Dagblaðið Vísir - DV - 14.03.1989, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 14. MARS 1989.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Flokks- og skólabræður
Handhafar forsetavalds eru ekki einir um aö spóka
sig án aðgæzlu á hengiílugi siðleysis í misnotkun á risnu.
Komið hefur í ljós, að ráðherrar eru á rölti á sömu slóð-
um og gá sumir hverjir ekki að sér, einkum þeir sem
undir niðri líta á þjóðfélagið sem herfang sitt.
í öllum tilvikum, sem fjallað hefur verið um í Qölmiðl-
um, byggist risnuspilhng ráðamanna á, að ekki eru til
fastar reglur á prenti. Óskráð lög kunna að duga í út-
löndum, þar sem græðgi valdsmanna eru meiri takmörk
sett en hér á landi. Við þurfum formlegra aðhald.
Ólafur Ragnar Grímsson Qármálaráðherra gaf sér
tíma frá galtómum siðaprédikunum yfir ríkisforstjórum
til að bjóða vinum sínum í Alþýðubandalaginu til veizlu
í ráðherrabústaðnum. Tilefnið, sem hann fann, var tíu
ára gamalt og varðaði alls ekki Alþýðubandalagið.
Fjármálaráðherrann varði sig með því að segja veizl-
una aðeins hafa kostað um 50.000 krónur. Þar reiknar
hann með áfengi á niðursettu ríkisverði. Á verði al-
mennings kostaði þessi veizla 120.000 krónur. En vand-
inn er ekki upphæðin, heldur að veizlan skyldi haldin.
Annað enn verra dæmi er frá tíð næstsíðustu ríkis-
stjórnar. Þá hélt Friðrik Sophusson nokkrum samstúd-
entum sínum hanastélsboð í ráðstefnusölum ríkisins í
Borgartúni. í viðtali við DV taldi hann þetta hafa kostað
15.000 krónur. Óniðurgreitt verð er um 40.000 krónur.
Hinn fyrrverandi ráðherra bætti gráu ofan á svart í
viðtalinu með því að segja óþarft að finna skýringar á
svona fjáraustri út í loftið. Ráðherrar ættu að hafa leyfi
til að bjóða bekkjarbræðrum eða flokksbræðrum í veizl-
ur, án þess að það þjónaði hag ráðuneytisins.
„Ef ráðherra getur ekki boðið nokkrum bekkjar-
bræðrum sínum í glas, þá er ekki mikið eftir,“ sagði
hann orðrétt í viðtalinu. Hann sagði líka, að ráðherrar
ættu ekki að skammast sín fyrir shkt, ekki frekar en
þeir skammast sín fyrir að aka í ráðherrabílum.
Samanburðurinn er villandi. Almennt er tahð í þjóð-
félaginu, að ráðherrar eigi að fá að aka um í ráðherrabíl-
um og jafnvel láta aka sér í þeim, ef um þetta gilda sömu
reglur og fyrir annað fólk, þar með taldar hinar nýju
reglur, sem ráðamenn hafa sett um skattframtöl.
Ennfremur er tahð eðlilegt, að ráðherrar geti boðið
í hanastél við ákveðin tækifæri, svo sem þegar lands-
samtök eða Qölþjóðasamtök halda aðalfundi. Heimild
til shks á hins vegar ekki að leiða til sérstakra boða
fyrir skólabræður eða flokksbræður ráðherranna.
Hið sama er að segja um ferðalög ráðherra. Ef þeir
þurfa embættis síns vegna að fara í skyndingu út á land,
kemur til greina, að þeir fái aðgang að flugvélum land-
helgisgæzlu eða flugmálastjórnar. En fráleitt er, að þeir
noti shka farkosti á flokksfundi eða áróðursfundi.
Brýnt er, að settar verði reglur um risnu og ferðalög
ráðamanna, svo að gráa svæðið milli opinberra þarfa
annars vegar og flokksþarfa eða einkaþarfa hins vegar
sé sem minnst og mörkin sem skýrust. Síðan þarf að
fela Ríkisendurskoðun að fylgjast með framkvæmdinni.
Við lifum á siðhtlum tímum, er valdamönnum hættir
til að ganga eins langt og þeir telja sér unnt í ofnotkun
og misnotkun á valdi. Við lifum á frumstæðum tímum,
er valdamönnum hættir til að líta á þjóðfélagið sem lang-
þráð herfang sitt eftir langa eyðimerkurgöngu án valds.
