Dagblaðið Vísir - DV - 08.02.1990, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 8. FEBRÚAR 1990.
15
Gjaldþrota stóriðjustefna
Margt sérkennilegt hefur verið á
sveimi í íslenskum stjómmálum
síðustu árin en fátt jafnömurlegt
upp á að horfa og tilburðir stjórn-
valda í stóriðjumálum.
Þar hefur allt miðast við að egna
fyrir útlendinga og fá þá til að fjár-
festa í álbræðslu við Faxaflóa. ís-
lendingum hefur verið ætlað það
eitt að fóöra fyrirtækið á raforku
sem boðin er undir kostnaðarverði.
Hér eru enn ástunduö nákvæm-
lega sömu vinnubrögðin og fyrir
aldarfjórðungi þegar samið var við
Alusuisse um álbræðsluna í
Straumsvík: , Stjórnarformaður
Landsvirkjunar er um leið aðal-
samningamaður við útlendingana
fyrir hönd iðnaðarráðuneytisins og
sömu ráðgjafarnir eru honum til
fulltingis.
Málsmeðferðin er á ábyrgð iðnað-
arráðherra sem fyrst kom úr röð-
um Sjálfstæðisflokksins en síðan
tók Jón Sigurðsson við og hélt
óbreyttu striki og skeytti engu um
viðhorf samstarfsflokka sinna í
ríkisstjórn.
Sjö ára basl á
röngum forsendum
Á árunum 1983-87 nudduðu ráða-
menn mikið í Alusuisse um aö
stækka álbræðslu ísal í Straums-
vík. Auðhringurinn sló úr og í en
ætlaði raunar aldrei að ráðast í
stækkun enda rambaði Alusuisse á
barmi gjaldþrots á þessum árum
vegna langvarandi óstjórnar.
Snemma á árinu 1987 gáfust ís-
lensk stjórnvöld upp á þófinu við
Alusuisse og tóku upp þráðinn viö
önnur álfyrirtæki í Evrópu um
„frumhagkvæmniathugun á 200
þúsund tonna álbræðslu sem byggð
yrði í áföngum við Straumsvík",
Uppgjörið í Austur-Evrópu og
áhrif þess á stjórnmálaþróun í
Vestur-Evrópu hefur orðið mönn-
um umræðuefni á íslandi sem ann-
ars staðar í heiminum þótt úr fjar-
lægð sé. Athyglisvert er hins vegar
að gaumgæfa það hvemig byltingin
í Austur-Evrópu hefur haft áhrif á
stjórnmálaþróun í nágrannalönd-
unum vestanmegin.
Hvaða stjórnmálastefna í Vest-
ur-Evrópu hefur lagt mest af mörk-
um til að stuðla að úrbótum í Aust-
ur-Evrópu? Hvaða dóm leggja kjós-
endur á það? Hvað stjórnmála-
flokkar í Vestur-Evrópu eru helstu
sigurvegarar hinna heimssögulegu
breytinga í Austur-Evrópu 1989?
Pólitískur „arftaki“
Vestur-Þýskaland er það land
Vestur-Evrópu sem stendur næst
umbrotunum austanmegin. Því er
sérstaklega athyghsvert að fylgjast
með stjómmálaþróun þar og því
hvemig átökin austanmegin hafa
áhrif á þau. Hverjir standa þar upp
úr sem sigurvegarar? Hverjum
tengja kjósendur vestanmegin þær
breytingar sem orðið hafa austan-
megin?
Dómur vestur-þýskra kjósenda
er skýr: breytingarnar austan-
megin hafa í för með sér vinstri-
sveiflu vestanmegin. Kjósendur
tengja umbæturnar stefnu Jafnað-
armannaílokksins. Innsigh þess er
yfirburðasigur Oskars Lafontaines
í sambandsríkinu Saarlandi 28.
janúar síðastliðinn þar sem hann
hlaut um 55 prósent greiddra at-
kvæða.
Þetta er mjög athyghsverð niður-
staða í kjölfar atburðanna í Aust-
ur-Evrópu. Lafontaine, sem nefnd-
ur hefur verið póhtískur „arftaki“
eða „uppeldissonur" Willy Brandts
í stjórnmálum, hlýtur nú fágæta
yfirburðakosningu og jafnframt
væntanlega útnefningu til kansl-
araembættis fyrir kosningarnar til
KjaLaiiim
Hjörleifur Guttormsson
alþingismaður
eins og það var orðað í fréttatil-
kynningu iðnaðarráðuneytisins 7.
september 1987.
