Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.1990, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 26. SEPTEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91J27022 - FAX: (91 >27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Ráðherralýðræði
Aö fyrirmælum landbúnaðarráðherra er ríkiskerfið
enn að hefna sín á starfsmönnunum, sem sögðu upp
stöðum sínum við rannsóknarstöð skógræktar á Mó-
gilsá. Þrír starfsmenn voru teknir af launaskrá 1. sept-
ember, þótt uppsögnin hafi miðast við 1. október.
Að sögn fjármálastjóra skógræktarinnar var farið
svona með þungaða konu í þessum hópi, af því að frá
henni vantaði „nýtt“ vottorð um þungun hennar. Hann
sagði, að þessi mál yrðu leiðrétt síðar, en fólkið yrði að
biðja skrifstofuna um að fá mál sín leiðrétt
Áður hafði ráðherra látið Ríkisendurskoðun leita
saumnálarleit í heystakki að yfirsjónum fyrrverandi
forstöðumanns rannsóknarstöðvarinnar. Úr því kom
nánast ekki neitt, en ráðherra sá samt ástæðu til að
reyna að koma spillingarorði á forstöðumanninn.
Miklu nær væri að fá Ríkisendurskoðun til að amast
við spillingu ráðherranna, sem láta til dæmis ráðherra-
bílstjóra bíða í ráðherrabílum heilu kvöldin fyrir utan
hús, þar sem ráðaherrafrúr eru í gestaboði. Spilling
ráðherranna fer ekki leynt, heldur er henni hampað.
Á laugardaginn var fjallað hér í blaðinu um hrok-
ann, sem ráðherrar og ráðuneytisstjórar sýna athuga-
semdum frá Umboðsmanni alþingis. Oddamenn fram-
kvæmdavaldsins svara seint og ekki bréfum hans og
vísa til pantaðra álitsgerða innan ár ráðuneytunum.
Athyglisvert er, að harðast ganga fram í þessu ráð-
herrar Alþýðubandalagsins. Þeir virðast telja ráðherra-
dóm hliðstæðan völdum smákónga í Afríku. Til dæmis
hefur fjármálaráðherra kvartað yfir umsvifum umbans
og reynt að fá lækkaðar fjárveitingar til embættis hans.
Valdshyggjumenn eiga óeðlilega greiða leið til valda
í stjórnmálum hér á landi. Þetta á við um alla stjórn-
málaflokka, þótt valdbeitingarstefna komi skýrast fram
hjá ráðherrum Alþýðubandalagsins. Sjálfstæðisflokkur-
inn er sagður bíða eftir „sterkum manni“ á toppinn.
Hjá vestrænum lýðræðisþjóðum felst lýðræði ekki
aðeins í, að kosið sé á nokkurra ára fresti, heldur er
vald til framkvæmda takmarkað á ýmsan hátt, einkum
í lögum um meðferð þess og um dreifmgu ákvarðana á
fleiri staði. Við viljum hins vegar „sterka menn“.
Meðan Austur-Evrópa er að varpa frá sér miðstýr-
ingu úr ráðuneytum erum við að efla miðstýringu. Gott
dæmi er útflutningur á ferskum fiski, sem er skipulagð-
ur og bannaður að ofan. Annað dæmi er, áð lög frá
Alþingi fela einkum í sér „heimildir“ til ráðherra.
Ef einhver vandamál koma upp hér á landi, fmnst
fólki eðlilegast, að þeim sé vísað til „sterkra manna“,
það er að segja til ráðherra. Mörgu fólki virðist finnast
það þolanlegt, þótt þetta sérkennilega ráðherralýðræði
leiði til ofstjórnar, hroka og ofbeldisaðgerða.
Ráðherralýðræðinu fylgir ofstjórn á borð við Afla-
miðlun; hroki á borð við fyrirlitninguna á Umboðs-
manni alþingis; og ofbeldisaðgerðir eins og gagnvart
forstöðumanni og starfsfólki stöðvarinnar á Mógilsá.
Þetta er frumstæði strengurinn í þjóðarsálinni.
