Dagblaðið Vísir - DV - 27.06.1988, Qupperneq 14

14
MÁNUDAGUR 27. JÚNÍ 1988.
Frjá!st,óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar. blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 700 kr.
Verð i lausasölu virka daga 65 kr. - Helgarblað 80 kr.
Stórsigur Vigdísar
Vigdís Finnbogadóttir, forseti íslands, vann frækinn
sigur í kosningunum í fyrradag. Sigurinn er sérstæöur
á okkar mælikvarða og mun lengi í minnum hafður.
Vigdís hlaut 92,7 prósent allra atkvæða. Sigrún Þor-
steinsdóttir fékk 5,3 prósent. Auðir og ógildir seðlar
voru 2 prósent. Þetta þýðir, að Vigdís Finnbogadóttir
fékk 94,6 prósent atkvæða þeirra, sem tóku afstöðu. Sig-
rún Þorsteinsdóttir hlaut 5,4 prósent atkvæða þeirra
sem tóku afstöðu.
Þetta er í fyrsta sinn, sem boðið er fram gegn þeim
forseta, sem situr í embætti. Reynsla þeirra, sem það
gerðu, er ekki góð. En í raun báru kosningarnar með
sér, að fæstir tóku þær ýkja alvarlega. Fólk taldi fyrir-
fram gefið, að Vigdís hefði mikla yfirburði, svo mikla,
að margir létu hjá líða að kjósa, sem ella hefðu greitt
Vigdísi atkvæði sitt. Þetta hefur nokkur áhrif á úrslitin
nú. Kjörsókn var aðeins 72,4 prósent miðað við um 90
prósent, þegar kosið var 1980, í því, sem nefna mætti
alvöruframboð. Þegar skoðað er, að Sigrún fékk 5,4 pró-
sent í kosningunum, ber að hafa í huga, að það hlutfall
hefði orðið miklu lægra, hefðu stuðningsmenn Vigdísar
ekki verið svo værukærir. Fylgismenn Vigdísar Finn-
bogadóttur hafa þó ástæðu til að fagna hinum sögu-
frægu úrshtum. Stuðningsfólk Sigrúnar virðist einnig
ætla að fagna niðurstöðum. Framboð hennar var frá
upphafi tahð vonlaust, svo vonlaust, að kannski hefði
verið æskilegra, að til þess hefði aldrei komið. En það
er orðið, sem orðið er, þótt kosningar hafi verið þjóð-
inni fjárhagslega kostnaðarsamar.
Sigrún fékk minna fylgi í skoðanakönnunum en hún
hlaut í kosningunum, þótt htlu muni. Kannanirnar
sýndu, hversu vonlaust framboð hennar var. Þær voru
vafalaust réttar. En Sigrún jók fylgi sitt síðustu vikurn-
ar. Hún var óþekkt þjóðinni fyrir, en varð að lokum
nokkuð þekkt. Hún hlaut umíjöllun. Stuðningsmenn
hennar voru duglegir að láta í sér heyra, og slíkt skipt-
ir miklu í öhum kosningum. Nú tala stuðningsmenn
Sigrúnar digurbarkalega. Þeir ætla að stofna svonefnd
grasrótarsamtök. Ekkert er auðvitað við slíku að segja.
En óhklegt er, að þar verði á ferð eitthvert stjórnmála-
afl, sem máli muni skipta. Til þess var ósigur Sigrúnar
of afdráttarlaus. En vissulega mætti skoða þær kenning-
ar, að form forsetaembættisins mætti breytast. Forseti
íslands gæti látið meira til sín taka, ef hann kysi. En
flestir munu þó telja, að það sé löggjafarsamkundunnar
að ráðstafa málum, þótt fólki geðjist misjafnt að. Ekki
gæti til dæmis gengið, að forsetinn færi að stöðva lög
að ráði, nema 1 sérstökum undantekningartilvikum.
Flokkur mannsins kann í bili að hagnast lítihega á for-
setakosningunum en hklegast mun það endast skamma
hríð.
Vigdís Finnbogadóttir verðskuldar sinn sigur. Hún
var kosin í hörðum kosningum, 1980. En henni hefur
vel tekizt að sameina þjóðina. Vigdís Finnbogadóttir
hefur hvarvetna verið þjóð sinni til sóma. Hún hefur
staðið að forsetastörfum með þeim hætti, að ekki hefur
valdið úlfúð. Margt er hæft í því, sem nú er sagt, að
varla dugi minna en 10-20 prósent fylgi gegn forseta til
þess að einhver leið sé til að líta á slíkt sem merki
óánægju, jafnvel þótt mótframbjóðandi sé veikur. Því
hefur þjóðin nú veitt forseta sínum frábæra yfirlýsingu
um stuðning og tiltrú.
