Dagblaðið Vísir - DV - 23.04.1988, Side 33

LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1988.
37
33 V
íslensk tunga
Tungan
og tölvan
Þaö þarf ekki aö segja neinum aö
' tölvunotkun er orðin almenn í
landinu. Sjálfsagt eiga íslendingar
fleiri tölvur miðað við höfðatölu en
nokkur önnur þjóð í heiminum.
Af flestu eiga íslendingar líka mest
af öllum þjóðum í heiminum miðað
viö höfðatölu, nema kannski af
peningum og frítímum. En það
stafar meðal annars af því hvað
íslendingar eiga margar tölvur.
Eins og öll ný tækni hafa tölvur
áhrif á tunguna. Þær bera með sér
erlendan orðaforða af þeirri ein-
fóldu ástæðu að þær eru erlendar.
Flest forrit eru erlend og líklega
öll á ensku.
Nokkuð hefur horið á því að fyr-
irtæki hafa látið þýða erlend forrit
á íslensku. Slikt er hið mesta þarfa-
verk. Það eykur veg og virðingu
ylhýra málsins. Og ekki síður þá
gerir það þeim kleift að nota þessa
tækni sem ekki kunna erlend mál
nógu vel. Það er því tvöfold ástæða
til að hvetja til þýðinga á forritum.
Nýjar forritaþýðingar
Nýlega barst mér í hendur frétta-
blað frá innflytjanda Macintosh
tölva á íslandi. Þar er meðal ann-
ars sagt frá því að verið sé aö þýða
hugbúnað fyrir þessa tegund tölvu
og að til standi að þýða hann ailan.
í bréfinu er sagt frá því að fyrir-
tækið hafi fengið í sína þjónustu
málvísindamann til að stýra verk-
inu.
Eiríkur Brynjólfsson
En það er ekki sama hvemig til
tekst við þýöingu af þessu tæi. Oft
á tíðum þarf að búa til ný hugtök,
annaðhvort með því að endurvekja
gömul orð eða búa til ný. Þetta er
því vandasamt verk.
Mér sýnast Macintosh þýðingar
vera vel gerðar eöa réttara sagt
hugvitssamlega gerðar. Reyndar
hef ég ekki nema takmörkuð kynni
af þessari tegund tölvu. Þó nóg til
þess að vita að þýðingin er vanda-
verk.
Ég rakst á eitt dæmi um bæði
sniðuga og hugvitssamlega þýð-
ingu. Eitt forritanna kallast á
ensku Page-Maker. Þetta er um-
brotsforrit. Á íslensku heitir það
Síðu-Halli.
En maður, líttu þér nær. Umrætt
fréttabréf er ekki til neinnar fyrir-
myndar um íslenskt mál. Það úir
og grúir af stafsetningar- og mál-
villum. Á blaðsíöu eitt fann ég
fimm villur og ekki eru þær færri
annars staðar í-bréfinu.
Mér þótti rétt aö benda á þetta, í
fullri vinsemd, með tilliti til metn-
aðar fyrirtækisins til að vemda
íslenska tungu.
Vetur, sumar, vor og haust
Nú er að koma sumar samkvæmt
dagatali þótt ennþá snjói fyrir utan
gluggann minn, þrátt fyrir góð orð
veðurfræðinga. Mér datt af þessu
tilefni í hug aö grafast fyrir um
uppruna árstíðaheitanna.
Ég byrjaði á vetri. í íslenskum
orðabókum er engan fróðleik að
finna um uppruna þess orðs. En
orðið er greinilega samstofna
enska orðinu winter og í enskum
orðabókum er það talið skylt forn-
enska orðinu wæter sem þýðir
vatn. Mér þykir því óhætt að full-
yrða að vetur og vatn séu skyld
orð. Þá er hugsanlegt aö vetur sé
upphaflega kenndur við vætutíðina
sem þá ríkir.
Næst verður fyrir okkur sumar.
