Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.1987, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1987.
11
DV-mynd Brynjar Gauti
Ruglað fólk og óruglað
„Þetta var auövitað verst fyrir
börnin og íjölskylduna. Þau sátu
uppi með geðveikan föður. Fólk
taldi mig ekki lengur með réttu
ráði og ég gat ákaflega lítið gert við
því. Ég vissi bara betur. Ég veit að
ég er konungur konunganna og hef
beðið eftir að taka við því hlutverki
undanfarin tuttugu ár.“ Svo mælti
doktor Benjamín J. Eiríksson á
Stöð tvö í fyrrakvöld og deplaöi
ekki einu sinni auga. Benjamín er
orðinn sjötíu og sjö ára en talaði
eins og sá sem valdið hefur og vitið
og það var ekki að merkja að þar
sæti geðveikur og ruglaður maður.
í rauninni situr sú spuming ein
eftir: Hvort eru það hann eða við
hin sem hafa ruglast í ríminu?
Doktor Benjamín er enginn
venjulegur maður, hálærður í hag-
fræði, veraldarvanur í valdastörf-
um, margreyndur í mannvirðing-
um. Benjamín var kallaður heim
frá útlöndum þar sem hann var
forframaður og mikils metinn og
gerður að sérlegum ráðgjafa ís-
lenskra ríkisstjórna. Vegur hans
minnkaði ekki við heimkomuna,
enda má segja aö Benjamín hafi
verið fyrsti íslenski hagfræðingur-
inn sem lét að sér kveða við stjórn-
málalegar og efnahagslegar
ákvarðanir hér á landi. í ævisögum
margra þekktra stjómmálamanna
er hans getið að góðu og mest finnst
mér um þá frásögn að Bjarni Bene-
diktsson og Ólafur Thors hafi
fengið hann og Ólaf Björnsson til
að leggja drög að nýrri efnahags-
stefnu fyrst á sjötta áratugnum.
Benjamín gegndi síðar störfum
bankastjóra Framkvæmdabank-
ans sem var undanfari og aðdrag-
andi þeirrar efnahagsstjómar sem
enn er við lýöi í stórum dráttum.
Sú saga gekk að Benjamín hefði
varað þá Bjarna og Gylfa Þ. Gísla-
son við efnahagshruni og kreppu
og bent á að eftir sjö feit ár kæmu
sjö mögur. Benjamín mæltist til
þess að þjóðin safnaði komi til
mögru áranna. Það var þá sem ís-
lendingar ákváðu að Benjamín
væri orðinn mglaður og gáfu hon-
um frí. í viðtalinu í sjónvarpinu
núna segir hann reyndar frá því
að það hafi verið um það sama leyti
sem hann fékk köllunina frá guði
og gekk sjálfur úr bankastjóra-
stólnum.
Frá þeim degi hefur aðeins sést
til Benjamíns á strigaskóm með
alskegg og skrítinn hatt, gangandi
um í vesturbænum og heilsa böm-
unum í hverfinu. Hann hefur ekki
tekið ofan fyrir öðmm en bömum
í tvo áratugi sem segir sína sögu
um það hvaða álit hann hefur á
fullorðnum. Það má svo geta þess
í framhjáhlaupi að Benjamín
reyndist sannspár um kreppuna.
Með ráði og rænu
Nú ætla ég ekki að hefja neina
geðrannsókn á doktor Benjamín.
Ég læt öðrum það eftir. Hann er
hins vegar ekki fyrsti maðurinn í
mannkynssögunni sem hefur feng-
ið köllun frá guði, útvahnn og
endurborinn. Ekki var annað að sjá
í fjölmiðlunum í vikunni en fleiri
en Benjamín hefðu fengið vitrun.
Ungt fólk gekk í hjónaband að
búddiskum sið, þar á meðal popp-
stjörnur sem hingað til hafa þótt
sérstakar fyrirmyndir annarra og
átrúnaðargoð. Sértrúarflokkar
fyllast af fólki sem tahð er með
ráði og rænu og söfnuðirnir upphfa
kraftaverk og sjá fæturna á sér
lengjast fyrir thstilh guðs. Enginn
minnist á að þessir söfnuðir séu
ruglaðir eða geðveikir umfram
aðra, enda ekkert nema gott um
það að segja ef búddatrúin hjálpar
ungu fóhd til að endurheimta ham-
ingjuna og þjónaböndin eins og
dæmin sanna.