Þetta á forsetinn skihð.
Haukur Helgason
Hinn þríhöfða þurs
Þessa dagana er mikiö rætt um
vaxtaokur og gengisfellingar. Sum-
ir ráðherrar og jafnvel seðlabanka-
stjórar halda því fram að gengis-
fellingin í maimánuði hafi verið
slys. Ástæðan hati verið sú að ein-
hverjir óvandaðir einstaklingar,
fyrirtæki og bankar hafi keypt það
mikinn gjaldeyri að það hafi orsak-
að gengisfellinguna. Þeir tala um
svarta daga. Almenningur talar
aftur á móti um að það hafi verið
svartir dagar allt frá því að ríkis-
stjórnin settist á valdastóla. Þeir
segja að ríkisbankarnir stundi spá-
kaupmennsku. Upplýst hefur verið
að bankarnir hafi átt fast að 100
milljónum króna meira af gjaldeyri
27. apríl en 16. maí. Hitt er annað
mál að öll þjóðin, að undanskildum
ráðherrum og seðlabankastjórum,
vissi upp á sína tíu fingur að geng-
ið var faliið og það var afleiðing
verka ríkisstjórnar og Seðlabanka.
Því er mér spurn. Hafa þessir menn
ekki jarðsamband?
Hófleg vaxtastefna
Kunningi minn sagði viö mig um
daginn: „Það eru fyrst og fremst
fjórir aðilar sem eru að eyöileggja
allan grundvöll heilbrigðs rekstrar
og meira en það. Þeir eru á góðri
leið með að koma fjölda einstakl-
inga á vonarvöl, hafa af þeim eign-
ir þeirra. Þetta er ríkisstjómin,
Seðlabankinn, grái markaðurinn
og þar með sumar kaupleigurnar.
Sem sagt, þríhöfða þurs er þjóðar-
böl sem við þurfum að losna við.“
í stefnuyfirlýsingu og starfsáætl-
un ríkisstjórnarinnar frá 8. júlí
1987 segir á bls. 5: „Stjórn peninga-
mála mun miða að jákvæðum og
hóflegum raunvöxtum. Lánastofn-
anir munu njóta frjálsræðis en
veröur veitt aðhald frá ríki og
Seðlabanka innan ramma gildandi
laga. Ríkisstjórnin mun stuðla að
jafnvægi á lánamarkaði og lækkun
vaxta.“
Þessi málsgrein er líklega sú þýð-
ingarmesta sem stendur í þessum
stjórnarsáttmála ef eftir henni
hefði verið farið. Hún er grundvöll-
urinn fyrir því að hugsanlegt væri
að fastgengisstefnan stæöist. En
hvemig hefur þá framkvæmdin
veriö? Eru raunvextirnir hóflegir?
Þegar umræðan fór fram um Ólafs-
lög 1979 var talað um að hóflegir
raunvextir væru 2-3% og í umfjöll-
un um þá lagasetningu var við það
miðað. En hvaö eru raunvextir í
dag? Þeir em allt frá 9,25% og upp
í 20%. Era þaö hóflegir vextir að
mati ráðherranna og þeirra þing-
manna sem styðja ríkisstjórnina?
Lánamarkaöurinn mun njóta
frjálsræðis. Já, grái markaðurinn
hefur ótakmarkað frelsi tii að okra,
a.m.k. enn sem komiö er. En bank-
ar og sparisjóðir eru settir í spenni-
treyju af ríkisstjórninni og hafa
ekki ráðið vaxtastefnunni nema að
mjög takmörkuðu leyti. Þar hefur
ríkissjóður ráðið ferðinni með
þeim afleiðingum sem við blasa.
Vaxtamunur
Eins og að framan greinir stend-
ur í stjómarsáttmálanum eftirfar-
andi: „Rikisstjórnin mun styðja að
jafnvægi á lánamarkaði og lækkun
vaxta." En hvernig hefur ríkis-
stjómin framfylgt þessu stefnu-
marki sínu. Þegar ríkisstjómin var
mynduð hinn 8. júlí 1987 höfðu rík-
isvíxlar verið í gangi frá því í febrú-
ar það ár, þ.e. að viðskiptabankarn-
ir voru látnir kaupa þessa víxla af
ríkissjóði, ársávöxtun af 90 daga
víxlum var þá 20% og þeir vextir
voru óbreyttir í júlíbyrjun þegar
stjómarskiptin urðu.
