Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.1987, Qupperneq 16

16
MÁNUDAGUR 25. MAÍ 1987.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SÍMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 550 kr.
Verð í lausasölu virka daga 55 kr. - Helgarblað 65 kr.
Húsnæðishallinn
Alexander Stefánsson félagsmálaráðherra vissi fyrir
kosningar, að nýja húsnæðislánakerfið var sprungið.
Hann stakk undir stól slíkum upplýsingum. Þess í stað
gaf Húsnæðisstofnun út bækling, sem sendur var í hvert
hús. Þar var nýja kerfinu hælt. Bæklingurinn verkaði
sem áróður fyrir ráðherrann og Framsóknarflokkinn.
Það var ekki fyrr en eftir kosningar, sem segja mátti
sannleikann. Merkilegt má þykja, að nánari upplýsing-
ar um stöðu þessara mála eru ekki veittar, fyrr en
Alþýðuflokkurinn fór þess í leit í stjórnarmyndunarvið-
ræðum.
Nú upplýsir stofnunin, að meira en fjóra milljarða
vanti í kerfið. Frá fyrsta september til aprílloka bárust
7200 lánsumsóknir til Húsnæðisstofnunar. Til ráðstöf-
unar eru í ár þrír milljarðar króna. Gert er ráð fyrir,
að næsta ár verði 4,4 milljarðar til ráðstöfunar. Þetta
eru alls 7,4 milljarðar en nægja aðeins til að afgreiða
4900 umsóknir af þeim 7200, sem búið er að leggja inn.
Til að afgreiða allar þessar umsóknir þyrfti líklega 10,8
milljarða króna. Væg áætlun um fjölda umsókna á
næstunni gefur til kynna, að yfir ellefu milljarða þurfi
til áramóta. Þá er búið að gera ráð fyrir, að talsverðum
fjölda umsókna verði hafnað. Gatið er því yfir fjórir
milljarðar. Biðtími eftir lánum var orðinn 21 mánuður,
þegar síðast fréttist.
Vítavert er af ráðherra að láta gefa út áróðursbækl-
ing af almannafé en fela sannleikann. Hallinn á
húnæðiskerfinu er litlu minni en hallinn á ríkissjóði.
Húsnæðismál eru meðal þess, sem rætt er í viðræðum
Sjálfstæðisflokks, Alþýðuflokks og Kvennalistans nú.
En vandinn er raunar meiri en fram kemur af hallanum
á nýja kerfinu. Það þarf meira að koma til.
Vafalaust finnst okkur flestum rétt, að um 80 prósent
landsmanna búi í eigin húsnæði. Það hefur verið stolt
okkar. Fyrir þau 20 prósent, sem ekki hafa ráð á eigin
húsnæði, þarf stuðning í byggingu verkamannabústaða,
stuðning við Búseta, og athuga þarf, hvort kaupleigu-
íbúðir ættu að koma til. En jafnvel þetta er ónóg.
Þúsundir manna hafa farið illa út úr lántökum til hús-
bygginga og íbúðarkaupa síðustu ár. Þetta fólk fékk
sumt lítils háttar stuðning hjá ráðgjafarþjónustu Hús-
næðisstofnunar. Þeim stuðningi var síðan hætt en of
snemma.
I stjórnarmyndunarviðræðunum verður í þessari viku
rætt, hvernig aðstoða skuli svonefndan misgengishóp,
fólk, sem er að því komið að glata íbúðum sínum, vegna
hækkunar lánskjaravísitölu umfram hækkun launa.
Þetta misgengi varð einkum árið 1983. Enginn hefur
mótmælt því, að fólk, sem keypti eða byggði húsnæði
síðustu ár eigi siðferðilegan rétt á úrbótum. Slíku fólki
verður að hleypa inn í nýja kerfið. Það verður að geta
fengið viðbótarlán - annað væri ranglátt.
Þá verður að gera þessu fólki kleift að fá lengingu
lánstíma lána sinna í bankakerfinu. Það gæti ný stjórn
gert og komið í framkvæmd því, sem Alexander stærði
sig af að hafa gert en hafði alls ekki gert. Endurreisa
þarf ráðgjafarþjónustuna og láta hana útvega lán og
lengingu bankalána.
Ljóst er, að misgengishópurinn á öðrum fremur rétt
á fyrirgreiðslu. Því mega flokksforingjarnir nú ekki
gleyma. I viðræðum flokkanna þriggja er talað um
tekjutilfærslu og bættan hag sumra, sem setið hafa eft-
ir. Þetta mál flokkast undir hið síðarnefnda.
Haukur Helgason
Nýjar leiðir í hús-
næðislánamálum
Það er enginn vafi ó því, að eigið
húsnæði er efst á óskalista flestra.
Mikill meirihluti þjóðarinnar vill
halda fast við sjálfseignarkerfið,
þ.e. að hver og einn eigi sína íbúð
sjálfur í stað þess að búa í leiguhús-
næði til frambúðar. I rauninni er
það alveg ótrúlegt, hvað fólk er
reiðubúið að leggja hart að sér til
þess að komast yfir eigið húsnæði.
