Dagblaðið Vísir - DV - 27.05.1991, Side 15

MÁNUDAGUR 27. MAÍ 1991.
15
Hagvaxtarpróf á röngum forsendum
Línur og staurar þvers og kruss fylla oft upp i útsýnismyndina. - Lík-
lega væri ráð að binda fyrir augu gesta okkar, a.m.k. sums staðar.
Enn þjösnast maðurinn áfram í
þeirri trú sinni, að hann sé hinn
óskoraði herra yfir náttúrunni og
nánast engin takmörk sett í leit
sinni að sönnunum fyrir eigin getu
og ágæti. í hroka sínum og tillits-
leysi er hann langt á veg kominn
með að tortíma umhverfi sínu og
þar með sjálfum sér.
Sú hugarfarsbylting, sem mann-
kynið þarfnast svo sárlega, gengur
því miður hægt, og ekki hjálpar,
að menn eru fjötraðir í viðjar gam-
aldags arðsemismats og hagfræði-
mælinga, sem sniðganga nýja sýn
til umhverfisins.
„Blessuð“ stríðin
og mengunarslysin
Þjóð, sem ofveiðir fiskistofna, of-
nýtir gróðurlendi og mengar um-
hverfi sitt, verður ekki fátækari
samkvæmt hefðbundnum hag-
fræðimælingum. Hún getur þvert á
móti staðið sig bærilega í sam-
keppni þjóðanna um góða útkomu
á hagvaxtarprófi, vegna þess að
hagvöxtur er ekkert annað en auk-
in velta peninga.
Olíumengunarslys auka hagvöxt
tímabundið vegna þess, að svo
margir fá launaða vinnu við að
hreinsa upp ósómann. Skemmd á
lífríki og náttúru er ekki tekin með
í reikninginn.
Stríðsrekstur eykur hagvöxt af
völdum vopnaframleiðslu og svo
uppbyggingu að ófriði loknum.
Eyðilegging og sóun koma ekki inn
í það dæmi, hvað þá heldur mann-
legar hörmungar.
Þetta eru staðreyndir, hversu
ógeðfelldar sem þær eru.
Raunar eru hagfræðingar farnir
að glíma við hagræn viðhorf til
umhverfisins og huga að breyttum
aöferðum við útreikninga þjóð-
hagsstærða, þar sem tekið yrði til-
lit til áhrifa framkvæmda og fram-
leiðslu á umhverfi og náttúrulegar
auðlindir. Hér á landi er það þó
KjaUariim
Kristín Halldórsdóttir
starfskona þingflokks
Kvennalista
aðeins á vangaveltustigi og viður-
kennt, að menn eru ákaflega
íhaldssamir í þessum efnum. Það
er miður, því að breyttur mæli-
kvarði við þjóðhagsreikninga væri
mikilvægt skref í átt að breyttu
verðmætamati og almennri hug-
arfarsbyltingu.
Hernaðarhyggjan ræður
Ríkjandi verðmætamat og þær
forsendur, sem ráða fjármögnun
og forgangsröðun verkefna víðast
hvar í heiminum, eru sláandi.
Gífurlegum fjárhæðum er varið
til þess á hverjum degi að þróa og
framleiða fullkominn vígbúnað á
meðan ekki er sinnt frumþörfum
milljóna manna. Það virðist því
talið sjálfsagðara að verja fé til þess
að eyða lífi en að viðhalda því.
Eldflaug með kjamaodd væri að-
eins nokkrar mínútur á milli
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna,
en venjuleg afrísk húsmóðir má
arka klukkustundum saman eftir
drykkjarhæfu vatni. Sama for-
gangsröð, sama verðmætamat.
Kjarnorkuknúnir kafbátar líða
hljóðlaust um heimsins höf, svo þá
er erfitt að finna, en inni í flökunar-
sölum íslenskra frystihúsa er há-
vaðinn svo ærandi, að óvanir þola
ekki við. Menn gætu auðvitað allt
eins hannað og framleitt hljóðlausa
flökunarvél eins og hljóðlausan
kjarnorkukafbát. Enn er það
spurning um forgangsröð.
Auganu ögrað
Það er líka til marks um forgang
og verðmætamat, að þá helst vill
maðurinn samsama sig náttúr-
unni, þegar um hernaðarleg
markmið er að ræða. Það er ekki
spurt um kostnað, þegar fela þarf
eldsneytistanka fyrir óvininum.
Vopnabúr eru falin og felld inn í
umhverfið og allt gert til þess, að
menn og stríðstól verði sem hluti
af náttúrunni.