Þetta leiddi síðan til sérstaks
samkomulags iönaðarráðuneytis-
ins og svonefnds Atlantal-hóps
þann 4. júh 1988 um hagkvæmniat-
hugun á 195 þúsund tonna álveri í
Straumsvík. Það var Friðrik Sop-
husson þá iðnaðarráðherra sem
undirritaði þetta samkomulag og
var því lýst sem miklum ávinn-
ingi. Átti hagkvæmniathuguninni
Kjallariim
Einar Heimisson
háskólanemi
Freiburg, Vestur-Þýskalandi
Sambandsþingsins í Bonn í des-
ember næstkomandi.
í kjölfar Brandts
Hvaða pólitík er þaö sem Brandt
barðist fyrir og Lafontaine heldur
nú uppi?
Það er jafnaðarstefna nútímans:
stefna sem er í senn gagnrýnin og
nálæg þjóðfélagsbreytingum sam-
tímans og jafnframt utanríkis-
stefna viöræðna og samskipta.
Framganga Willy Brandts í þá átt
að bæta stöðu íbúa Austur-Evrópu
er þekkt og óþarft að rekja hér.
Meðan hægrimenn létu eins og
ógæfa fólks austanmegin kæmi
að ljúka fyrir febrúarlok 1989 sam-
kvæmt samningi fyrirtækjanna
fjögurra og ráðuneytisins.
Við stjómarskiptin haustið 1988
fékk Alþýðuflokkurinn iðnaðar-
ráðuneytið og lagði ofurkapp á að
koma byggingu álbræðslu inn í
stjómarsáttmála. Því var hafnað
en falhst á að umsaminni hag-
kvæmniathugun lyki án nokkurra
frekari skuldbindinga um fram-
hald.
Málabúnaður í útideyfu
Ráðherra hefur síðan staðið að
þessu máh á ábyrgðarlausan hátt
og af dæmalausri einsýni. Hann
stóð ekki viö það samkomulag sem
gert var við myndun ríkisstjórnar-
innar heldur keyrði undirbúning
að álbræðslu áfram eftir eigin höfði
án nokkurs samráðs viö samstarfs-
flokkana í ríkisstjórn. Það hefur
hins vegar ekki gengið upp með
þeim hætti sem hann ætlaði og enn
er málabúnaður ráðherrans í úti-
deyfu.
Það er svo saga út af fyrir sig
hvernig reynt hefur verið að láta
hta svo út sem samningar um þessa
risafjárfestingu væru á næsta leiti.
Fjölmiðlum hefur verið haldið
volgum mánuð eftir mánuö og þeir
hafa jafnvel elt iðnaðarráðherrann
þeim ekki við gekk Brandt á undan
og braut upp samtímann, kom fram
með viðhorf til úrbóta sem síðar
hafa orðið algild.
Þetta er vestur-þýskum kjósend-
um nú ljóst og flokkur Brandts,
Jafnaðarmannaflokkurinn, nýtur
45 prósent fylgis í skoðanakönnun-
um. Það er mesta fylgi þeirra í lang-
an tíma. Þróunin í Austur-Evrópu
hefur þannig enn styrkt þá stjórn-
málastefnu sem Willy Brandt veitir
forystu á alþjóðavettvangi með for-
mennsku sinni í Alþjóðasambandi
jafnaðarmanna.
Síðastliðinn vetur gerði undirrit-
aður kenningar Oskars Lafontai-
nes um þjóðfélagsmál að umræðu-
efni í ýmsum blaöagreinum og eftir
heimsókn hans til íslands í ágúst-
lok á síðasta ári urðu þær flestum
íslenskum vinstrimönnum ljósar.
Kenningar Lafontaines hlutu mjög
breiðan hljómgrunn meðal ís-
lenskra vinstrimanna og var það
enn ein sönnun þeirrar samleiðar
sem þeir eiga, þrátt fyrir óþarfan
klofning í smærri flokka. Sigur
Oskars Lafontaines nú og útnefn-
ing hans til kanslaraefnis hlýtur
að vera íslenskum vinstrimönnum
mikið fagnaðarefni. Jafnframt ætti
hún að vera mönnum hvatning til
að vinna ötullega að framgangi
þeirrar stjórnmálastefnu á íslandi
sem enn á ný hefur sannað sig í
Evrópu og reynst sú stefna sem
best samræmist kröfum tímans.
