Dagblaðið Vísir - DV - 05.11.1988, Blaðsíða 36

52
LAUGARDAGUR 5. NÓVEMBER 1988.
LífsstOI
Konungs-
draugar
oghákarla-
menn
- fjarri alfaraleið á Hawaii
Skemmtiferðaskip kemur með sóldýrkendur upp að ströndinni.
Skurögoðin lita enn góðu lífi á Hawaii.
Hákarlamaðurinn Nenewe bjó þar
í polli. Hundaandinn Pupualena-lena
j- bjó í kletti. Draugar undirheimanna
koma öðru hverju upp á yfirborðiö
um jarðgöng við hafið. Og sumir
segja að bein Kamehameha hins
mikla, konungs allra konunga á
Hawaii, hvíli þar einhvers staðar,
undir klettinum með hundaandan-
um eða í göngunum meðal vofanna.
Þetta er Waipiodalurinn, djúpur og
afskekktur, á Hawaiieyju, þeirri
stærstu í samnefndum eyjaklasa, um
þrjú hundruð kílómetra suðaustur
af Oahu, eyjunni þar sem höfuð-
borgin Honolulu er.
'" í Waipiodalinn kemst enginn nema
á fjórhjóladrifsbíl. Kóngulóarvefur
þekúr hitabeltisfrumskóginn sem
þar vex, sandurinn á ströndinni er
svartur, fossarnir eru svimandi háir
og árnar æða áfram um völur og
steina. íbúarnir eru fimmtíu talsins
og í hibýlum þeirra er hvorki renn-
andi vatn né rafmagn. Sumir tala enn
hið forna tungumál eyjanna.
Mjög búsældarlegt var um að litast
í Waipio hér áður fyrr. Árið 1946 reið
svo flóðbylgja yfir dalinn, reif með
sér nær allar byggingarnar og eyði-
lagði flesta garðana. Eftir stóðu að-
eins örfá hús og bóndabæir.
Villisvín í hlíðunum
v Hawaii, eða Stóra eyjan eins og
heimamenn kalla hana, er hvort
tveggja í senn móðir og faðir alls
eyjaklasans, stærri en allar hinar til
samans. Og þó að minna en fjórðung-
ur íbúanna 112 þúsund reki ættir sín-
ar að öllu leyti eða hluta til frum-
byggja eyjanna er Hawaiieyja ímynd
þess sem almennt er litið á sem
hawaiískt.
Eyjan er um þrjú þúsund kílómetra
frá bandaríska meginlandinu úti í
Kyrrahafinu, liölega fjögur hundruð
kilómetrar að ummáli og krýnd 4500
metra háu fjalli, eldgígnum Mauna
Kea. Fjallstindurinn er snævi þakinn
svo til allan ársins hring og um-
hverfis er landslagið svo fjölbreytt
að það er eins og lítið meginland. Þar
er að flnna hæðótt undirlendi sem
er eins og fegursti grasagaröur, klett-
óttar strendur og burknum vaxin
fjallagljúfur. Villisvín og asnar reika
um hlíðarnar og þjóta yfir vegina.
Undan ströndinni má oft sjá mikinn
blástur og sporðaköst hnúfubaksins.
Spúandi eldgígar, jarðskjálftar og
ógnvekjandi flóðbylgjur eru órofa
hluti sögu Hawaii. Jafnvel glæsilegir
gististaðir fyrir ferðamenn eru
byggðir við jaðar hraunbreiðunnar.
Ægivald eldgígsins
Eldgyðjan Pele átti sér bústað í hin-
um sívirka eldgíg Kilauea, á suðaust-
urhluta eyjarinnar. Þjóðgarðsverðir
hafa nú tekið við hlutverki hennar
sem gæslumenn eldgígsins en jafnvel
þeir geta ekki eytt hinni goðsagna-
kenndu ímynd eldfiallsins. Þaö er
ekki hægt að líta á það eingöngu sem
jarðfræðilegt fyrirbæri og enginn
kemst hjá því að fmna fyrir ægivaldi
gígsins.
I nokkur ár hefur stöðugur hraun-
straumur runnið niður hlíöar fialls-
ins í átt til sjávar. Á leið sinni hefur
hann brotið niður hús, lokaö vegum
og loks hafnar hann í Kyrrahafmu
með ógurlegu hvissi þegar sjórinn
umhverfist í háa gufustróka.
Ekki furða þótt frumbyggjar eyjar-
innar hafi trúaö á hulin öfl og töfra.
Foringjar þeirra klæddust skraut-
búningum úr fiöðrum o-o fuglsins,
konunum var bannað að borða ban-
ana og allir höfðu tröllatrú á ágæti
blóðskammarinnar. Strangt kerfi
boða og banna, kallað „kapu“, stjórn-
aöi lífi þeirra og sá til þess að völdin
gengu í erfðir. Vald fiölmargra guða
þeirra birtist í skurðgoðum og hofum
- heiaus - sem byggð voru úr hrauni.
I minningu konungs
Þannig var umhorfs á Hawaii áður
en íbúarnir komust í kynni við hvíta
manninn. Á Stóru eyju eru minjar
þessa mannlífs og áhrif enn óum-
flýjanleg. í fyrndinni króaði glóandi
hraunstraumur hóp innfæddra af
sunnan til á eyjunni. Nú eru fótspor
í storkinni hraunhellunni einu
merkin um för þessara manna.