Embættismannahrokinn á íslandi minnir á átjándu
öldina og ráðherraofbeldið á þriðja heiminn. Hvort
tveggja er okkur til mikils trafala í vestrænum nútíma,
svo sem þjóðir og stjórnmálamenn Austur-Evrópu hafa
fyrir sitt leyti komizt að raun um og eru að afnema.
Vonandi leiðir hefndarþorsti landbúnaðarráðherra
gagnvart Mógilsárfólki til, að íslendingar átta sig betur
á, að ráðherralýðræðið er úrelt og hættulegt fyrirbæri.
Jónas Kristjánsson
Af hverju ekki
Einar Benediktsson?
Nýlega lauk eg viö aö lesa ævisögu
Edvards Brandesar eftir danska
sagnfræðinginn Kristian Hvidt,
yfirbókavörð danska þingsins. Ed-
vard var bróðir bókmenntafræð-
ingsins Georgs Brandesar og ekki
síður þekktur maður í heimalandi
sínu en hann, og jafnvel enn áhrifa-
meiri. Georg var heimsborgarinn
sem hlustað var á um „allan hinn
menntaða heim“, eins og það er
stundum kallað, Edvard var rit-
stjórinn, stjórnmálamaðurinn og
leikhúsmaðurinn sem stóð um
langa hríð í miðjum slagnum á
heimavígstöðvunum.
Kristian Hvidt tekst í þessu mikla
verki sínu að draga upp mynd af
andlegu og pólitísku lífi í Dan-
mörku frá því um 1870 og fram yfir
heimsstyrjöldina fyrri. Þessi mynd
endurspeglast í ævi og starfl eins
manns.
Náma fróðleiks
Það sem gerir söguritun af þessu
tagi mögulega er hinn gífurlegi
fjöldi einkabréfa sem menn eins og
Edvard Brandes skrifuðu. Varla
leið svo nokkur dagur að hann
skrifaði ekki eitt eða íleiri bréf þar
sem hann lýsti fyrir vinum sínum,
eða óvinum, hvað honum lá á
hjarta.
Oft segja þessi bréf meira en
blaðagreinar eða önnur ritverk þar
sem viðkomandi liggur yfir skrift-
unum í stað þess að segja hug sinn
allan á einfaldan og eðlilegan hátt.
Fyrir ævisöguritara eru slík bréfa-
söfn náma fróðleiks um bréfritar-
ann. Þaðan fær hann upplýsingar,
sem hvergi er að finna annars stað-
ar, og þar kemst hann næst hugsun
og tilfmningum þess sem hann er
að skrifa um.
Þetta á ekki hvaö síst við um bréf
til ástvina. Dóttir Edvards fluttist
til Noregs meö eiginmanni sínum,
og bréfin til hennar eru mörg og
einlæg og segja margan sannleik
sem ekki verður fundinn annars
staðar.
Að skrifa sögu eins manns er
verk sem aldrei verður annaö en
tilraun til að lýsa manninum og
samtíð. Þegar best lætur er saga
sem bætir við þekkingu og eykur
skilning á viðkomandi. Þar fyrir
utan geta ævisögur verið ákaflega
skemmtilegar.
Margt órannsakað
En því minnist eg á þetta verk
Hvidts að honum hefir tekist að
skrifa ákaflega læsilega bók um
athyglisverðan mann og umbrota-
tíma í dönsku þjóðlífi svo úr verður
heild. Okkur Islendingum leikur,
eða ætti aö leika, nokkur forvitni á
þessu tímabili danskrar sögu. Hún
fellur nær algerlega saman viö
sjálfstæðisbaráttu okkar, og reynd-
ar minnist Hvidt nokkrum sinnum
á tengsl stjórnmálaumræðu í Dan-
mörku og ágreiningsefni Dana og
íslendinga. Hvidt hefir sagt mér að
fjölmargt sé enn órannsakað í
dönskum skjalasöfnum um áhrif
„íslandsmálsins" á dönsk stjórn-
mál. Hefir hann látið í ljósi áhuga
á því að danskir og íslenskir sagn-
fræðingar vinni saman aö því að
rannsaka þessi mál er svo mikil-
væg voru fyrir báðar þjóðirnar.