Mestu máh skiptir ekki, að fastar reglur um risnu
og ferðir spari nokkurt fé, heldur hitt, að þær gefa tón-
inn um ábyrgari meðferð á peningum skattgreiðenda.
Jónas Kristjánsson
Veröstöðvun er lokið og verð-
hækkunarskriða fylgir í kjölfarið.
AUir keppast viö að hækka og
tveggja stafa tölur eru algengar.
Ríkisvald og sveitarfélög ganga
fram fyrir skjöldu og keppast við
að hækka, á eftir koma svo aðrir.
Enginn er hissa á uppákomu þeirra
fyrstnefndu. Það var einmitt ríkis-
valdið sem erfiðast átti með að
halda verðstöðvmúna og með
margvíslegum álögum, bensín-
gjaldi, vörugjaldi og fleiru, gerði
hugtakið verðstöðvun einn gang-
inn enn aö hálfgerðum brandara.
Fjölmiðlar hafa heldur ekki legið
á liði sínu að opinbera hækkanim-
ar. í ljósi þessara upplýsinga telja
allir þeir sem eitthvað hafa að selja
að þeir verði einnig að hækka verð-
ið. Múgsefjunin hefur gripið um
sig. Nú er um að gera að hækka,
„Svínakjötsframleiöslan er ein sú grein landbúnaöarins sem fram-
leiðslustjórnun og einokun hefur ekki enn náö að halda innreið sfna
í“, segir hér m.a.
15. mars, alþjóðadagur neytendaréttar:
Borðum meira
svínakjöt
ella geti menn misst af lestinni í
verðhækkunaræðinu.
Óeðlilegar hækkanir á eggj-
um og kjúklingum
Þaö er þó ljós punktur í tilver-
unni fyrir okkur neytendur. Kjúkl-
ingabændur, sem aðeins hafa
hækkað vöru sína um 312% á tæp-
um flmm árum á meðan fram-
færsluvísitalan hefur hækkað um
163%, ætla að sýna þann þegnskap
í baráttunni við verðbólguna að
hækka ekki að sinni. Ekki er enn
vitað hvaö eggjaframleiðendur
ætla að gera en þeir hafa hækkað
verðið um 232% á sama tímabili.
Það er athyglisvert að mest hefur
hækkunin hjá kjúklinga- og eggja-
framleiðendum einmitt orðið á síð-
ustu 20 mánuðum. Á þeim tíma
hafa egg hækkað um 121% og kjúkl-
ingar um 95%. Á sama tíma hefur
framfærsluvísitalan hækkaö um
40%. Á þessu sama tímabili hafa
framleiðendur í þessum greinum
útrýmt allri samkeppni sín á milli.
Nú sitja þeir allir í sínu heima með
framleiðslukvóta og verðstýringu
sem tryggir aö þeir sem lakast
standa lifi og þeir sem sýna betri
búrekstur mala gull. Og ekki bara
það heldur hafa þeir einnig í skjóh
meingallaðra búvörulaga lokað
fyrir að hýir aðilar hafi möguleika
til að hefja framleiðslu þessara
vara.
Ef ég og þú teljum okkur hafa
fjármagn og kunnáttu til að fram-
leiða þessar vörur á ódýrari máta
gerir það kerfi, sem þessir fram-
leiðendur hafa innleitt, okkur það
ómögulegt. Þeir einir sem voru 1
þessari framleiðslu á árinu 1987
skulu fá að framleiða þessa vöru í
dag.
Ekki verður samt sagt aö fram-
leiðslan á þessum vörum sé ódýr
hjá þessum einokunaraðfium.
Þannig kostar kílóið af eggjum hér
á landi 328 kr. á meðan það kostar
84 kr. í Hollandi. KOóið af kjúkling-
um kostar hér 580 kr. en í Hollandi
163 kr. En í skjóh löggjafans skulu
þeir samt hafa einkarétt.
Þegar Neytendasamtökin voga
sér svo að verja hagsmuni neyt-
enda og mótmæla óeðlOega háu
veröi og miklum verðhækkunum,
samhhða aukinni einokun, er svar
stærsta kjúklingaframleiðanda
landsins að hóta því aö draga und-
irritaðan fyrir dómstóla vegna
þessarar gagnrýni. Já, ósvífnin ríð-
ur ekki við einteyming hjá þessum
mönnum.