Það er tahð skylt latneska orðinu
semi (- hálfur) og þýðir þá hálft ár.
Haust er rakiö til orðs sem þýðir
uppskera' og haustið er þá upp-
skerutími.
Um vorið fann ég því miður ekki
neitt en leit að uppruna þess stend-
ur yfir.
Og gleðilegt sumar.
„Mér þykir því óhætt að fullyrða að vetur og vatn séu skyld orð“.
___________________________________________Vísnaþáttur
Mikið gull er þvogli þinn
í fórum mínum á ég mikið af vísum
sem ég ýmsra hluta vegna hef látið
vera að birta, einkum vegna þess að
höfunda vantar, nafn er aðeins án
frekari upplýsinga um höfund,
stundum nafn og hæjarheiti, hið síð-
astnefnda er betra en ekki, en margir
bæir eru samnefndir á íslandi og
vísnahöfundar líka og hafa oft verið
kenndir við fleiri en einn hæ. Þess
vegna ættu nógu fróðir vísnamenn
að láta fylgja hverri birtri vísu það
sem einkennir höfundinn best; fæð-
ingar- og fráfallsár, ef um látna
höfunda er að ræða. Öll upplýsinga-
bréf með slíku eru vel þegin. Það sem
ég fæ verður sett á opinberan staö,
þegar ég þarf ekki aö nota það, eða
séð er að ég kem því ekki á prent.
Alþingi 1911
Hér koma nokkrar lausavísur, og
verða stökur frá þinginu 1911 fyrir
vahnu að þessu sinni. Þeir, sem vel
eru að sér í alþingis- og stjórnmála-
sögunni, ættu auðveldlega að geta
upplýst tilefnin. Fyrst er þó vísa sem
nokkuö öruggt er eignuð Þorsteini
Gíslasyni, skáldi og ritstjóra:
„Ég skal feha hann,“ Ari kvað.
„Ekkert skuldar Bensi.
En guð veit: yrði gustuk að
gera með exellence."
Hér eru Ara Jónssyni, náfrænda
Bjöms Jónssonar, ritstjóra og ráð-
herra, gerð upp orðin. Hann tók síðar
ættarnafnið Amalds, afi Ragnars og
þeirra bræðra. Útlenda og síðasta
orðið 1 vísunni var dönsk sletta á
þessum ámm um ráðherra og kemur
fyrir í fleiri þingvísum. Spói er al-
þekkt dulnefni frá þessum tíma. Hér
kemur vísa úr sama slag eftir hann:
Vonin mörgum heitiö hefur
heiðurskransi:
Ætluöu að vera exelensi:
Ari, Bjami, Skúh og Bensi.
Þriðju vísuna af sama toga orti
Guömundur Magnússon - Jón
Trausti skáld -
Það er orðið opinbert
og ekki sagt í glensi,
að þeir hafi í gærdag gert
Gunnar að exellensce.
En þama er eitthvað ofsagt því
Gunnarsnafn kom ekki á ráðherra-
hsta á þessum ámm. Mun hafa verið
Gunnar á Selalæk.
Hannes Hafstein orti á þessu þing-
ári:
Húnverja var huglaus vöm,
heyktust þeir sem pijónar.
Ahir spörkuöu í auman Björn
Alþingisins Jónar.
Á þessu þingi orti Hannes líka hina
frægu vísu um Jón í Múla, fóður
Áma, og afa frægra bræðra, sem enn
em uppi og víða koma við sögu í
póhtík og hstum nútíðar:
Elskulegi Múli minn,
mikiö gull er túli þinn:
en vendu þig af þeim vonda sið
að velta þér yfir kvenfólkið.
Einhver ónefndur orti þá um Múla-
þingmanninn þessa stöku, eða öhu
heldur Skúla Thoroddsen:
Heldur meiri hug og dáö
hugði ég í Skúla,
en að hann legöi aht sitt ráö
undir Jón í Múla.
