Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1987, Síða 47

FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1987.
47-*
DV
Erlendir fréttaritarar
Jólaóttan dæmigerðust
fyrir sænskt Jólahald
Aðventuljósin með sjö Ijósum, sem nú hafa borist til íslands í stórum stil, eru áberandi á aðventunni í Svíþjóö.
Gunrilaugur A. Jónsson, DV, Lundi:
„Það var aðfangadagskvöld jóla. Á
járnbrautarstöðinni er fram borið
glögg, jóladrykkur Svíanna. Stórt
jólatré er nær til loftsins er skreytt
kertum og brenna þau hægt niður.
Það er seint um nótt og fáir á braut-
inni. Lestin hafði tafist í snjóbylnum.
Úti er hvít jörðin og hvítir skógamir
í hinu fegursta skrauti jólanna,
snjónum, er beygir greinar þeirra til
jarðar. Það er kyrrt en mikið frost.
Stjörnur himinsins skína gegnum
trjálimið er breiðist yfir veginn og
með ljósi þeirra sýnist koma þessi
friður sem fjárhirðarnir fundu jóla-
nóttina - „og velþóknun guðs yfir
mönnum“. Ég haUa mér aftur á sleð-
ann og breiði ábreiðuna yfir mig og
horfi á þessa vetrardýrð er umlykur
mig. Allt í einu heyri ég klukkurnar
hringja frá einhverjum klukkuturni
í íjarska. Ég spyr ökumanninn hvað
það sé og segir hann mér að það sé
jólaóttan sem byrji klukkan fimm á
morgnana á jóladaginn í Svíþjóð og
þangað komi Dalafólkið. Ég segi hon-
um að keyra á hljóðið. Á leiðinni sé
ég íjölda sleða er koma bmnandi út
úr skóginum og er blys kveikt á
hveijum sleða og mynda rauða línu
við bláan himininn og hvítan snjó-
inn. Þetta er Dalafólkið á leið til
kirkjunnar... Ég geng inn í kirkj-
una, þar inni situr allt fólkið klætt
þjóðbúningum sínum, gamalt og
ungt. Ég átta mig ekki á hvar ég er.
Er ég kominn aftur í söguna, aftur í
fomöldina? Allt sýnist svo langt frá
nútímanum."
Jólaóttan
Á þennan hátt lýsti Eggert Stefáns-
son, söngvari og rithöfundur, komu
sinni til Svíþjóðar árið 1915 en hann
var þar við söngnám á árunum 1915
til 1919. Það sem hann lýsir svo
skemmtilega er eitt athyglisverðasta
atriðið í sænsku jólahaldi, nefnilega
jólaóttan, guðsþjónusta eldsnemma á
jóladagsmorgun og oft haldin klukk-
an fimm. „Ekkert er meira dæmigert
fyrir sænsk jól en jólaóttan," segir
Inge Löfström, kunnur sænskur
fræðimaðúr á sviði kirkjulegra
hefða. Áður fyrr var algengt að jóla-
óttan byrjaði þegar klukkan fjögur á
jólanóttina en nú er algengara að
hún byrji tveimur tímum seinna. En
engu að síður er mjög athyglisvert
hversu mikilla vinsælda þessi hefð í
jólahaldi Svíanna nýtur enn því
varla er hægt að hugsa sér óheppi-
legri tíma fyrir guðsþjónustu en um
miðja nótt þegar fólk er búið að vaka
fram eftir og belgja sig út af mat. Hér
liggur auðvitað mjög gömul siðvenja
að baki. í kaþólskum löndum til
dæmis er miðnæturmessa á jólanótt
þekkt frá fomu fari, siðvenja sem á
síðari árum hefur náð vinsældum
heima á íslandi.
Lúsíuhátíðin
Annað sem er dæmigert fyrir
sænskt jólahald eða aðventuna öllu
heldur er Lúsíuhátíðin 13. desember.
Samkvæmt helgisögninni var Lúsía
kristin jómfrú á Sikiley sem leið písl-
arvættisdauða 13. desember árið 304.
Það er raunar furðulegt að þessi ka-
þólski dýrhngur skuh hafa hlotið
sess á jólafóstu Svíanna, ekki síst ef
haft er í huga að Lúsíuhátíðin á tæp-
ast hhðstæðu í öðrum löndum. Hluta
af skýringunni er að fmna í því að
nóttin milh 12. og 13. desembér var
lengi áhtin lengsta nótt ársins og þó
21. desember hlyti með gregoríanska
dagatahnu þann sess kringum 1750
þá hélt 13. desember fyrri stöðu sinni
sem merkilegur dagur og nafnið Lús-
ía, sem tengist deginum, er dregið
af latneska orðinu lux eða ljós og er
þá skammt yfir í hugsunina um ljós-
ið sem lýsir í myrkrinu.
