Dagblaðið Vísir - DV - 12.06.1987, Blaðsíða 10

10
FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1987.
Utlönd
Hver verða áhrifin
af kjamorkuafvopnun?
Undanfamar vikur hefur mikið
verið rætt og ritað um afvopnunar-
mál, einkum viðræður stórveldanna
um samdrátt, hugsanlegan brott-
flutning allra meðal- og skamm-
drægra kjarnorkuvopna frá Evrópu.
Margs er spurt í samhengi við hugs-
anlega samninga og það hver áhrif
þeirra kunna að verða - ekki aðeins
um hemaðarjafnvægi milli austurs
og vesturs heldur innbyrðisafstöðu
ríkja í hemaðarbandalögunum
tveim, Atlantshafsbandalagi og Var-
sjárbandalagi.
Hvað gengur þeim til?
Ein af veigameiri spurningum, sem
menn velta íyrir sér, er sú hvað stór-
veldunum gangi til að sýna nú þá
samningalipurð sem raun ber vitni.
Ljóst er að Sovétríkjunum er þung
byrði að halda uppi hermætti sínum,
byrði sem erfiður efnahagur gerir
þeim illa kleift að bera. Hins vegar
hefúr verið bent á að kjamorku-
vopn, hvort heldur eru langdræg eða
skammdræg, eru einhver ódýrasti
vígbúnaður sem stórveldin framleiða
og reka. Því væri samdráttur í hefð-
bundnum vígbúnaði, þótt ekki væri
neina til jafnaðar við vesturveldin,
til muna sterkari leikur ef Kreml-
verjum gengi sparnaður einn til.
Bandaríkjunum eru samningar.um
kjamavopn hins vegar alls enginn
spamaður, heldur kostnaðarauki,
vegna þeirrar aukningar sem þeir
telja sig þurfa í hefðbundnum víg-
búnaði í kjölfar slíks samkomulags.
Umdeilanlegt er þó hver sá kostn-
aðarauki verður því þeir sem halda
nauðsyn hans á lofti em hinir sömu
og rætt hafa um nauðsyn aukins
hefðbundins vígbúnaðar árum sam-
an. Flestir telja ólíklegt að verulegr-
ar aukningar verði þörf enda geti
reynst ákaflega erfitt fyrir ríkis-
stjórnir einstakra aðildarríkja að fá
fjárveitingar til slíks.
Breytir litlu
í raun breytir samkomulag um
meðaldrægar «g skammdrægar
kjamorkuflaugar í Evrópu ákaflega
litlu fyrir heildarjafnvægi í víg-
búnaði. Þótt samningurinn verði ef
til vill sá mesti, sem gerður hefur
verið milli stórveldanna og leiði til
meiri samdráttar í vígbúnaði en ver-
ið hefur til þessa, breytir hann
heildarmyndinni nánast ekkert.
Með brottflutningi flauganna úr
Evrópu verður einfaldlega horfið
af'tur til þess tíma, á sjöunda áratug
aldarinnar, þegar hemaðarlegt jafh-
vægi byggðist á hefðbundnum
vígbúnaði annars vegar og lang-
drægum kjarnorkuvopnum hins
vegar. í því jafnvægi réðu stórveldin
nær ein lögum og lofum.
Að auki má ekki gleyma þeim
kjamorkuvopnum sem enn verða í
Evrópu, í flugvélum og á skipum á
hafi úti.
Hugsanlega ræður því hér að ein-
hverju söknuður stórveldanna eftir
þeim tíma þegar þau vom ekki háð
flóknum og erfiðum samningum við
bandamenn sína um fjölda, afkasta-
getu og staðsetningu vígbúnaðar
síns. Þar má þó minnast þess að þau
hafa aldrei, að minnsta kosti ekki
Bandaríkin, verið yfir sig hrifin af
staðsetningu kjamorkuvopna í Evr-
ópu.
Breytt hlutdeild
Ljóst er að samningar um Evrópu-
flaugamar koma til með að breyta
innb\TÖis afstöðu ríkja Atlantshafs-
bandalagsins og hlutdeild þeirra í
starfsemi NATO eitthvað. Þótt fátt
sé á hreinu í þeim efnum enn má
leiða nokkrum getum að væntan-
legri framvindu mála á því sviði.
Ef til samdráttar í kjamorkuvíg-
búnaði kemur og í kjölfar hans aukið
mikilvægi hefðbundins vígbúnaðar
er ljóst að Bandaríkin munu vilja
láta bandalagsríki sín í Evrópu bera
stærri hluta þess kostnaðar, er af
hlýst, en verið hefur. Mun þá rætast
gamall draumur margra ráðamanna
vestra sem telja að þjóð þeirra hafi
um áratugaskeið borið of miklar
fjárhagsbyrðar vegna varna Evrópu.
Rætt hefur verið um að kostnaðar-
aukning hjá Evrópuríkjum þurfi ef
til vill ekki að vera nein ef herir
Atlantshafsbandalagsríkja fallast á
að samræma búnað sinn þannig að
þeir geti að minnsta kosti notað
skotin hver úr annars byssum. Megi
þá ná vemlegri hagræðingu með
stærri framleiðslueiningum og meiri
magninnkaupum.