Einokunin skal ná til fleiri
vörutegunda
En þaö eru fleiri framieiðendur
sem horfa björtum augum tO ein-
okunarinnar. Framleiöendur á
KjaUarinn
Jóhannes Gunnarsson
formaöur
Neytendasamtakanna
kartöflum og grænmeti skipuðu
nefnd sem fyrrverandi landbúnað-
arráöherra setti á fót „um afurða-
stöðvar fyrir kartöflur, nýtt græn-
meti og sveppi".
Eina ráð þeirra viröist vera aö
draga úr samkeppni á dreifingu
þessara vara. Samkvæmt þeim
drögum sem Oggja fyrir horfa þess-
ir aðOar hlýjum augum tíl þeirrar
einokunar sem áöur ríkti á þessum
vörum, einokunar sem rúmlega 20
þúsund íbúar á höfuðborgarsvæð-
inu köstuðu fyrir róða í undir-
skriftasöfnun vegna skemmdra
finnskra kartaflna sem einokunar-
fyrirtækiö, Grænmetisverslun
landbúnaöarins, flutti inn á árinu
1983.
Ekki þurfa kartöfluframleiðend-
ur þó að kvarta yfir óhagstæðri
verðlagsþróun á vöru sinni.
Á tímabflinu janúar ’88-janúar
’89 hafa kartöflur hækkað um 88%
á meöan vísitalan hefur hækkað
um 18%. Þess má einnig geta að
kartöflur kosta hér á landi um
110-120 kr. kg á meðan þær kosta
10 kr. í HoOandi.
Raunar hefur vaknað sá grunur
hvort framleiðendur einir eigi sök
á háu veröi kartaflna tO neytenda.
Samkvæmt upplýsingum Neyten-
dasamtakanna hefur dreifingar-
kostnaður bæði í heOdsölu og smá-
sölu hækkaö óeðOlega mikið á síð-
ustu árum. Því hafa Neytendasam-
tökin óskað eftir því við landbún-
aðarráðherra að hann láti kanna
verðmyndun á þessari vöru á und-
anfórnum árum.
Neytendur eiga kröfu til að
fá vörur á sanngjörnu verði
15. mars nk. er alþjóðadagur
neytendaréttar. í tílefni þessa dags
hyggjast Neytendasamtökin kynna
rækOega þær sjö kröfur sem Al-
þjóöasamtök neytenda telja eðOleg
lágmarksréttindi neytendum til
handa. Þær eru rétturinn til örygg-
is, tO upplýsinga, tO vals, tO
áheyrnar, tO sanngjarnra bóta, til
fræðslu og tíl heilnæms umhverfis.
Krafan um rétt neytenda tíl vals
hefur m.a. verið skOgreind svo að
ef um er að ræða vöru þar sem
eðOleg samkeppni ræður ekki
verðinu, skal neytandinn eiga
kröfu á að fá hana á sanngjömu
veröi. Eins og rakiö hefur verið hér
aö framan á það ekki við um kjúkl-
inga, egg og kartöflur.
Ein er sú grein landbúnaðarins
þar sem framleiöslustjómun og
einokun hefur ekki enn náð að
halda innreið sína en það er svína-
kjötsframleiðslan. Enda hefur
verðlagsþróun í þeirri grein verið
með allt öðmm hætti en í títtnefnd-
um grehuun. Þannig hefur svína-
kjöt hækkað um 159% frá því í júní
1984, á sama tíma og framfærslu-
vísitalan hefur hækkað um 163%,
eins og nefnt var að framan hafa
kjúkOngar hins vega hækkað um
312%.
Þeir neytendur sem finnst verð-
hækkun á kjúkOngum hafa gengið
úr hófi fram, hljóta að líta til þess
hvaða vara geti komiö í stað þeirra.
Svínakjöt, sem þrátt fyrir óeðOlega
skattlagningu hins opinbera hefur
í veröi þróast jafpjákvætt fyrir
neytendur og raun ber vitni, hlýtur
að vera jákvæður valkostur. Við
neytendur skulum því verðlauna
þá sem hækka verð sitt Otið og vilja
ekki einokun en refsa þeim sem
viija og gera hiö gagnstæða. Því
skulum við segja: Á matarborðið
viijum viö svínakjöt en látum
kjúkOngana eiga sig þar tO fram-
leiöendur þeirra sjá sig um hönd.
Kannski láta eggja- og kartöflu-
framleiðendur sér sOkt aö kenn-
ingu verða. Vald okkar neytenda
er mikið ef við stöndum saman.
Jóhannes Gunnarsson
„Við neytendur skulum }>vi verðlauna
þá sem hækka verð sitt litið og vilja
ekki einokun, en refsa þeim sem vilja
og gera hið gagnstæða.“