En það má ekki gleyma því að Lús-
íuhátíðin í núverandi mynd er mjög
ung hátíð sem ekki hefur náð veru-
legri fótfestu fyrr en á þessari öld.
Mikinn þátt í vinsældum hennar á
lagið Sankta Lúsía sem Gunnar
nokkur Wennerberg mim hafa hafi:
með sér frá Ítalíu árið 1852. í sinni
ítölsku mynd íjahar lagið þó ekki um
Sankti Lúsíu sjálfa heldur fiskihöfn
sem nefnd hafði verið eftir dýrhngn-
um. Það er því hæpið að tala um
Lúsíuhátíðina sem sérstaklega
kristilega hátíð.
í sinni viðkunnanlegustu mynd,
eins og hátíðin birtist til dæmis í
grunnskólum landsins, þar sem for-
eldrar koma saman til að hlýða á
börnin sín syngja jólasöngva og
drekka glögg og éta „lussekatter" og
piparkökur, svipar hátíðinni talsvert
til htlu jólanna heima á íslandi. Fólk
er einfaldlega að komast í jólaskap
og vih taka dáhtið forskot á hátíðina.
Aðventuljós
Á aðventunni í Svíþjóð eru áber-
andi svoköhuð aðventuljós með sjö
ljósum sem nú munu hafa borist th
Islands í stórum sth. Erfitt er að sýna
fram á tengsl slíkra ljósa við aðvent-
una en þau eiga þó augljóslega
biblíulega fyrirmynd þar sem sjö
armar ljósastikanna í Gamla testa-
mentinu voru oft túlkaðir sem tákn
um návist hins alsjáandi guðs. Talan
sjö er líka mjög áberandi í Bibhunni
og ýmsir vhja gera mikið úr talna-
sýmbólik Bibhunnar og hta á sjö sem
eina af hehögustu tölunum sem tákni
samband guðs við heiminn. Þrír er
tala guðs ogfjórir stendur fyrir heim-
inn og þrír plús fjórir séu samband
guðs og heims.
Hæpið er aö tala um sænsku að-
ventuna sem jólafóstu því afskaplega
htið er orðið eftir af fóstuhugsun-
inni. Veitingahúsin auglýsa þegar í
lok nóvember jólaborð sín þar sem
hlaðið er öhu hugsanlegu góðgæti
þar sem jólaskinkan, lútfiskur og shd
er meðal þess sem ómissandi þykir
ef borðiö á að rísa undir nafrn. Og í
hehd eru Sviar frekar bráðlátir í jóla-
haldi sínu, jólatré sjást víða í húsum
snemma á aðventunni og sjálft jóla-
haldið byijar upp úr hádegi á
aðfangadag.
Jól á tilboðsverði
Páh Vilhjálmsson, DV, Osló:
Norskt jólahald hefur tekið áþekk-
um breytingum og jólahald á
íslandi. Miðaldra Norðmenn
minnast með söknuði einfalds og
fábreytts jólahalds æskuáranna á
meðan bamabömin væla um að fá
He-man og nýjustu vopnin í því
leikfangasafni sem gengur út á það
að drepa og limlesta alls kyns
ófreskjur í dýra- og manns líki.
Verslunarvertíð kaupmanna
lengist ár frá ári og fyrr í haust th-
kynnti kaupmaður í Norður-Nor-
egi að hann hygðist héðan í frá selja
jólavörar árið um kring. Kaup-
maðurinn taldi sig þar með slá met
sem verslun í Ameríku setti með
því að taka upp jólaglingrið um
mitt sumar. Flestir kaupmenn hér
í Noregi bíða hins vegar með jólaút-
stillingamar þangað th komið er
fram í miðjan nóvember. Þá er líka
aht sett á fuht og frábær jólathboð
á fatnaði, gjafavömm og thheyr-
andi rækhega auglýst til að freista
sem flestra viðskiptavina.
Norðmenn em þekktir fyrir að
vhja helst ekki kaupa annað en th-
boðsvörur. Fyrir jólin verða thboð-
in svó mörg og svo hagstæð að
margir hinna sparsömu Norð-
manna vita ekki í hvom fófinn þeir
eiga að stíga. Þrátt fyrir góð meðal-
laun getur meðal Norðmaðurinn
ekki notfært sér nema að takmörk-
uðu leyti öh þau glæstu jólathboð
sem yfir hann dynja og verður
hann vansæh vegna auranna sem
hann hefði getað sparað ef hann
ætti bara aöeins meiri peninga.