Vert er að minna á þá áherslu
og sendimenn hans til útlanda í von
um stórtíðindi.
Sjálfur hefur iðnaðarráðherrann
gengið á eftir forstjórum hinna er-
lendu álfyrirtækja með grasið í
skónum. Þegar hagkvæmniathug-
unin um 185 þúsund tonna bræðsl-
una gekk ekki upp í fyrravor sneru
menn sér aftur að hugmyndinni
um stækkun ísals eins og ekkert
hefði í skorist. Aftur fennti í það
skjól í byrjun vetrar þegar Alusu-
isse gekk endanlega úr skaftinu og
ákvað í staðinn að stækka ál-
bræðslu sína í Noregi!
Nú er reynt að fylla í skarðið með
gylhboöum og sagt að tíðinda sé að
vænta hvern næsta dag. Menn geta
rétt ímyndað sé í hvers konar
samningsstöðu ráðherrann og
samninganefnd hans er komin
varðandi raforkuverð og aðra þætti
er lúta að framlagi íslendinga til
þessarar lönguvitleysu.
Stöðva verður endaleysuna
Framkoma ráðherra Alþýðu-
flokksins gagnvart landsbyggðinni
í þessu máh er með sérstökum
hætti. Látið hefur verið að því
hggja annaö veiíið að vel komi th
greina að reisa álbræðsluna ein-
hvers staðar utan Suðvesturlands,
t.d. nyrðra eða eystra, allt eftir því
við hvern er talað hveiju sinni. Því
miður hafa ýmsir landsbyggðar-
menn látið ráðherrann draga sig á
asnaeyrunum og bæjarstjórinn á
Akureyri gekk svo langt að bjóða
höfn í meðgjöf fyrir hönd Eyfirð-
inga!
Eins og hér hefur verið rakiö
hefur frá því þessi álfarsi hófst 1983
aldrei verið gert ráð fyrir öðru af
stjórnvalda hálfu og útlendra við-
mælenda en bræðslan risi við bæj-
sem Oskar Lafontaine leggur á
umhverfismál í sínum málflutningi
og þá stórhættu sem náttúrunrii
stafar af fyrirhyggjulítihi iðnþró-
un. Hann hefur manna harðast
haldið því fram „að minna geti ver-
ið betra“, minni hagvöxtur geti
stuðlað að betra lífi. Jafnframt
minnir Lafontaine á nauðsyn hag-
fræðinnar fyrir uppbyggingu þjóð-
félagsins, minnir á nauðsyn frjálsr-
ar samkeppni í viðskiptum og þaö
hversu fráleitt það sé að ætla sér
að stríða gegn henni.
Markaðsöflunum er hins vegar
gerður mikill ógreiði með því að
ætla þeim það sem er ekki á þeirra
færi aö sinna. Náttúruvernd og al-
menn velferð þegna þjóðfélagsins
eru helsta dæmi þess og það er
hlutverk ríkisvaldsins að tryggja
að þeir þættir séu ræktir.
Tímar samvinnu Evrópuríkja
Oskar Lafontaine hefur lýst því
yfir aö þeir tímar sem við lifum séu
ekki tímar þjóðrembu og einangr-
unar heldur samvinnu þjóða á al-
þjóðavettvangi. Hann minnir á að
einhver helstu vandamál sam-
tímans, eins og málefni Austur-
Evrópu og náttúruverndarmál, séu
samevrópsk og verði ekki leyst
öðruvísi en með samvinnu þjóða.
íslenskir vinstrimenn verða að
fylgjast grannt með þeirri umræðu
um málefni eigin heimsálfu sem
nú fer fram í sambandi við það
uppgjör sem þar stendur fyrir dyr-
um.
