Dagblaðið Vísir - DV - 27.06.1988, Page 15

MÁNUDAGUR 27. JÚNl 1988.
15
Fellur mannkynið á tíma?
„Margvíslegar rannsóknir og mælingar upplýsa okkur um jarðvegs- og
gróðureyðingu, ofnýtingu auðlinda og mengun i lofti, vatni og sjó,“ seg-
ir greinarhöf.
A síðasta þingi komu fram býsna
mörg athyglisverð þingmál sem
lúta að vemdun náttúm okkar og
umhverfis, og má vonandi hafa það
til marks um aukinn áhuga og
skilning á þeim málum. Ekki tókst
þó að fá samþykkt nema örfá þess-
ara ágætu þingmála, þar af eitt,
sem Kvennalistinn átti frumkvæði
að, þ.e. um notkun einnota um-
búða. Sjálfsagt mál að okkar dómi,
sem er efling umhverfisfræðslu í
skólum og meðal almennings,
hlaut ekki náð fyrir augum meiri-
hluta þingmanna. Því miöur.
Ljf í voða
Að margra áhti er maðurinn, sem
svo lengi hefur litið á sig sem herra
jarðarinnar, langt á veg kominn
með að tortíma umhverfi sínu og
þar með sjálfum sér. Verði ekki
snarlega snúið af þeirri braut erum
við að bregðast afkomendum okkar
með því að skila þeim í hendur
verra umhverfi en okkur var trúað
fyrir og við getum ekki afsakað
okkur með því að við höfum ekki
vitað betur.
Staðreyndir blasa við aiit í kring-
um okkur. Margvíslegar rann-
sóknir og mælingar upplýsa okkur
um jarðvegs- og gróðureyðingu,
ofnýtingu auðlinda og mengun í
lofti, vatni og sjó, sem stefnir öllu
lífi í voða, jafnvel þótt unnt yrði
að koma í veg fyrir mestu ógn lífs
á jörðu, kjamorkustyijöld. Ein-
staklingar, samtök, ríldsstjómir og
alþjóðastofnanir, s.s. Sameinuöu
þjóðirnar, hafa safnað upplýsing-
um og sett fram stefnumörkun um
hvað gera má til úrbóta. Mönnum
er löngu orðið ljóst að ekki er nóg
að taka frá og friða skika hér og
þar, þótt það sé líka nauðsynlegt.
Við verðum að horfa á jörðina sem
heild og skilja þær takmarkanir
sem náttúran setur okkur um leið
og við notum og njótum þeirra auð-
hnda sem hún gefur.
Kjállariim
Kristín Halldórsdóttir
þingkona Kvennalistans
Langtímahagfræði
Móðir jörð setur ákveðin lögmál.
Maðurinn gengur þvert á mörg
þeirra á leið sinni til hámarks
skammtímagróða og tekur hvorki
tílht tíl hagsmuna hehdarinnar,
jarðar né framtíöar. Þetta dekur
við skammtímasjónarmið er orðið
mannkyninu dýrkeypt og mál th
komið að við taki sú langtímahag-
fræði sem felst í umhverfisvemd.
En umhverfisvernd er að ganga um
hverja auðlind með virðingu og
nærgætni, taka aðeins vextina en
láta höfuðstóhnn ósnertan.
Þaö eina sem getur forðað mann-
inum frá því að þurrausa auðhndir
jarðar og eyðheggja það umhverfi
sem hann lifir í er stóraukin þekk-
ing og skhningur á náttúrunni. Að
því þarf að vinna án tafa með
skipulegum hætti og á öhum stig-
um þar sem því verður við komið.
Hér á landi er mikið óunnið á
þessu sviði. Þrátt fyrir ákvæði um
umhverfisfræðslu í grunnskólalög-
um og í lögum um náttúruvemd
er slík fræðsla ákaflega thvhjana-
kennd og af skomum skammti og
má ýmsu um kenna. Fyrst og
fremst er þó sökin stjómvalda. Það
er nefnhega ekki nóg að setja
ákvæði í lög, það verður einnig að
skapa skilyrði th að framkvæma
þau.
Lög og efndir
Það er th hths að leggja Náttúm-
vemdarráði þá kvöð á heröar að
það „. . . hafi forgöngu um
fræðslu fyrir almenning um nátt-
úm landsins og leitist við að efla
áhuga á náttúmvemd, m.a. með
útgáfustarfsemi, kynningu í skól-
um og fjölmiðlunartækjum," eins
og segir í lögum um náttúmvernd
frá 1971, ef því er ekki gert kleift
að ráða starfsfólk til þess að sinna
þessari lagaskyldu. Þrátt fyrir
manneklu og lítil auraráð hefur þó
Náttúmverndarráö sinnt umhverf-
isfræðslu eftir fóngum. Einnig ber
að geta um gagnmerka starfsemi
Landvemdar og fleiri samtök
áhugamanna hafa lagt sitt af mörk-
um.