Jólahald í suðurlöndum
Vegna þeirrar óhamingju sem
töpuð thboðskaup eru Norðmönn-
um er æ algengara að þeir dvelji
um jóhn í suöurlöndum þar sem
engin thboð em heldur aht bihegt.
Feröaskrifstofur auglýsa thboð-
spakka og þannig getur maður
afgreitt jólathboðin á einu bretti.
Þeir Norðmenn sem einhverra
hluta vegna vilja ekki dvelja á fóst-
urjörðinni yfir jólin, en vhja samt
losna viö thboðsstreituna, eiga þess
kost að halda jólin á fjahahóteli þar
sem aht er innifahð á thboðsverði.
Matur, gistingogjafnveljólapakkar.
Hvar í heimi sem Norðmenn
halda jólin er þeim mikhvægt að
fá réttan mat yfir hátíðina. A síð-
ustu árum hefur jólamatseðihinn
orðið æ fjölbreyttari en áður þekkt-
ist. Engu að síður halda rótnorskir
matarréttir vehi og þeir þyKja
ómissandi á mörgum heimhum.
Lútfiskur og jólasjúss
Dæmigerður jólamatur em
svinarif, medisterpylsa og súrkál.
Annar réttur er kannski enn nor-
skari en það er svokahaður lút-
fiskur. Lútfiskur er þurrkaður
þorskur sem lagður er í lút og síðan
soðinn. Fiskurinn verður hlaup-
kenndur þegar hann er kominn á
diskinn og þykir lostæti.
í Noregi er algengara en á íslandi
að skola hátíðamatnum niður með
áfengum dryklqum. Norðmenn
tala um juledrammen eða jólasj-
ússinn og er hann víða sjálfsagður.
í fyrra haust var verkfaíl í norsku
áfengisversluninni og dróst það
fram í nóvember. Verkfahið varð
th þess að margir Norðmenn fóra
th Svíþjóðar eða Danmerkur mörg-
um vikum fyrir jól th að tryggja
sér jólasjússinn. Þjóðardrykkur
Norðmanna er ákavíti og algengast
er að jólastaupið innihaldi norskt
ákavíti. Ákavítið er brenndur og
sterkur drykkur og vegna þess er
þaö oft borið fram ískalt th aö það
reyni ekki of mikið á bragölauk-
ana. Núna í haust vom hins vegar
lagðar fram upplýsingar sem
kváðu á um aö óþjóðlegt væri að
drekka ákavítið kalt og með réttu
ætti að bera það fram við stofuhita.
Þessar upplýsingar valda því aö
Norðmenn veröa að gera upp á
mihi þjóðrækni og viðkvæmra
bragðlauka þegar þeir fá sér í
staupinu núna um jólin.
Kirkjusókn
Af Norðurlandabúum era Norð-
menn sagðir einna mest gefnir fyrir
safnaðarlíf og trúariðkun. Þetta
kann að vera rétt en trúaráhugi í
Noregi er samt sem áöur misjafn
eftir landshlutnm. Strandbyggjar í
Suðvestur- og Vestur-Noregi era
mestu ákafamenn i trúmálum. Th
marks um þaö em deilumar sem
nú standa yfir á mihi nýja biskups-
ins í Bergen annars vegar og
sambands kirkjusafnaða í Vestur-
Noregi hins vegar. Biskupinn
véfengir sagnfræðhegt ghdi sköp-
unarsögunnar í bibhunni og segir
að Adam og Eva hafi ekki verið th
sem persónur. Þessar bibhuskoð-
anir vhl samband kirkjusafnað-
anna ekki skrifa upp á og heldur
fast við bókstafstúlkun á bibUunni.
Annars staðar en í Suövestur- og
Vestur-Noregi er kirkju- og safnað-
arUf minna áberandi. Kirkjusókn
hefur dalað undanfarin ár og sjást
ekki þess merki aö breyting verði
þar á. Þó vilja sumir meina að jóla-
guðsþjónustur hafi dregið th sín
fleiri kirkjugesti á allra síðustu
áram en árin þar á undan. Það
bendir kaimski th þess að Norð-
menn séu að fá meiri áhuga á að
minnast bamsins í Betlehem sem
var upphafiö aö jólunum.