Þegar um friðsamlegan tilgang
er að ræða, er hins vegar horft í
hverja krónu og gagnrýnendur
spurðir hvasst, hvar eigi að taka fé
tfi slíks munaðar. Áherslan viröist
jafnvel fremur á, að mannvirki
skeri sig úr umhverfinu en að þau
falli vel að því. Glöggt dæmi um
það er álverið í Straumsvík, sem
kallar svo frekjulega á athyglina,
þegar farið er um Reykjanesbraut-
ina. Hinum megin brautar ögrar
svo auganu forljótt verksmiðjuhús
umkringt brotajárnshaugum, sem
erfitt er að tengja umhverfisvernd,
þótt sá sé tilgangurinn með verk-
smiöju Stálfélagsins.
Línur og staurar þvers og kruss
fylla svo upp í þessa útsýnismynd
við heimreiðina inn í landið okkar,
sem ýmsir vilja kenna við ímynd
hreinleika og óspjallaðs umhverfis
og tengja atvinnu- og hagnaðarvon-
um í matvælaframleiðslu og ferða-
þjónustu. Áður en langt um líður
færi líklega best á því að binda fyr-
ir augu gesta okkar á þessari leið,
svo að þeir snúi ekki við í skelfingu
sinni.
Ferðalög milli staura
Vissulega þarf að nýta orkuna og
flytja á milli staða. En ég fæ ekki
varist þeirri hugsun, að ef hér væri
um hernaðarlega mikilvæga fram-
kvæmd að ræða, þyrftum við ekki
að þola þá sjónmengun, sem af
henni leiðir. Þá væru menn löngu
búnir að sanna hagkvæmni þess
að flytja orkuna t.d. í stokkum, sem
féllu vel inn í umhverfið, væru
jafnvel grafnir í jörðu.
En þvi miður, enginn tími er gef-
inn til slíkra lausna, því virkjanirn-
ar bíða á hönnunarlager, og hag-
vöxturinn verður að hafa sinn
gang. Hagkvæmni auranna á að
ráöa línulögn, og ferðamenn eiga
svo að þakka fyrir að geta ekið á
sæmilegum vegum milli stauranna
á hálendinu.
Svona getur þetta ekki gengið
lengur. Það veröur að breyta for-
sendunum fyrir hagvaxtarprófinu.
Kristín Halldórsdóttir
„Ríkjandi verðmætamat og þær for-
sendur, sem ráða fjármögnun og for-
gangsröðun verkefna víðast hvar í
heiminum, eru sláandi.“
„Að hækka laun hinna lægst launuðu“
Hið eina rétta í stöðunni er að atnema skattlagningu rikisins á matvæli.
Lesandi góður. Finnst þér ekki
tími kominn tfi að hækka laun
hinna lægst launuðu? Er það ekki
sanngirniskrafa að hlutur þeirra
verði réttur í komandi kjarasamn-
ingum? Jú, auðvitað, eru ekki allir
sammála um það? Allir, nema Ein-
ar Oddur Kristjánsson, og hann er
jú formaður Vinnuveitendasam-
bands íslands og sem slíkur getur
hann varla tekið undir þennan
málflutning. Það ríkir mikil þjóðar-
eining á íslandi um orðatiltækið
„að hækka beri laun hinn lægst
launuðu“ og allir viröast sammála
um það, nema Einar Oddu'r.
En bíðum nú aðeins við. Með
orðatfitækinu að „hækka beri laun
hinna lægst launuðu" er væntan-
lega átt við það að hækka laun
sumra landsmanna en ekki ann-
arra. Þá er ekki verið að tala um
að hækka laun almennt í þessu
landi. - Nei, þá væri talað um að
„hækka laun almennt í landinu".
Að draga mörkin
Þá liggur það fyrir að þjóðin (að
frádregnum Einari Oddi) vill
hækka laun sumra landsmanna en
ekki annarra. Þá er bara eftir að
svara því, hverjir eiga að fá kaup-
hækkun, og hveijir ekki. Hvernig
ætla menn að draga mörkin? Hafa
slík mörk verið dregin áður undir
svipuðum kringumstæðum?
Já, það hefur verið gert oft á síð-
ustu árum. Og mörkin drögum við
ævinlega þannig að hveijum og
einum okkar finnst að hann, og
allir þeir sem eru honum lægri í
launum, eigi að fá kauphækkun en
hinir ekki. Þannig eiga allir íslend-
ingar rétt á kauphækkun í raun
þegar þeir tala um að „hækka laun
hinna lægst launuðu". Og þannig
hefur þetta líka veriö í framkvæmd
á síðustu árum. Niðurstaðan af
þessum vinnubrögðum hefur
KjaUarinn
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur
ævinlega orðið sú að allir telja sig
eiga rétt á þeirri kauphækkun sem
Verkamannasambandiö hefur
samið um í byijun; annað væri
beinlínis móðgandi. - Og flestir
hafa fengið einhveijar launaleið-
réttingar því tfi viðbótar.