í grannskólalögum er ákvæði
sem lýtur að umhverfisfræöslu. Því
þarf að fylgja eftir með útgáfu
námsefnis og þjálfun kennara.
Annars kemur það fyrir htið.
Vissulega hafa margir færir og
áhugasamir kennarar unnið frá-
bært starf á þessum vettvangi og
ekki er ahtaf nauðsyn flókinna
kennslutækja. En eigi að vera unnt
að ná markmiðum umhverfis-
fræöslu er nauðsynlegt að skipu-
leggja hana og samræma og tryggja
aö allir fái notiö hennar.
Fræðsla í molum
Umhverfisfræðslu er sinnt í held-
ur vaxandi mæli í gmnnskólum,
en mjög er undir einstökum skól-
um og kennuram komið hvemig
til tekst. Allir kennaranemar fá
stutt námskeið í umhverfisfræðslu
og auk þess geta þeir vahð stutt
námskeið í náttúruvernd. Líth eft-
irspurn hefur því miður verið eftir
námskeiðum í umhverfisfræðslu
fyrir starfandi kennara. í fram-
haldsskólum er lítið um markvissa
umhverfisfræðslu nema að því
marki sem vistfræði er innifalin í
líffræði. Ljóst er því að grunninn
þarf að styrkja og byggja myndar-
lega ofan á.
Það var með þessar staðreyndir
í huga, sem við kennahstakonur
lögðum það til á síðast þingi, að
fræðsla um umhverfismál yrði efld
og samræmd í skólum og meðal
almennings. Það vom mikil von-
brigði að ekki skyldi fást nægur
stuðningur við svo sjálfsagt mál að
okkar dómi. En við munum vinna
áfram að því máli.
Fyrirmynd
Um allan heim er nú smám sam-
an að glæðast skilningur og með-
vitund manna um nauðsyn þess að
ganga um náttúruna með virðingu
og nærgætni, bæta fyrir náttúm-
spjöh og sjá til þess að afkomendur
okkar fái notið a.m.k. sömu nátt-
úragæða og núlifandi kynslóðir. Sú
hugarfarsbreyting gengur þó allt
of, aht of hægt. Mannkynið gæti
fallið á tíma.
íslendingar gætu orðið fyrir-
mynd annarra í þessum efnum ef
vhji væri fyrir hendi. Th þess þarf
markvissa, öfluga umhverfis-
fræðslu í skólum og á meðal al-
mennings.
Kristín Halldórsdóttir
„í grunnskólalögum er ákvæöi sem lýt-
ur að umhverfisfræðslu. Því þarf að
fylgja eftir með útgáfu námsefnis og
þjálfun kennara. Annars kemur það
fyrir lítið.“
landbúnaður, verðlag og stjómun
(Lög)maður, líttu
Þróun verðs á nokkrum vörutegundum frá júní 1984-apr.1988
(hámarkssmásöiuverð/frjálsálagning)
Haakkun (Heimild: VerÖlagsstofnun.)
Framfærsluv Nýmjófk Nautakj Ostur DLhailtr DLkótalWtur DLIan DLhryggtr
h skr skr
Þróun smásölu.
I grein minni sl. fimmtudag (23.
júní) ræddi ég um ýmsar upplýs-
ingar Verðlagsstofnunar og um
grannorsök verðbólgunnar. - Held
ég nú áfram að svara Jóni Magnús-
syni vegna pisths hans í DV 2. júní.
Auðvitað er þaö á hreinu að það
er ekki æskhegasti kosturinn að
þurfa að taka upp stjómun á land-
búnaðarframleiðslunni, en spurn-
ingin er: Hvaöa kosti var um að
velja?
Þegar draga þarf úr framleiðsl-
unni verða menn að velja á mhli
þess að láta hvem bjarga sér eins
og best hann getur eða að reyna
að hafa stjóm á tímabundnu und-
anhaldi. Ahir þeir sem kunnug-
leika hafa á þessum málum eiga
auðvelt með að ímynda sér hvert
stjórnlaust undirboö og hömlulaus
samkeppni leiðir þegar of margir
era að framleiða fyrir takmarkað-
an markað.
Við skulum taka eitt dæmi um
hvernig samkeppnisaðstaðan getur
verið háð öðrum atriðum en hæfni
bóndans til að framleiða ódýra
vöru:
Hver skyldi geta boðiö fram-
leiðsluna tímabundið á lægra
verði, bóndi sem íjárfesti fyrir
10-15 árum og tjármagnaði bygg-
ingamar meö óverðtryggðum lán-
um, sem fást ekki lengur, eða sá
bóndi sem er nýlega búinn aö fjár-
festa og er með öll sín lán verð-
tryggð og með háum raunvöxtum?