Þrátt fyrir óhagstæðari lánskjör
og mun erfiðari fjármögnunarleiðir
en þekkjast meðal nágrannaþjóða
okkar, er hlutfall sjálfseignarfþúða
á íslandi verulega hærra en á hin-
um Norðurlöndunum.
Fátt hefur því eins mikil áhrif á
líf og afkomu fólks og húsnæðisl-
ánakerfið. Mánaðarútgjöld heimil-
is vegna íbúðarhúsnæðis, hvort
sem um er að ræða leigu- eða eign-
aríbúð,_eru stór hluti heimilistekn-
anna. Áhyggjur vegna óhagstæðra
húsnæðislána eru þess vegna þung-
ar. Gleymdi hópurinn, sem varð að
þola misgengi lánskjaravísitölu og
kaupgjaldsvísitölu á árunum
1982-84, hefur enn ekki fengið úr-
lausn sinna mála. Þess vegna hrýs
mörgum hugur við því, einkum
ungu fólki, að taka allt að 2,5 millj-
ón króna húsnæðislán til 40 ára
án þess að hafa vissu fyrir því hvort
launin dugi fyrir vöxtum og af-
borgunum þegar fram í sækir.
Nýja húsnæðislánakerfið
Á Islandi eru húsnæðislán fyrst
og fremst ó vegum hins opinbera.
Með nýjum lögum um húsnæðislán
hafa lán lífeyrissjóðanna verið
færð inn í kerfið til Húsnæðismála-
stofnunar og tengd lánveitingum
hennar. Kerfið er gallað að því
leyti, að þeir sem ekki eru i ákveðn-
um lífeyrissjóði fá ekki lán eins og
áður. Þetta getur verið mjög baga-
legt fyrir ungt fólk, sem skiptir oft
um vinnu, og hefur þess vegna ekki
náð að safna nægum lífeyrissjóðs-
réttindmn.
Lánin eru öll með lánskjaravísi-
tölu og til 40 ára. Á meðan launþeg-
inn hefur enga tryggingu fyrir því,
að lánakjaravísitalan og kaup-
gjaldsvísitalan haldist í hendur,
verður þetta að teljast ákaflega
óheppilegt lánsform. í rauninni
ættu launþegar að gera þá kröfu,
að lánskjaravísitala og kaupgjalds-
vísitala séu eitt og hið sama.
Greiðslubyrði lána með lán-
skjaravísitölu hefur tilhneigingu
til þess að fara vaxandi, þegar líður
á lánstímann, og lánið verður æ
þungbærara. Þetta er andstætt
mannlegu eðli. Flestir eru reiðu-
búnir til þess að leggja hart að sér
í byrjun, jafnvel vinna tvöfaldan
vinnudag, meðan verið er að koma
undir sig fótunum, en vilja síðan
fá að anda léttar þegar tvö til þrjú
ár eru liðin frá íbúðarkaupunum.
Greiðslubyrði lánanna ætti þá að
fara minnkandi, ef eitthvert vit
væri í hlutunum. Lánstíminn, 40
ár, virðist einnig vera óeðlilega
langur. Það er auðvelt að sýna
fram á það, að lánstími fram yfir
30 óra lækkar greiðslubyrðina lítið
sem ekki neitt, en gerir rekstur
húsnæðislánakerfisins mun erfið-
ari.
Með nýja húsnæðislánakerfinu
hefur höfuðáhersla verið lögð á þá,
sem eru að byggja eða kaupa sína
fyrstu íbúð. Þetta á fyrst og fremst
við unga fólkið, og lætur nærri, að
það sé um einn þriðji hluti þeirra,
sem standa í íbúðarkaupum eða
byggingum. Hinir, sem eru um tveir
þriðju hlutar'þeirra, sem eru á hús-
næðismarkaðinum, verða að láta
sér nægja mun lakari lánafyrir-
greiðslu, þótt þörf þeirra sé oft og
tíðum síst minni. Ofan á þetta allt
saman bætist svo við, að biðtíminn
eftir lánunum, frá því að lánsum-
sókn var send inn, er óhóflega
langur. Kerfið þjáist af eilífum fjár-
magnsskorti. Það sem verra er. að
KjaUaiinn
Júlíus Sólnes
alþingismaður fyrir
Borgaraflokkinn
það er bæði háð duttlungum ríkis-
valdsins og stjórnmálamannanna.
Jafnvel mismunandi velgrunduð
kosningaloforð geta gerbreytt kerf-
inu. Þannig veit íbúðarkaupandinn
aldrei á hverju hann ó von.
Húsnæðislánakerfi ná-
grannalandanna
Ef litið er til hinna Norðurland-
anna, má til dæmis benda á
húsnæðislánakerfið í Danmörku.
