Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.1990, Qupperneq 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 30. JANÚAR 1990.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð i lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Hriktir í stoðum l\lató
Varnaráöherra Belgíu hefur óvænt látiö byija aö
skipuleggja brottfór belgíska herliðsins frá Vestur-
Þýzkalandi. Þetta er rúmlega þriðjungur af öllum land-
her Belgíu. Er stefnt aö því að leggja þennan hluta niö-
ur og flytja vopnabúnaðinn á haugana eða selja hann.
Þannig eru byltingin í Austur-Evrópu og hrun Var-
sjárbandalagsins farin að hafa áhrif á varnarsamstarf
vestrænna ríkja. Hver ríkisstjórnin á fætur annarri í
Atlantshafsbandalaginu mun nú sjá sér hag í að spara
útgjöld til hermála og nota á öðrum brýnum sviðum.
Að vísu þýðir undirbúningur Belga ekki, að ákveðið
hafi verið að leggja niður herinn í Vestur-Þýzkalandi.
Ráðamenn í Belgíu segjast bara vilja vera tilbúnir með
skipulagið, ef árangur verði af viðræðum austurs og
vesturs í Vínarborg um hefðbundin vopn í Evrópu.
En óþohnmæði Belga er augljós og veldur miklum
áhyggjum í aðalstöðvum Atlantshafsbandalagsins, sem
eru í Belgíu. Á skrifstofunum þar sjá menn fram á, að
fleiri verði óþolinmóðir og muni fylgja eftir Belgum, svo
sem HoUendingar, Danir og Kanadamenn.
Þetta er gamla sagan, að enginn veit, hvað átt hefur,
fyrr en misst hefur óvin sinn. Atlantshafsbandalagið
stendur nú andspænis hættunni á að verða talið úrelt,
þegar hinn mikh óvlnur í austri er búinn að missa víg-
tennurnar og virðist jafnvel vera að gufa upp.
Deila má um, hversu tímabær er óþolinmæði á Vest-
urlöndum. Ástand er ótryggt í Sovétríkjunum um þess-
ar mundir. Opnunarstefna Gorbatsjovs flokksformanns
sætir vaxandi óvinsældum heima fyrir. Enginn veit,
hversu lengi endist valdaskeið hans eða stefnu hans.
En óneitanlega er á Uðandi stund ekki unnt að sjá
annað en, að Rauði herinn sé kominn á fremsta hlunn
með að undirbúa brottfór sína frá Austur-Evrópu og að
herir Austur-Evrópu verði ófáanlegir til að taka þátt í
aðför að Vesturlöndum um ófyrirsjáanlega framtíð.
Þjóðir Vesturlanda hafa komið sér upp margvíslegum
þörfum, sem ríkin geta ekki fuUnægt. Þegar spenna
austurs og vesturs hefur hríðfallið um skeið, er óhjá-
kvæmUegt, að ríkisstjórnir Vesturlanda renni hýru
auga til peninganna, sem nú fara til varnarmála.
Útgjöld tU varnarmála minna mjög á útgjöld íslend-
inga til landbúnaðar. í báðum tUvikum er um að ræða
fé, sem brennt er og kemur engum að gagni. Og í báðum
tUvikum er um að ræða umtalsverðan hluta ríkisút-
gjalda, sem menn vildu gjarna nýta á öðrum sviðum.
Belgar, Hollendingar, Danir og Kanadamenn eru lík-
legir til að láta fljótlega undan freistingunni. Enn stærri
vandi verður Atlantshafsbandalaginu á höndum, þegar
menn átta sig á, að mikiU meirihluti Austur-Þjóðverja
vUl sameinast samlöndum sínum í Vestur-Þýzkalandi.
Þungamiðja Atlantshafs- og Evrópubandalagsins er í
Vestur-Þýzkalandi. AUar áherzlur munu nú breytast á
þeim sviðum, þegar Vestur-Þjóðverjar fara að einbeita
sér að sameiningu Þýzkalands og verða tiUeiðanlegir
að semja um vopnalaust friðarsvæði í Mið-Evrópu.
Þar sem Atlantshafsbandalagið er að flosna upp í
kjöUar uppgufunar Varsjárbandalagsins, er tímabært
að skoða, hver verður framtíð eftirlitsstöðvar á Kefla-
víkurflugveUi. Hugsanlegt er, að gildi slíkra stöðva vaxi,
ef austur og vestur semja um aukið hernaðareftirlit.