Maður þarf heldur ekki að leita
uppi sértrúarsöfnuði til að gera
greinarmun á rugluðu fólki og
órugluðu. Ég hef lengi tekið þátt í
opinberu stjómmálalífi og verð aö
viðurkenna að mér er ekki nærri
alltaf ljóst hvort menn eru að tala
þar af alvöru eða léttúð, viti eða
óviti. Greindustu menn geta tekiö
afstöðu sem ekki verður flokkuð
undir annað en brenglaöa dóm-
greind og þeir eru jafnvel vit-
lausastir sem taldir eru gáfaðastir
allra. Það er alveg dæmalaust hvað
hálærðir menn og veraldarvanir
geta ruglast í ríminu þegar þeir
þurfa að gera upp á mhli skynsem-
innar og vifieysunnar. Póhtikin er
vísasti vegurinn th að byrgja
mönnum sýn með einstrengingi og
óbilgimi og ghdir þá einu hvaða
rökum er beitt. Þeir em rökheldir,
skotheldir og höggþéttir fyrir skyn-
seminni þegar því er að skipta ef
flokkurinn þeirra á í hlut, hags-
munimir eða völdin. Enda eru þau
fá dæmin um þá stjórnmálamenn
sem viðurkenna að þeir hafi rangt
fyrir sér eða taka upp á þeirri fjar-
stæðu að hlusta á andstæðingana,
nema þá th að lemja höfðinu við
steininn.
Gamansaga í trúnaði
Geta svona menn tahst með réttu
ráöi? Eru þeir menn heilir á geðs-
munum sem hamast eins og naut
í flagi með vonlausan og vitlausan
málstað? Er það greind að snúa út
úr, neita að fallast á rök og geta
aldrei viðurkennt sjónarmið ann-
arra? Þvi svarar hver fyrir sig en
hitt veit ég að ruglið ríður ekki við
einteyming þegar menn em komn-
ir í ræðustól í þinghúsi alvörunnar.
Þarf þó enga köllun frá guði th að
sphla fyrir geðhehsunni á bænum
þeim.
Th er gamansaga af því að tveir
sjúkhngar af Kleppi heimsóttu
þingpallana og fylgdust með um-
ræðum. Þeir sátu þar dijúga stund
eða þar til þingforseti klingdi bjöllu
th atkvæðgreiðslu. Þá heyrðist
annar sjúklinganna segja viö hinn:
Nú hefur einhver sloppið út!
Þetta er nú bara gamansaga sem
fer ekki lengra.
En svo eru það ahar hinar mann-
vitsbrekkurnar sem hvorki sitja á
þingi né búa á Kleppi en ganga
lausar um göturnar og láta út úr
sér endalaust buh um menn og
málefni af dæmalausri vanþekk-
ingu og skhningsleysi. Maöur veit
aldrei hvort betra er að hlæja eða
gráta yfir ahri þeirri forheimsku
og fordómum sem veltur upp úr
fólki sem þó er talið heilt á geðs-
munum - og er það sjálfsagt. Það
versta við þessa hehbrigðu ruglu-
daha er ólundin, öfundin og
annarlegu hvatimar sem þeir kom-
ast upp með í skjóli þess að vera
andlega útskrifaðir sem þjóðfélags-
þegnar með sjálfræði og fjárræði.
Enginn segir að þeir séu mglaðir
eða skrítnir eða bhaðir á geði.
Munurinn er sá einn að þeir raka
sig og khppa, taka að sér manna-
forráð, taka mikhvægar ákvarðan-
ir og munu aldrei segja af sér th
að sinna guði eða æðri köhun.
Þeirra guð er Mammon og svo blóta
þeir Bakkus og ganga af göflunum
og fá ekki einu sinni timburmenn.
Það er í góðu lagi að vera fuhur og
leiðinlegur og tala með óráði vegna
þess að það þykir ekki geðbhun að
missa vitið með því að drekka það
frá sér. Það þykir ekki heldur geð-
bhun að tala um það sem maður
hefur ekki vit á eða þrengja skoð-
unum sínum upp á aðra án þess
að nokkur biðji um það. Hins vegar
virðast alhr sammála um að það
sé geðbhun að eiga orðastaö við guð
og segjast vera konungur konung-
anna enda þótt út úr þeim sama
manni flæöi lífsþroski og mannvit
í meira mæh en hehum þingflokk-
um.