Það stendur á mjög gömlum merg
og hefur nánast verið óbreytt i
heila öld. Allir íbúðarkaupendur
og húsbyggjendur fá sjólfkrafa öll
þau veðlán, sem þeir þurfa. Stórar
sjálfstæðar húsnæðislánastofnan-
ir, sem eru undir ströngu eftirliti
danska seðlabankans, keppast um
að fá að lána húsbyggjendum og
yfirbjóða oft hver aðra með hærri
lánstilboðum. Það er ekki óal-
gengt, að húsbyggjandi eigi tölu-
verðan afgang af húsnæðisveð-
bréfum, þegar húsbyggingunni er
að fullu lokið.
Ef veita á 2,5 milljón króna hús-
næðislán til 20 ára (mun skynsam-
legri lánstími en 40 ár), er
verðtryggingin fyrir þann tíma
áætluð með því að spá fyrir um
þróun verðlags fram í tímann. Segj-
um, að verðtryggingin allan láns-
tímann sé óætluð 1,0 milljón
krónur. Lántakandinn er þá látinn
taka lán að upphæð 3,5 milljónir í
veðbréfum, en fær aðeins útborgað-
ar 2,5 milljónir króna við sölu
bréfanna. Hann greiðir síðan vexti
og afborganir af 3,5 milljón króna
láninu óverðtryggðu. Með vaxandi
kaupmætti og þeirri verðbólgu,
sem alltaf er til staðar, verður
greiðslubyrðin léttari og léttari eft-
ir því, sem árin líða. Eftir u.þ.b. 5
ár er lánið hætt að íþyngja heimil-
ishaldinu. Þetta er a.m.k. revnsla
mín af slíkum lánskjörum meðan
ég bjó i Danmörku.
En hvað með milljónina myndu
sumir vilja spyrja. Ja, hún er skárri
heldur en þær óþekktu verðbætur,
sem sífellt munu hlaðast upp á
lánskjaravísitölulánin. Yfirleitt er
reiknað með fyrirframgreiddum
verðbótum í kaupverði húsa og
íbúða. Þær eru taldar eðlilegur
hluti af byggingakostnaði. Ég
þekki ekkert húsnæðislánakerfi,
sem virkar eins vel og danska kerf-
ið. Allir fá þar lón til húsbygginga
eða íbúðarkaupa eins og þeir vilja.
Nýjar leiðir í húsnæðislána-
málum
Hinar sífelldu endurbætur á hús-
næðislánakerfinu minna einna
helst á stagbættan sokk. Því er
spurt, hvort ekki sé orðið ráðlegt
að endurskipuleggja allt kerfið frá
grunni. Margar hugmyndir vakna
í því sambandi. Hægt er að hugsa
sér, að bankarnir og lífeyrissjóð-
irnir komi upp sjálfstæðum
húsnæðislánastofnunum í staðinn
fyrir veðdeildir. Slíkar stofnanir
ættu að vera sjálfseignarstofnanir
með það hlutverk eingöngu að lána
fé til húsbygginga. Hugsanlegt
væri, að slíkar stofnanir fengju
einkarétt á því að gefa út og selja
verðbréf á frjálsum markaði. Með
þeim hætti yrði þeim og væntanleg-
um lántakendum tryggt, að nóg
fjármagn sé ávallt til reiðu.
Slíkar stofnanir þyrftu að vera
fleiri en ein, svo einhverrar sam-
keppni nyti við, og vera undir
ströngu eftirliti seðlabankans svo
almenningur beri fullt traust til
þeirra. Hlutverk þeirra gæti orðið
fyrst og fremst að sjá um öll hús-
næðislán vegna þess hóps, sem ekki
er að byggja eða kaupa sína fyrstu
íbúð. Húsnæðisstofnun ríkisins,
sem ætti að vera algerlega sjálf-
stæð rekstrareining á vegum ríkis-
ins, hefði hins vegar það hlutverk
að sjá um hagstæð húsnæðislán,
hugsanlega með niðurgreiddum
vöxtum, til þeirra, sem eru að
byggja eða kaupa í fyrsta sinn, svo
og til þeirra, sem núna falla undir
verkamannabústaðakerfið.
I öllum tilvikum verður að gera
þá kröfu, að tekið verði upp nýtt
lánsform, þannig að lántakendur
viti að hverju þeir eru að ganga.
Þeir viti hver greiðslubyrðin verð-
ur allan lónstímann og það sé
tryggt, að hún verði ekki skyndi-
lega óbærileg vegna þess að kaupið
hækki ekki í takt við verðbólguna
á meðan höfuðstóll lánsins fylgir
henni fast eftir.
Júlíus Sólnes
„Hægt er að hugsa sér, að bankarnir og
lífeyrissjóðirnir komi upp sjálfstæðum
húsnæðislánastofnunum í staðinn fyrir
veðdeildir. Slíkar stofnanir ættu að vera
sjálfseignarstofnanir með það hlutverk
eingöngu að lána fé til húsbygginga.“
„Ég þekki ekkert húsnæðislánakerfi, sem virkar eins vel og danska
kerfið. Allir fá þar lán til húsbygginga eða íbúðarkaupa eins og þeir vilja.“