Afvopnunarhræringar í Belgíu eru bara lítUl hluti
af þeim htla hluta ísjakans, sem sést ofan sjávarmáls.
Undir niðri eru mun stærri friðarhræringar á ferð.
Jónas Kristjánsson
„... engir eru þó verkfúsari en margir sem heilsutjón hrjáir eða hin margvíslegasta fötlun fylgir,“ segir höf-
undur m.a. i greininni. - Fatlaóir að störfum á Kópavogshæli.
Að virkja til verka
Á dögunum var ég spurður þess
af góðri og glöggri vinkonu minni
hversu margir öryrkjar væru þann
veg metnir að ástæðulitlu eða
ástæðulausu og henni var alvara í
hug.
Mér varð svarafátt en fór að biðja
um nánari útlistan þessarar erfiðu
spumar.
Ég hefi löngum síðan velt þeim
vanda fyrir mér, sem hún kom
þannig inn á, þegar hún fór nánar
út í öll atriði og ég hygg að við öll
höfum gott af hugleiðingu um
þessa spumingu - öryrki eða ekki
öryrki - sem snerist hjá henni fljót-
lega upp í - vinnufær - óvinnufær.
Atvinnumál öryrkja í heild sinni
hijóta því að fléttast hér inn í en
ýmislegt sem þarna kom fram hygg
ég að eigi erindi við fleiri en mig
einan.
Þessi glögga kona og greinda vel
hafði lengi hugleitt það hversu
margir þeir væru, öryrkjamir, sem
fengju ekki, hefðu ekki aöstööu til
eða vildú ekki nýta þá starfsorku
er þeir þó hefðu.
Ég staldra sem þið við hið síðast-
nefnda - vilja ekki - en auðvitað
er það ótvíræð staðreynd engu að
síður með öryrkja en annað fólk
að mismikil er þeirra löngun til
vinnunnar og það því fremur,
máske, sem um meiri vanmátt til
margs konar óskastarfa er aö ræða.
Þröskuldar í vegi
Vitað er að engir eru þó verk-
fúsari en margir sem heilsutjón
hijáir eða hin margvíslegasta fótl-
un fylgir. Svo er um yfirgnæfandi
hluta þeirra er ég þekki til og að-
dáun mín á dugnaði þeirra og vask-
leika, viljakrafti, þolgæði og þraut-
seigju er óblandin og um leið nokk-
urt öfundarefni ekki vinnufúsari
en ég telst víst vera.
En hún vinkona mín, sem viöur-
kenndi allt þetta, benti þó á tvennt:
Aðstaðan fyrir hinn fatlaða er alitof
oft ekki til staðar og vinnuveitand-
inn er oft tortrygginn á getu og
verkhæfni viðkomandi öryrkja.
Þar geta þeir þröskuldar verið í
vegi sem framkalia fullkomna
hindrun, algera öftmn þess að að-
hafst sé svo sem unnt væri. Og
þegar slíkir þröskuldar mæta
mönnum þá má og á enginn að
undrast þó menn missi þann móð
sem mestu skiptir.
Margur hefur snúið vonsvikinn
frá viðræðum sem hafa haft þenn-
an grunntón neikvæðni sem aðals-
merki og máske hefur aldrei verið
farið á vettvang meir. En mér er
skylt, fyrst ég tók þessi skilaboð
spurnarinnar upp, að taka fyrir
meginmálið, sem sé þá sem sann-
anlega ekki vilja - eða finnst þeir
ekki geta og vantar til þess vilja -
og vanmáttartilfinning blandast
inn í einnig.
Hún vinkona mín sagði: Þeir eru
alltof margir sem leggjast í víl og
vol og vesaldóm og samfélagiö seg-
ir gott og vel við og skýrir vesal-
dóminn andlega erfiðleika, geðræn
vandmál, og viðkomandi, sem get-
Kjallarinn
Helgi Seljan
félagsmálafulltrúi ÖBÍ
im jafnt veriö innan tvítugs sem
sextíu og fimm og allt þar á milli,
er hreinlega handviss um að nú ber
honum aö vera atvinnuöryrki upp
frá því, allt þar til kallið stóra kem-
ur.