Enn þykjast þeir sem haldnir em
gagnrýnistilhneigingum sjá hönd
óheillaafla að verki. Benda þeir á
að samhæfing á búnaði NATO-herja
myndi fyrst og fremst verða til hagn-
aðar fyrir stóra vopnaframleiðendur
í Evrópu en þó einkum í Bandaríkj-
unum. Yrðu þá samningamir til að
auka umsvif þeirra og reikningurinn
yrði að töluverðu leyti greiddur af
Evrópuþjóðum. Á móti kemur þar
sú fullyrðing Atlantshafsbandalags-
ins að það sé reiðubúið til að semja
um samdrátt í hefðbundnum víg-
búnaði og þar með semja af það sem
samið var um áður.
Afstaðan til NATO
Þá er enn spurt hvort þróun þessi,
ef hún verður, geti haft áhrif á af-
stöðu þjóða þeirra sem standa að
Atlantshafsbandalaginu til aðildar
að því.
Undanfarin ár hefur verið fremur
hljótt um bandalagið í flestum aðild-
arríkjum þess. Andstaða gegn aðild
að því hefur verið næsta lítið virk
og umræða um bandalagið með
minnsta móti. Hafa þeir sem fylgj-
andi em aðild helst túlkað þögnina
sem samþykki og leiða líkum að því
að yfirgnæfandi meirihluti hverrar
þjóðar sé fylgjandi NATO.
Aðrir telja þó líklegt að andstaðan
sé einfaldlega sofandi. Að hún kunni
að vakna að nýju ef innbyrðis af-
staða bandalagsríkja breytist að
ráði.
Norðmenn eiga landamæri að Sov-
étríkjunum og hefur oft verið órótt
vegna þeirra. Ekki er ljóst hvort eða
hversu mikið þeir þyrftu að auka
vígbúnað sinn ef friður í Evrópu
ætti aftur að byggjast á hefðbundn-
um vopnum, heimsfríðurinn á
langdrægum kjarnorkuvopnum og
kjamavopnum í lofti og á hafi. Telja
verður þó víst að komi til kostnaðar-
auka muni spurningar um tilhögun
landvama fara að brenna á mönnum
að nýju og illmögulegt að spá um
hverja stefhu sú umræða kann að
taka.
Hugsanlegt verður því að telja að
samningamir um Evrópuflaugarnar
leiði til nýrrar endurskoðunar á
NATO-aðild, meðal sumra banda-
lagsríkja að minnsta kosti.
Þýsku ríkin tvö
I framhaldi af öllu þessu beinast
svo sjónir manna að hjarta Evrópu,
einkum þýsku ríkjunum tveim.
Austur-Þjóðverjar hafa tekið flest-
um umþótahugmyndum Gor-
batsjovs, leiðtoga Sovétríkjanna,
fremur fálega. Virðast ráðamenn þar
í landi telja breytingar hans annað-
hvort svo lítilvægar að þær séu vart
þess virði að athuga þær eða svo
hættulegar að þeim lítist betur á að
feta sínar eigin leiðir, ólíkar þeim
sovésku.
Er varla við að búast að aukið
hlutfallslegt mikilvægi hefðbundins
vígbúnaður í Vestur-Þýskalandi
valdi öðm en áhyggjum í Austur-
Þýskalandi, meðal annars með
hliðsjón af þeirri fótfestu sem NATO
hefúr inni í miðju landinu, það er í
Vestur-Berlín.
Til em þeir sem óttast að þessi
þróun auki verulega á spennuna
milli þýsku ríkjanna tveggja, jafhvel
að til átaka kunni að koma með
þeim. Sú var tíðin að Evrópubúar
óttuðust að Bandaríkjamenn stæðu
ekki að fúllu við varnarskuldbind-
ingar Atlantshafsbandalagsins ef til
átaka með hefðbundnum vopnum
kæmi milli Evrópuríkja. Þeim ótta
hefur verið eytt að mestu í stjómar-
tíð Ronalds Reagan enda hefúr hann
sýnt að hann er reiðubúinn að beita
hervaldi Bandaríkjanna ef honum
þykir þörf á. Reagan lætur hins veg-
ar af embætti á komandi ári og taki
þar við forseti sem ekki hefur sama
haukseðlið, ef til vill einhver líkari
Jimmy Carter, gæti uggur þessi
vaknað að nýju.
Þeir sem spyrja nú þessara spum-
inga, sem og íjölda annarra, vilja
fæstir leggjast gegn samningum um
kjamorkuvígbúnað, enda munu
flestir eða allir sammála um að tak-
ist þeir verði þar mörkuð tímamót
sem opnað gæti leið til frekari samn-
inga og þá jafhvel vemlegrar
minnkunar kjamorkuógnunarinn-
ar. Hins vegar telja þeir að miklum
fjölda spuminga sé enn ósvarað og
telja það í verkahring stjómvalda
að gefa svör. Ef til vill em spurning-
amar einfeldningslegar. En þeir sem
spyrja em líka aðeins einfaldir þegn-
ar ríkisstjóma sem hingað til hafa
ekki séð ástæðu til að útskýra þessi
mál í smáatriðum.
Þurfa Norðmenn, ef til brottflutnings kemur á kjarnavopnum frá Evrópu,
að styrkja varnir sinar vegna landamæranna við Sovétríkin?
Ef Vestur-Þjóðverjar, sem sjást hér á heræfingu (hægri mynd), verða hlutfallslega stærra herveldi og Austur-Þjóðverjar (vinstri mynd) draga sig i auknum mæli undan áhrifum
Sovétríkjanna hver gæti staðan milli þýsku rikjanna tveggja þá orðið?