í Wahaula heiau, eða hofi hins
rauða munns, innan sjónmáls frá
kraumandi gígum Kilauea, voru
mannfómir fyrst færðar á Hawaii.
Við Haleokapuni-hofið er steinn sem
sögur herma að æðsti foringinn,
Alapi-kupalupalu-mano, hafa hallað
sér upp að til að horfa á hákarlaguð-
inn í flóanum fyrir neðan. í Puu-
honua-O-Honaunau kunnu þeir sem
brutu gegn kapu að fá aflausn vegna
bananaáts eða ástarleikja áður en
haldiö var til veiða. Til að svo mætti
verða urðu þeir að komast þangaö
án þess að skuggi þeirra félli á kon-
ungshöllina sem stóð þar hjá.
Þeir eru margir staðirnir sem
tengdir eru minningu Kamehameha
hins mikla og tignaðir mjög, enda
konungurinn fyrrverandi enn dáð-
asti andi eyjanna, 170 árum eftir
andlát sitt. Kamehameha „hinn ein-
mana“ var fyrstur hinna fimm
Kamehameha til að drottna yfir öll-
um eyjaklasanum og enn þann dag í
dag er minning hans heiðruð með
myndastyttum, götunöfnum, skólum
og hótelum, í opinberum þjóðsöng
eyjanna og á sérstökum Kamehame-
ha degi, sem er frídagur um allar
eyjarnar.
Nú er hún konungsbúð stekk-
ur
Fæðingarstaður Kamehameha er
mest hrífandi staðurinn á Hawaii-
eyju, nærri miklum hofrústum á
vindbarinni norðvesturströndinni,
alveg við hafiö. Nú er hið konunglega
hús lííið meira en steinabingur og
sjaldan nokkra lifandi manneskju
þar að sjá. Staðurinn er gagntekinn
því sem Hawaiibúar og dulspekingar
kalla gjarnan jarðarkraft, rétt eins
Ferðabransi
og fornir pýramídar Maya indíán-
anna í Rómönsku Ameríku.
Hið endurbyggða hof Ahuena hefur
allt eins mikla þýðingu í hugum
Hawaiibúa þótt ekki sé það jafnheill-
andi. Hofið er þyrping stráþakskofa
og helgimynda úr tré við sundlaug-
ina á King Kamehameha hótelinu í
ferðamannabænum Kailua á vestur-
strönd eyjarinnar. Það var hér sem
Kamehameha lést. En það sem er enn
þýðingarmeira er að kvöld nokkurt
árið 1819 settist eftirmaður hans,
Kamehameha 2., niður til kvöldverð-
ar með konunum og gerði þar með
að engu hið þrúgandi kapu-kerfi. Á
örskömmum tíma voru öll bönn látin
lönd og leið, skurðgoðin voru eyði-
lögð og sá sem lét uppiskátt um and-
stöðu sína við þessar endurbætur var
fiarlægður af sjónarsviðinu.
Prinsessan sprakk úr harmi
Árið 1893 var endi bundinn á kon-
ungdæmið á Hawaii að undirlagi
Bandaríkjamanna. Kaiulani prins-
essa, sem var að hálfu skosk og hálfu
hawaiísk, reyndi árangurslaust að
berjast fyrir rétti krúnunnar og þjóð-
ar sinnar. Hún lést árið 1899, aðeins
24 ára að aldri. Sumir segja að hún
hafi sprungið úr harmi.
Áður höfðu áhrif hvíta mannsins
gjörbreytt öllu á eyjunum. Á eftir
kristnu trúnni, sem hvítir trúboðar
héldu að innfæddum, kom kapítal-
isminn með nautabúum, sykur- og
kaffiekrum og annarri ábatasamri
ræktun.
Þegar fyrstu trúboðarnir komu til
að uppfræða hina innfæddu villi-
menn í kringum 1820 kunni enginn
á Hawaii að skrifa. Árið 1887 fór
Kapiolani drottning hins vegar til
London til aö taka þátt í hátíðahöld-
unum vegna fimmtíu ára valdaaf-
mælis Victoriu drottningar, klædd
samkvæmt nýjustu tísku frá París.
Guðir deyja ekki
Áhugi á hinni gömlu menningu
hefur aukist mjög á undanfórnum
árum og tungumál frumbyggjanna
hefur nú skipað sér sess við hlið
enskunnar sem annað opinbert
tungumál eyjanna.
Konungssinnar finnast enn á
Hawaii. Þar er engum gefið færi á
því að gleyma konungsættinni og
öllum þeim þjáningum sem hún
mátti þola. Þar fyrir utan hafa hinir
gömlu guðir aldrei alveg dáið því oft
má sjá blómvendi í hinum fornu hof-
um. Þjóögarðsverðir hika heldur
ekki við að halda á lofti helgi minnis-
varöa fortíðarinnar, þó ekki væri
nema í þeim tilgangi að telja ferða-
menn ofan af því að vera aö klöngr-
ast um í rústum þeirra. Og að
minnsta kosti eitt hof á enn sinn
æðsta prest, fyrrum lögreglukonu úr
Honolulu.
Gömul kirkja i miðri sykurekru. Hvíti maðurinn innleiddi kristni og arð-
sama ræktun ýmissa nauðsynjavara á Hawaii.
Hraunstraumurinn hefur lokað þjóðvegi 137.