Reglan hefur verið sú að þeir sem
semja fyrst fá minnstar launa-
hækkanir en hinir mest. Þegar upp
er staðiö úr svona samningum hafa
þeir lægst launuðu því ávallt borið
minnst úr býtum og niðurstaðan
oftar en ekki orðið óöaverðbólga
og enn háværari kröfur um þörf
þess „að hækka laun hinna lægst
launuðu".
Lesandi góður. Satt best að segja
hélt maöur að við íslendingar vær-
um búnir að keyra íslenskt efna-
hagslíf nógu oft í gegnum þennan
skollaleik „að hækka laun hinna
lægst launuðu“ til þess að menn
færu að læra eitthvað af honum.
En svo virðist ekki vera. Skolla-
leikurinn „að hækka laun hinna
lægst launuðu" heitir á mannamáli
verðbólga.
Ef þú, lesandi góður, ert ekki
sammála mér um þetta þá vil ég
biðja þig um að fara niður á Lands-
bókasafn, þar liggja frammi dag-
blöð undanfarinna áratuga tfi lestr-
ar fyrir almenning. Farðu niður á
Landsbókasafn, finndu gamla um-
ræðu um þörf þess að „hækka laun
hinna lægst launuðu" og flettu svo
áfram í blöðunum og sjáðu bara
hvað gerðist! Það ríkir „þjóðar-
sátt“ í landinu í dag, þjóðarsátt um
það að endurtaka ekki slík vinnu-
brögð!
Afnemum matarskattinn
En bíðum nú við. Hvað er þá
hægt að gera fyrir hina lægst laun-
uðu? Jú, það má margt gera tfi að
bæta kjör hinna lægst launuðu og
rétta þannig hlut þeirra. Það verð-
ur að draga skýr mörk á milli þess
að „hækka laun hinna lægst laun-
uðu“ annars vegar og þess að
„bæta kjör hinna lægst launuðu"
hins vegar því þetta eru tveir gjöró-
líkir hlutir.
Það er hægt að „bæta kjör hinna
lægst launuðu" án þess að missa
tökin á atburðarásinni. Þá er átt
við að bæta kjör sumra lands-
manna meira en annarra. Það er
meira að segja hægt að bæta kjör
hinna lægst launuðu á kostnað
hinna sem betur mega sín. Sá sem
þetta skrifar hefur lengi verið
þeirrar skoðunar, og er enn, að hið
eina rétta í stöðunni sé að afnema
skattlagningu ríkisins á matvæli.
Til að bæta ríkissjóði tekjutapið,
sem af þessu leiddi, yrði að hækka
þá skatta sem þeir sem betur mega
sín greiða hlutfallslega meira af en
hinir.
Það er þessari þjóð tfi skammar
hvemig verðmyndun á matvælum
er hér á landi. Við erum matvæla-
framleiðendur en skattleggjum
sjálfir matvæli í okkar eigin landi
svo herfflega að frægt er af endem-
um erlendis. Við eigum ekki að
reka ríkissjóð fyrir peninga sem
rifnir eru upp úr innkaupabuddu
heimfianna í landinu, alveg sér-
staklega ekki upp úr inn-
kaupabuddu hinna lægst launuðu.
Lesandi góður. Það væri mikið
lán ef ríkisstjórnin myndi blanda
sér beint inn í þá kjarasamninga
sem hillir undir að gerðir verði á
vinnumarkaðnum á næstunni.
Farsælasta niðurstaðan af slíku
væri ef laun hinna lægst launuðu
hækkuðu ekkert en þeir fengju kjör
sín bætt með lækkuðu matarverði.
En slíku er því miður ekki aö heilsa
meðan ,jafnaðarmenn“ þessa
lands sitja í ríkisstjóm, svo mikið
hafa þeir barist gegn lækkun mat-
arverðs innan ríkisstjórna sem
annars staðar á undanfórnum
árum.
Brynjólfur Jónsson
„Við eigum ekki að reka ríkissjóð fyrir
peninga sem rifnir eru upp úr inn-
kaupabuddu heimilanna 1 landinu, al-
veg sérstaklega ekki upp úr inn-
kaupabuddu hinna lægst launuðu.“