Sérvitringar og kynjakvistir
í gamla daga voru geðsjúkhngar
teknir úr umferð samkvæmt fóge-
taúrskurði og sviptir sjálfsforræði
til að vera ekki fyrir öðnun. Stöku
sinnum komst þetta fólk upp með
aö njóta fijálsræöis af því að það
þótti frekar skrítið heldur en
ruglað og það var kahað sérvitring-
ar eða kynjakvistir. Shkt fólk var
þekkt í bæjarlífi hér og hvar um
landið og var haft að háði og spotti
af þeim sem voru nógu hehbrigðir
til að gera grín að sjúkdómum ann-
arra. Manni hefur stundum dottið
í hug að þessir sérvitringar hafi
verið venjulegu fólki fremri í and-
legum efnum og hreinlega ekki
nennt að umgangast þá vitleysinga
sem höfðu vottorð upp á það að
vera normal. Þeir flúðu út úr um-
hverfinu í skjóli sérviskunnar og
fengu að vera í friði með hugsanir
sínar og hugleiðslu. Þetta rifjaði
doktor Benjamin upp þegar hann
minnti á að Davíð konungur hefði
bjargað lífi sínu með því að haga
sér eins og flón.
Ég leyfi mér líka að minna á að
oftar heldur en hitt þarf að bregða
þjóðlifinu í skopbúning og búa th
farsakennda gamanleiki th að
draga upp rétta mynd af öfgunum
og ýkjunum aht í kring. Hirðfífhn
komust upp með að segja sannleik-
ann með þeirri aðferð að haga sér
eins og hirðfifl. En kannski voru
það einu manneskjumar sem sáu
hlutina í réttu ljósi.
Konungurkonunganna
Ekki þekki ég Guðberg Bergsson
rithöfund nema af bókum hans.
Guðbergur er sennhega ekki í náð-
inni hjá hágöfugri yfirstétt menn-
ingarlífsins eftir að hann sagði
erlendu gestunum á bókmenntahá-
tíðinni að halda kjafti og hypja sig
heim. Þetta var mikh fifldirfska hjá
rithöfundinum, enda ekki siður á
íslandi að vera ókurteis við gesti
sína. En Guðbergur er ekki geð-
sjúklingur ef dæma má af skrifum
hans og hann er heldur ekki gefinn
fyrir snobb. Hann valdi þessar
óvönduðu kveöjur th uppskrúfaðr-
ar hátíðar th að segja mönnum eins
og er. að gáfulegar útskýringar og
heimspekhegar vangaveltur menn-
ingarvita fara fyrir ofan garð og
neðan hjá fólki sem er með venju-
legum sönsum. En ekki er að efa
að þessa dagana velta menn fyrir
sér geðhehsu og dómgreind rithöf-
undarins af þvi hann kaus að vera
öðruvísi en hinir sem eru svo gáf-
aðir að segja ekki sannleikann.
Þeir skrifa bækur í staðinn.
Það sem maöur segir og gerir er
það sem maður segir og gerir og á
ekki að þurfa neinnar útskýringar
við. Þeir sem þurfa að flytja fyrir-
lestra um það sem þeir meina eða
segja eða gera og gefa út bækur sem
þarfnast uppsláttarrita og bók-
menntahátíða th að vekja athygh
eiga einfaldlega ekki að leggja sig
niður viö að skrifa eitt eða neitt.
Shkar bækur verða aldrei lesnar
nema af þeim sem skrifar þær.
Það er svo margt sem á bjátar og
margt sem við sjáum ekki í eigin
fari. Við sjáum ekki fánýtið og for-
heimskuna, jafnvel þótt við séum
ahsgáð og bæði með ráði og rænu.
Við sjáum ekki eigin flónsku frekar
en bjálkann í auganu.
Meðan þjóðin gengur af göflun-
um og tekur um það ákvörðun að
leggja hér allt í rúst á nýjan leik í
verðbólguflóði og sókn eftir vindi
situr gamah maður vestur í bæ og
telur sig vera konung konunganna.
Er hann vitlausari en við hin? Er
hann nokkuð verri en vitleysing-
arnir sem ganga lausir og eru
konungar í ríki Mammons og
Bakkusar með aht niður um sig?
Mér er bara spum!
Ellert B. Scbram