í ágústmánuði fóra vextir á ríkis-
víxlum upp í 28,2% miðað við árs-
ávöxtun. í september fóra þeir upp
í 38% og þá var almenningi gefinn
kostur á aö kaupa þessa víxla. 1.
desember voru vextirnir komnir í
41,3%. Ríkissjóður haíði á þennan
hátt, með að yfirbjóða í sífellu með
hærri og hærri vöxtum, sett banka
og sparisjóði í nokkurs konar
spennitreyju. Þeir urðu að hækka
vextina til samræmis viö ríkisvíxl-
KjaUariim
Stefán Valgeirsson
alþingismaður fyrir Samtök
um jafnrétti og félagshyggju
Það er að vísu rétt að hluti af þeim
vanda, sem þjóðin stendur nú
frammi fyrir, er vegna þess að verð
hefur lækkað á sumum útflutn-
ingsafurðum okkar. En orsök
vandans má fyrst og fremst rekja
til vaxtahækkana sem ríkisstjórnin
hefur þvingað fram með aðgerðum
sínum. Þessi mikli flármagns-
kostnaöur hefur leitt af sér víxl-
hækkanir, vöruverð hefur hækkaö
vegna aukins flármagnskostnaðar
fyrir verslanir, aö ógleymdum mat-
arskattinum. Þörfin fyrir kaup-
hækkun ætti að vera augljós hverj-
um manni sem á annað borð skilur
hvað er að gerast. Af öllu þessu
leiðir að öll þjónusta hækkar. Fast-
gengisstefnan og stóraukinn flár-
magnskostnaður gat engan veginn
gengið upp. Það hefðu allir átt að
skilja. Það er jafnfráleitt og það að
„Framsóknarmenn halda sig nú við
helstefnuna að því er séð verður ... “
ana, m.a. vegna þess að Seðlabank-
inn var búinn aö setja á þá auka-
bindiskyldu sem er um 10% af
heildarlánum. Til að skýra betur í
hverju stjómun ríkisstjórnar og
Seðlabanka er fólgin í peninga- og
vaxtamálum, þrátt fyrir allar yfir-
lýsingarnar, þá voru vextir gefnir
frjálsir að nafninu til í nóvember-
mánuði 1986. í febrúar 1987 var
bindiskyldan, sem var þá 18% af
heildarinnlánum, lækkuð í 13%.
Af þessum 13% borgar Seðlabank-
inn enga vexti, aðeins verðtrygg-
ingu. Vaxtamunur banka og spari-
sjóða er rúmum 2% hærri vegna
viðskiptanna við Seðlabankann. Á
sama tíma og bindiskyldan var
lækkuð úr 18% i 13% var sett á ný
bindiskylda, lausafiárbindiskylda,
sem er um 10% af heildarinnlán-
um. Ef þessi lausafiárbindiskylda
væri 1 milljarður hjá einhverjum
banka, en sá banki ætti ekki nema
700 milljónir króna á þessum reikn-
ingi, þá yrði hann að borga dráttar-
vexti af 300 milljónum.
Fjármagnskostnaóur
þjóðarböl
Þegar ríkissjóður bauð hærri og
hærri ársávöxtun á ríkisvíxlunum
varð útstreymi úr peningastofnun-
um mjög mikið því margir vildu
njóta hinna háu vaxta. Til að draga
úr þessu útstreymi uröu bankar og
sparisjóðir að hækka innlánsvext-
ina til þess að forðast að lenda með
stórar flárhæðir í dráttarvöxtum
hjá Seðlabankanum og auðvitað
fylgdu útlánsvextir á eftir.