Hún nefndi vesaldóm, og á það
orö legg ég engan dóm, en hún
nefndi vesaldóm einnig varöandi
fleiri þá sem höfuðábyrgðina bera
á þessu nútímaviðhorfi til andlegra
og líkamlegra iðjuleysingja er hún
kallaði þá. Og áfram hélt hún:
Læknar, heilbrigðisstéttir ýmiss
konar, fræðingar alls konar eru
nefnilega meira og minna á þessari
afgreiðslu málanna, gæla við aum-
ingjadóminn, láta andlega örorku
gilda ævilangt í stað þess að hrista
upp í þessum svefngenglum sem
una sér, að því er virðist, í hlut-
verki þess sem ekkert á að að-
hafast af því einu að einhvem tím-
ann hefur syrt aö í sálarkorninu.
Of auðveld örorkuleið?
Tarna var nú ansi Ijót þula, þykir
eflaust mörgum, en ekki er ég viss
um að með öllu megi afskrifa þetta
allt sem öfgar og ýkjur, þó ýkju-
og öfgablær sé yfir. Éitt er a.m.k.
víst varðandi þá sem hefur sortnað
nokkuð fyrir sjónum vegna and-
legra áfalla, að ekki sé nú talað um
vegna vímuefnaneyslu ýmiss kon-
ar (áfengis þó helst og fremst), að
eftirfylgd út í lífið til eðlilegra lífs-
hátta er hvergi nærri nóg þótt
margt sé mætavel gert.
Eins er það að oft hefi ég fundið
hjá þeim sem fótfestuna hafa misst
í andlegum efnum að þeim hefur
þótt sú brautin beinust og öruggust
um leið sem legiö hefur eftir bóta-
leiðinni þó ekki séu upphæðir þar
nein ofgnótt - og ættu því ekki aö
vera eftirsóknarverðar. Þeim hefur
hreinlega óað allmikið við því að
ganga lífsgötuna almennt og öll
aukafyrirhöfn og erfiði hverrar at-
hafnar í raun vaxið þeim verulega
í augum.
Ekki flýgur mér í hug að neinir
fræðingar eða læknar leggi upp þá
línu fyrir viðkomandi að vinnu
skuli forðast en bara fara bótaleið-
ina. Hins vegar veit ég ekki hvort
uppörvun er næg eöa hvort örorku-
leiðin er gerð einhveijum of auð-
veld sem annað gæti aðhafst með
endurhæfingu og aðlögun.
Mér ofbýður ekki síður en vin-
konu minni hversu alltof margir
eigra um án alls tilgangs, án alls
vinnuframlags og þá um leið án
allrar lífsánægju.
Hún spurði mig hversu mörgu
svona fólki ég myndi eftir frá upp-
vexti okkar beggja, sem lét alla lífs-
bjargarviðleitni lönd og leið, og við
mundum hvorugt eftir neinum
slíkum sem betur fer.
Hugur einn þaðveit
Nú skyldi enginn í ljósi hvatvísra
orða vinkonu minnar leggja dóm á
innra ástand, sálarorku annarra.
„Hugur einn það veit“ segir skáldið
og mun það mála sannast.
En mættum við samt öll í samein-
ingu hugleiða það hvort ekki séu
þeir alltof margir sem að ástæðu-
lausu fá ekki notið þeirra krafta,
þeirrar starfsorku, sem þeir þó
hafa.
Og af því að bótaleiðin er fær og
oft farin þá veröur aö hafa fyllstu
aðgát hjá þeim sem vinna með
málefni þeirra sem hafa misst eitt-
hvað verulega af þeirri verklöngun
sem okkur er sannarlega í blóð
borin, þeirri athöfn þarfri er gerir
oft þann gæfumun hvort lífinu er
lifandi lifað eður ei. Orð vinkonu
minnar - hennar ljóta þula um leið
- mega gjaman vera okkur varnað-
arorð, að hverjum og einum sé
komið út í hringiðu daglegrar ann-
ar þar sem heilbrigð lífsorka fær
notið sín. Ég kem hér með á fram-
færi til umþenkingar skilaboðum
hennar skýram og ljósum, ýkju-
kenndum með öfgar í bland en verð
allrar athugunar engu aö síður.
Hverjum þeim sem forða má frá
bótaleið yfir í arðbæra vinnu, hon-
um er um leið vísað yfir á veg auk-
innar lífsgæfu, og það er hreint
ekki svo lítill arður fyrir hvem og
einn.
Við megum því alveg staldra við
og átta okkur á því hvað af þessu
eru ýkjur og öfgar og hvaö blákald-
ur virkileiki sem er verður þess að
takastávið. HelgiSeljan
„Hverjum þeim sem forða má frá bóta-
leið yfir í arðbæra vinnu, honum er
um leið vísað yfir á veg aukinnar lífs-
gæfu.“