En svo eg haldi áfram að tala um
sjálfan mig og þaö sem eg er að
gera til skemmtunar og fróðleiks
um þessar mundir fyrir utan það
sem snertir beinlínis starf mitt, þá
er eg að lesa heilmikinn doðrant
um hinn merka kardínála, John
Henry Newman, þann sem hvarf
frá anglikönsku kirkjunni og gerð-
ist katólskur prestur. Sú saga er
allt annars eðhs en sagan um
Brandes. Þar er verið að tala um
tiltölulega afmarkaðar umræður
guðfræðinga á Englandi á öldinni
sem leið, umræður sem vissulega
snerta kristnina alls staðar og á
öhum tímum.
Þótt margt sé þarna harla ókunn-
uglegt íslendingi þá er heillandi að
Haraldur Olafsson
dósent
hæst hefir borið í andlegri menn-
ingu þjóðarinnar. Þá kemur mér
fyrst í hug Einar Benediktsson. Um
hann hefir margt verið skrifað, en
eina heillega saga ævi hans er það
sem Steingrímur J. Þorsteinsson
samdi og gefið er út með ritsafninu
Laust mál. Þótt margt sé með ágæt-
um gert hjá Steingrími þá er þar
fyrst og fremst um að ræöa nokk-
urs konar uppkast aö sögu Einars,
uppkast sem eftir er aö bæta við
bæði efni og útskýringum.
Höfum við ekki ráð á því?
ítarleg og vel unnin ævisaga Ein-
ars Benediktssonar væri ekki að-
eins saga eins örfárra stórskálda
okkar heldur einnig saga andlegra
hræringa, þjóðhfsbreytinga, fram-
fara og baráttu fyrir hinu nýja ís-
„Þó er það svo kostulegt að ekki eru
til ævisögur ýmissa þeirra sem hæst
hefir borið í andlegri menningu þjóðar-
innar.“
landi þar sem andlegur auður nær-
ist á hinum veraldlega.
Einar Benediktsson gaf Háskóla
íslands eigur sínar, hinar jarð-
nesku. Þjóðinni gaf hann gjafir sem
ekki verða metnar til fjár. Eg hefi
ákveðnar hugmyndir um hvernig
háskólinn gæti látið í Ijósi örlítið
þakklæti til Einars, en það bíður
betri tíma að ræða það. Þjóðin á
hins vegar að stuðla að því að rituð
verði ævisaga hans á þann hátt að
bæði honum sé sómi að og þeirri
þjóð sem hann vildi rífa af svefni
örbirgðar og sinnuleysis til átaka
við fjölmörg óunnin verk.
Menn eru á launum við að skrifa
langar bækur um smáhreppa og
kauptún. Höfum við ekki ráð á aö
borga einhverjum sæmilega fyrir
að kanna rækilega líf og starf Ein-
ars Benediktssonar?
Haraldur Ólafsson
Einar Benediktsson skáld. - Aðeins til nokkurs konar uppkast að sögu
hans sem eftir er að bæta við efni og útskýringum, segir m.a. i greininni.
kynnast hugsunarhætti, rök-
semdafærslum og andlegu lífi há-
kirkjumanna í Oxford fyrir hundr-
að og fimmtíu árum. En þetta er
stórt og mikið verk og enn á eg
margt þar ólesið svo ekki er vert
að segja of mikið að sinni um þann
mikla rithöfund Newman.
Hvers vegna svo lítið?
Þessar sögur og reyndar allmarg-
ar fleiri, sem eg hefi veriö að lesa
á undanfórnum árum, hafa vakið
mig til umhugsunar um hvernig á
því stendur að svo lítið er gert aö
því að skrifa ævisögur merkra ís-
lendinga í svipuðum stíl og eg lýsti
sögu Brandesar. Það eru skrifaðar
margar ævisögur á íslandi. Til eru
merkilegar sjálfsævisögur og
nokkrar frambærilegar ævisögur
karla og kvenna.
Þó er það svo kostulegt að ekki
eru til ævisögur ýmissa þeirra sem