Ýmislegt bendir til að aukin sam-
vinnuhyggja sé þar óumflýjanleg
til að takast á við ýmis vandamál
framtíðarinnar, ekki hvað síst þá
staðreynd að evrópskri náttúru er
margvísleg hætta búin. Mengun í
einu landi veldur yfirleitt náttúru-
skaða í öðru. Það er staðreynd sem
ekki er hægt að líta framhjá og ís-
lendingar ættu einnig að gaum-
gæfa. I þeirri umræðu verða menn
ardyr Reykvíkinga. í raun hefur
útlendingunum verið gefið frísph í
málinu. Staðsetning stóriðjufyrir-
tækja við Faxaflóa er einn af fylgi-
fiskum erlendu stóriðjustefnunnar
og breytist ekki á meðan hún er
höfð að leiðarljósi.
Nú eiga menn að snúa við blaðinu
og segja hingað og ekki lengra. Það
er shk aðför aö byggð í þessu landi
að ætla að bæta við álbræðslu á
höfuðborgarsvæðinu að enginn
þingmaður af landsbyggðinni ætti
að láta sér th hugar koma að ljá
slíku stuðning.
Efla þarf innlenda þekkingu
og frumkvæði
Ekki hefur verið sýnt fram á að
það sé þjóðhagslega aröbært og
skynsamlegt að koma hér upp
nýrri álbræðslu. Lítið hefur verið
fjahað um aðra kosti í orkunýtingu
og forsendur varðandi raforkusölu
th stóriðju hafa legið í þagnargildi.
Mikil þörf er á að líta á atvinnumál
okkar að orkufrekum iðnaði með-
töldum út frá íslenskum sjónar-
hóli. Það er ánægjulegt að veröa
var við metnað og áhuga vísinda-
manna við Háskóla Islands að
leggja þessum málúm lið með rann-
sóknum. Eitt mikilverðasta atriðið
í farsæhi atvinnuþróun er einmitt
að byggja upp imilenda þekkingu.
Árangurslausleit síðustu sjö árin
að erlendum fjárfestingaraðilum til
að koma hér upp stóriðjufyrirtækj-
um hefur reynst dýrkeypt. Það er
ekki seinna vænna að læra af þeim
mistökum og leggja inn á vænlegri
brautir til nýsköpunar í íslensku
atvinnulífi.
Hjörleifur Guttormsson
Lafontaines, sem nefndur hefur
verið pólitískur „arftaki" Willy
Brandts í stjórnmálum.
að leiða hjá sér fordóma ga'gnvart
alþjóðlegum bandalögum og minn-
ast þess að það getur einmitt verið
helsta leið smáþjóða til að hafa áhrif
í heiminum að eiga aðild að slíkum
bandalögum þar sem þær eiga at-
kvæðisrétt eins og stórþjóðir.
Vinstrimenn hafa gerst helstu
talsmenn samvinnu Evrópuþjóða á
liönum misserum, einkum Neil
Kinnock, formaður breska Verka-
mannaflokksins, og Oskar Lafonta-
ine. Vinstrimenn telja með öðrum
orðum aukna alþjóðahyggju nauð-
synlega til að takast á við málefni
samtímans. Þá staðreynd er ekki
hægt að leiða hjá sér.
Sigur Oskars Lafontaine er sigur
nútímalegrar vinstrihyggju. Hann
hefur oftsinnis beitt sér fyrir mál-
um sem gengiö hafa á svig við við-
tekin viðhorf samtímans, gengið á
undan, tekið áhættu, beitt sér fyrir
raunverulegri róttækni í stjórn-
málum. Útnefning hans er enn einn
sigur þeirrar róttækni sem um
þessar mundir brýtur margar brýr
og marga múra aö baki sér. Kenn-
ingar hans hlutu breiðan hljórm
grunn á íslandi í ágúst síöastliön-
um. Oskar Lafontaine á sér marga
íslenska samherja.
Sigur hans er sigur þeirra.
Einar Heimisson
„Því miður hafa ýmsir landsbyggðar-
menn látið ráðherrann draga sig á
asnaeyrunum og bæjarstjórinn á Ak-
ureyri gekk s vo langt að bj óða höfn í
meðgjöf fyrir hönd Eyfirðinga!“
Atökin 1 A-Evrópu og róttæknin vestanmegin:
Sigur Oskars Lafontaines
„Kenningar Lafontaines hlutu mjög
breiðan hljómgrunn meðal íslenskra
vinstrimanna og var það enn ein sönn-
un þeirrar samleiðar sem þeir eiga.“