Þetta er það sem ríkisstjórnin
kallar vaxtafrelsi og á þennan hátt
hefur hún staðið við það fyrirheit
„að gera ráðstafanir til að lækka
vexti". Á fimm mánaða tímabili,
frá 1. júlí til 1. desember, hækkuðu
vextir úr 20% í 41,3% og dráttar-
vextir miðað viö ársávöxtun voru
þá orðnir 51,6%. Af þessari vaxta-
þróun leiddi að raunverulegur flár-
magnskostnaður hækkaði meira
en þessar tölur gefa til kynna. Þar
átti hlut aö máli fyrst og fremst
grái markaðurinn sem virðist vera
í sérstöku eftirlæti hjá ríkisstjórn,
a.m.k. býr hann við algjört frelsi
með sitt okur, hefur meðal annars
enga bindiskyldu. Á sama tíma er
ríkiö sjálft í því að yfirbjóða banka
og sparisjóði eins og rökstutt hefur
verið hér að framan. En þessi yfir-
boð og hömlun hafa svo leitt til
þess að bankarnir hafa ekki getað
veitt atvinnuvegunum eðlilega fyr-
irgreiðslu. Því hefur atvinnurekst-
urinn og ýmsir einstaklingar lent
í vanskilum og dráttarvöxtum með
miklar flárhæðir sem leitt hefur til
mikillar skuldasöfnunar og tap-
reksturs. Fjármagnskostnaður er
orðinn þjóðarböl.
Gekk ekki upp
Því er haldið fram að ástandið
hjá útflutningsatvinnuvegunum sé
að kenna versnandi ytri skilyrðum.
þjóð okkar geti aukiö hagvöxt og
bætt lífskjör sín með því að koma
upp verðbréfamörkuðum. Verð-
bréfamarkaðir eru fylgikvilli og
afleiðing af- því efnahagsástandi
sem ríkisvaldið hefur leitt yfir
þjóðina. Þeir auka og flýta fyrir
eignatilfærslu í þjóðfélaginu, enda
hefur hún aldrei verið eins mikil
og á þeim 11 mánuðum sem ríkis-
stjórn Þorsteins Pálssonar og Jóns
Baldvins Hannibalssonar hefur
ráðskast með málefni þjóðarinnar.
Fylkjum liði
Fram hefur komiö að Framsókn-
arflokkurinn er á móti efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar, a.m.k. í
orði. Formaður hans, Steingrímur
Hermannsonar utanríkisráðherra,
líkti efnahagsástandinu við það
þegar Róm brann forðum. Hann
boðaði miöstjórnarfund flokksins
meö miklum hávaða og látum.
Þjóðin stóð á öndinni í þeirri vissu
að nú stæði mikið til, að Framsókn-
arflokkurinn væri búinn að bretta
upp ermar, albúinn að sýna áræði
og yfirburði og ótvíræða forystu-
hæfileika sína með því að slökkva
eldana sem eru að eyða byggðum
og eignum almennings. En hvað
gerðist? Jú, Ólafur Þórðarson styð-
ur ekki lengur ríkisstjórnina. Hann
var eini þingmaðurinn í Fram-
sóknarflokknum sem var sam-
kvæmur sjálfum sér. Allt annað
reyndist bara stormur í vatnsglasi,
sápukúlur sem sprungu á mið-
stjórnarfundinum án teljandi há-
vaða eða sýnilegra eftirkasta.
Framsóknarmenn halda sig nú við
helstefnuna að því er séð verður,
a.m.k. heyrist ekkert í þeim þrátt
fyrir að aldrei hafa eldarnir logað
betur en þessa síðustu daga.
Það eru að vísu ýmsir þingmenn
úr Alþýðuflokki og jafnvel úr Sjálf-
stæðisflokki sem hafa haldið hjart-
næmar ræður, bæði á Alþingi og í
kjördæmum sínum, og hafa sagst
vera á móti ríkisstjórninni í
byggða- og vaxtamálum. En þeir
sömu hafa stutt ríkisstjórnina í öll-
um málum og þannig gert sig að
hálfgerðum ómerkingum. Eða hver
getur treyst slíkum mönnum sem
eru það slappir að þeir styðja það
sem þeir segja við ýmis tækifæri
að þeir séu á móti? Ef athafnir
fylgja ekki orðum eru orðin mark-
laus.
Landsbyggðarfólkið og aðrir þeir
sem afskiptir hafa verið, þeir sem
hafa orðið fyrir eignaupptöku,
verða að taka höndum saman til
að ná rétti sínum því reynslan sýn-
ir að stjórnarflokkarnir munu
halda sig við helstefnuna hér eftir
sem hingaö til. Verum þess minnug
að enginn mun færa okkur þann
rétt sem viö eigum kröfu á. Því
verðum við að sækja hann sjálf.
Það getum við með því að fylkja
höi.
Stefán Valgeirsson