af hlunnindum eða tekjum fyr-
ir dulbúnar auglýsingar? Spuming-
KjaUarinn
Einar Karl
Haraldsson,
ritstjóri
amar em margar óþægilegar, a.m.k.
fyrir Ríkisútvarpið.
Á einum stað í grein Páls Magnús-
sonar bregður fyrir málefiialegri
röksemd. Hann fullyrðir sumsé að
Stöð 2 hafi ekkert það gert sem Rík-
isútvarpið hafi ekki áður verið búið
að gera í auglýsingamálum. Satt er
að það byrjaði að ijúfa samfelldar
dagskrár með auglýsingum og hefur
gefið önnur miður góð fordæmi. Ég
held þó að Ríkisútvarpið hafi aldrei
komist með tæmar þar sem Stöð 2
var með hælana fyrir jólin. Úrslit í
jólagetraun, sem snerist um að
tengja saman auglýsingatexta og
auglýsendur, vom birt í fréttatíma.
Settur var á svið mikill akstur í verð-
launabifreiðinni sem var merkt
framleiðanda með stórum stöfum og
síðan var hún afhent með leikrænum
tilþrifum. Þvílíkur auglýsingasirkus
í fréttatíma hlýtur að vera fáséður í
veröldinni.
Mér er nær að halda að Ríkisút-
varpið hafi séð að sér og kippt í lausa
tauma til starfsmanna. En það mun
rétt vera að starfsmönnum RÚV
hefur stundum orðið svo á í mess-
unni að túlkun nýju útvarpslaganna
hefur í framkvæmd orðið rýmri en
ástæða hefði verið til. Nýju stöðv-
amar hafa svo óspart notað mistökin
til þess að réttlæta að þær svífast
einskis til að ná inn rekstrarfé gegn-
um auglýsingar. Þetta sýnir að
vamaðarorð þeirra sem létu í ljós
ugg um að nýju útvarpslögin kynnu
að skapa jarðveg fyrir auglýsinga-
stöðvar af slæmri tegund áttu við rök
að styðjast.
Almennar reglur og innan-
hússreglur
Ég er ekki að hafa á móti auglýs-
ingum og viðurkenni gildi þeirra í
nútíma þjftðfélagi. En allt hefur sinn
stað og sinn tíma. Ég vil að þeim sé
markaður bás í fjölmiðlun. Almennt
séð er það mikilvægt að efhisflokkun
fjölmiðla sé sem skýrust. Það er í
rauninni kjami míns máls.
Mér er það hins vegar ákaflega
vel ljóst eftir 15 ára starf við blaða-
mennsku að óyggjandi mörk milli
blaðamennsku, auglýsinga og eðli-
legrar kynningar em ekki til. Ekki
frekar en að hægt er að kveða upp
úr með það í eitt skipti fyrir öll hvað
sé óhlutdræg fréttamennska. Stund-
um er slík samstaða í landi um ágæti
einhvers málefiiis að það þykir sjálf-
sagt að þekktir fjölmiðlamenn ljái
því lið með óbeinum auglýsingum.
Þegar gert er átak til þess að kynna
ísland og íslenskar útflutningsvörur
fyrir umheiminum þykir og sjálfsagt
að allir fari í kynningarfötin.
Á hinn bóginn er ekki hægt að
loka augunum fyrir því að fjöldi fjár-
sterkra fyrirtækja og hagsmunasam-
taka, sem hefúr á sínum snærum
harðduglega auglýsingamenn,
blaðafulltrúa, upplýsingastjóra, al-
mannatengslafólk og framkvæmda-
stjóra, sækir stöðugt á að koma
sjónarmiðum sínum á framfæri eða
selja sína vöru gegnum fjölmiðla
beint og óbeint. Mikið er í húfi og
hart sótt eftir aflanum. Ekki ósjald-
an eru áróðursmeistaramir með
blaðamennskuferil að bakhjarli. Og
ekki má gleyma erlendum sendi-
mönnum sem ætíð eru til reiðu með
mislýsingar (desinformation). Um
árangurinn þarf ekki að efast því að
við höfum hann daglega fyrir augun-
um í formi dulbúinna eða óbeinna
auglýsinga sem erfitt er að reisa
skorður við. Fyrirtæki styðja
íþróttahópa og fá vörumerki sín á
skjáinn eða gott umtal fyrir vikið. í
sumum filmum úir og grúir af aug-
lýsingum fyrir bíla og brennivín. Á
þessum markaði er víða svo hart
barist að stjómvöld hafa séð sig til-
knúin að leiða í lög vamir gegn
mútustarfsemi. í Svíþjóð er til að
mynda starfandi sérstök stofiiun sem
veitir fólki og fyrirtækjum leiðbein-
ingar um hvað teljist mútur lögum
samkvæmt og hvað sé hæfilegt að
gefa og þiggja í viðskiptum manna
á meðal. Ekki væri ónýtt að hafa
slíka leiðsögn við höndina á íslandi,
t.d. þegar efha þarf í gjafir handa
bankastjórum af opinberu fé.
Við endurskoðun útvarpslaganna,
sem ráð var fyrir gert við setningu
þeirra, þarf að gera auglýsingareglur
skýrari í ljósi fenginnar reynslu.
Mikilvægara er þó að blaðamanna-
stéttin veiji sig sjálf gegn ásókn. Ég
lagði það til í fyrri grein minni að
Blaðamannafélagið beitti sér fyrir
því að blaðamenn yrðu með ein-
hverjum hætti settir á antabus eftir
það auglýsingafyllirí sem nú stend-
ur. Víða í Evrópu hafa fjölmiðlar
hert á innri reglum til þess að gæta
þess að ekki falli blettur á þá né
blaðamenn þeirra. í Bandaríkjunum
vitum við að ákaflega strangar innri
reglur gilda á meiriháttar fjölmiðl-
um. Á sumum blöðum er gengið svo
langt að blaðamönnum er bannað
að fá sér kaffi á blaðamannafundum
nema að þeir borgi fyrir það. Og það
er svo sem skiljanlegt að menn gái
að sér á blöðum sem eiga það til að
fella forseta ef svo ber undir.
Ég er ekki að leggja til að íslensk-
ir blaðamenn á lágu kaupi leggist í
slíkt skírlífi. En þeir geta komið fram
grímulausir og kynnt almenningi
eftir hvaða reglum þeir starfa. Ég tel
raunar að það gæti verið í verka-
hring útvarpsréttamefhdar að beita
sér fyrir því að ljósvakamiðlamir
settu sér siðareglur um skil milli
auglýsinga og ritstjómar- og dag-
skrárefhis. Það ætti síðan að verða
skilyrði fyrir áframhaldandi leyfis-
veitingu að þessar siðareglur væru
í samræmi við almennt velsæmi í
blaðamennsku.
Einar Karl Haraldsson
„Ég tel raunar að það gæti verið í verka-
hring útvarpsréttamefndar að beita sér
fyrir því að ljósvakamiðlamir settu sér
siðareglur um skil milli auglýsinga og rit-
stjómar- og dagskrárefhis.“