En það er til önnur miklu eldri
túlavísa en sú, sem Hannes Haf-
stein orti um ættfóður Múla-
manna, og minnir töluvert á
hana. Hún er frá þinginu 1897 og
um þingmann konungskjörinn,
og mikilsvirtan höfðingja, sjálfan
biskupinn Hahgrím Sveinsson
sem þótti stundum • óþarflega
margorður í ræðum sínum. Höf-
undur er ókunnur en vísan er
svona:
Mikiö guh er þvogh þinn,
það veit guö á hæðum:
Þú þurrkar innan þingsahnn
með þínum löngu ræðum.
Ungur Reykvíkingur yrkir
Konráð Friðfinnsson í Reykjavík
er ungur maður sem fæst við vísna-
gerð. Vísur, sem hann sendir mér eru
misjafnar sem vonlegt er. Hann er
að þreifa sig áfram, sumar hef ég
birt, lagt aðrar til hhðar. Á því fer
honum fram. Hér eru sumarleyfis-
vísur. í öðrum fer hann út í aðra
sálma, þær koma kannski síöar.
Rykiö smýgur, regnið lemur,
rysjótt er hér tíð.
Einn á flakki, enginn kemur,
áfram samt ég bíð.
Tæki þjóta, tjöld upp rísa,
togast á við vind.
Þessu naumast þarf að lýsa,
þetta er gömul mynd.
Skrifað á bók
Prentvihur eru vondar og geta
stundum verið stórhættulegar, leið-
inlegar í lausu máh, en sárastar fyrir
höfunda bundins máls, hvort sem
það er nú merkilegt eða hthsháttar
þvi oftast hafa þeir haft meira en
vandalausir ætla fyrir því að hnit-
miða texta sinn. Og þeir sem hand-
rita hann eftir skrifuðu eða prentuðu
máh, lagt sig í framkróka um að hafa
rétt eftir. Leiðréttingar eru yfirleitt
gagnslausar eftir dúk og disk. Eigi
þær að koma að gagni, þurfa þær aö
vera margorðar.
Ég læt því engar skýringar fylgja
því, aö þessar hnur skuli fylgja eftir-
farandi vísum, nema ef ég bætti
þessu viö: Lausavísur, og ferskeytlur
yfirleitt, eru mikið freistingarefni
vísnaþáttamönnum, enda taldar rétt-
lausari en annað prentað og umfljúg-
andi mál: Ég geri ráö fyrir aö mínir
þættir verði náma fyrir shka menn
eftir 10-20 ár, eins og slíkir pistlar,
sem ég kann nú að rekast á í gömlum
bókum og blöðum, gera mig að sam-
viskuforhertum manni. Og þó að ég
verði þá kannski, og raunar líklega,
dauður, Tyrirgef ég slíkt þegar, ef
rétt er eftir mér haft, annars mega
ófrómir eiga mig á fæti.
Vísurnar héma mun ég sjáfur hafa
ort th áhugamanns um ættfræði og
skrifað á bók eftir mig:
Veit ég eina væna byggð
á Vesturlandi.
Þar eru flestir undan öllum
og ættfræöingar komaaffjöllum.
Engu að síöur alhr þykjast
öðrum fremri,
hafa þeir þá að háði og spotti
sem hrukku upp úr lukkupotti.
Aumastar af öllum þykja
aumum þegnum,
ættarmanndóm ahan bresta,
sem ekki sæKja neitt th presta.
Ef aö ég verö einhvemtíma
aldurhnigirin,
einum bjána ég ætla að skipa
ættarrohu mína að hripa.
Þakka þeim sem senda mér bréf
meö upplýsingum og vísum. Dragast
vhl úr hömlu hjá mér að svara, kenni
því um að ég hafi í of mörg hom aö
hta og svo ruglast ég stundum á því
hverju ég svara og hverjir eiga bréf
inni.
Utanáskrift: Jón úr Vör,
Fannborg 7, 200 Kópavogi.'