Hömlulaus samkeppni mihi
bænda myndi hrekja þá úr gi-ein-
inni sem síst skyldi, þá ungu sem
eru með bestu aðstæður til fram-
leiðslu. Þrátt fyrir að langt sé frá
því að stjórnun framleiðslunnar sé
gahalaus má ótvírætt segja að hún
KjaHarinn
Gunnlaugur
Júlíusson
hagfræðingur
Stéttarsambands bænda
sé hlskásti kosturinn, þegai- gáö er
hverra kosta er völ.
Þó svo að lögfræðingurinn telji
að frjáls verðmyndun og stjómlaus
samkeppni milh bænda um mark-
aðinn leiöi tii aukinnar framþróun-
ar, lægra vöruverös og bættrar af-.
komu bænda þá eru þeir tímar
geymdir en ekki gleymdir þegar
þér nær
bændur höfðu engin samtök um
söluafurða sinna. Þá m.a. norpuðu
sauðfjárbændur svo vikum skipti
fyrir innan Ehiðaár þar th kaup-
mönnum þóknaðist að lóga fé
þeirra og kaupa það á því verði sem
þeim þóknaðist.
(Lög)maður httu þér nær.
Reynsla bænda af lögmálum
markaöarins.
Nú geta menn sagt að þetta hafi
gerst fyrir hálfri öld og slíkir tímar
komi ekki aftur. En staðreyndirnar
eru því miður aörar.
Á undanfomum áram hafa kjúkl-
ingabændur, eggjabændur og kart-
öflubændur keppt og barist um
þann takmarkaða matvælamarkað
sem fámenni okkar býður upp á. Á
afurðum þeirra var ekki opinber
verðlagning, engin framleiðslu-
stýring, ekkert kvótakerfi, engin
verömiðlun á flutningum svo að
auðvelt er að ímynda sér að vegur-
inn í sæluríkiö hefði verið beinn
og breiður, þar sem bændanna beið
aukin framþróun og betri afkoma.
Hver var niðurstaðan?
Á síðasthðnum vetri stóðu allir
bændur í þessum greinum, ekki
nokkrir eöa sumir heldur alhr,
frammi fyrir því að þeir stefndu
beint í gjaldþrot. Úrvinnslufyrir-
tæki þeirra vora sömuleiðis gjald-
þrota.
Hverjir græddu á þessu ástandi?
Svarið er einfalt: Verslunin.
Kaupmenn höföu ráð bændanna
í hendi sér. Þeir gátu heimtað meiri
og meiri afslætti og lengri og lengri
greiðslufresti sem engin trygging
var fyrir að skhaði sér að fullu th
neytenda, vegna þess að hver og
einn bóndi átti engra kosta völ og
mátti sín einskis. Ef hann var með
eitthvert múður þá var viðskiptum
við hann hætt því aðrir stóðu á
þröskuldinum, bjóðandi fram sína
vöru og neyddir th að samþykkja
þau býti sem buðust.
Þama var frelsið sú raunveru-
lega kyrkingarstefna sem var að
gera fjárhagslega út af vió fram-
ieiðendur i þessum greinum. Þaö
var ekki aö ástæöuíausu að allir
framleiðendur i þessum greinum
sameinuðust sl. vetur um að óska
eftir opinberri verðskráningu og
kvótakerfi á framleiðsluna, þannig
að þeir gætu snúið sér. að því á
skipulegan hátt að auka framþróun
og bæta afkomu sína í stað þess að
eyða öhum sínum kröftum og fjár-
mumun í samkeppni hverjir við
aðra. - (Lög)maður líttu þér nær.
Draumaborgir lögfræðings-
ins
Fyrrgreind lýsing er hinn blá-
kaldi veruleiki sem ekki þýðir að
mótmæla. Þeim veruleika munu
skoðanir lögfræðingsins ekki
breyta, enda þótt hann lifi sæll í
sannfæringu sinni um ágæti frjáls-
hyggjunnar þar sem ekki skilur á
milli draums og veruleika.
Draumaborgir hans eru reistar úr
pólitískum trúarsetningum og
standa glæstar og tindrandi. Þar
inni skulu bændur finna aukna
framþróun og bætta afkomu.
Fyrir þá sem gægst hafa inn fyrir
hefur veraleikinn reynst annar,
éins og dæmin sanna, og hinar
glæstu draumahahir hrunið saman
í hinni verstu martröð.
Að endingu vh ég taka það fram
að ekkert er fjær mér en að hrópa
lygari og óvinur bænda, eins og
lögmaðurinn kveinkar sér undan
að hafi verið gert. Aö mínu mati
er hann einlægur áhugamaður um j
velferð annarra, en nær ekki eyr-
um þeirra sem talað er til vegna
skorts á jarðsambandi og ónógri
þekkingu á samhengi hlutanna.
Gunnlaugur Júlíusson I
„Hömlulaus samkeppni milli bænda
myndi hrekja þá úr greininni sem síst
skyldi, þá ungu sem eru með bestu
aðstæður til framleiðslu.“