Dagblaðið Vísir - DV - 28.06.1991, Blaðsíða 14

FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ 199.1.
14:,
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SÍMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr, - Helgarblað 130 kr.
Með og móti EB
Félagsvísindastofnun hefur gert skoðanakönnun á
afstöðu íslendinga til Evrópubandalagsins. Niðurstöð-
urnar benda til að íslendingar séu ekki tilbúnir til að
sækja um aðild að bandalaginu og ræður þar mestu að
þjóðin vill ekki afsala sér yfirráðum yfir fiskimiðunum.
Þessi niðurstaða kemur ekki á óvart, heldur hitt að ef
yfirráð yfir fiskimiðunum eru tryggð er meirihluti fylgj-
andi umsókn að EB. Þegar gengið er út frá því í könnun-
inni að fiskimiðin verði okkar, telja tæplega 70% þeirra
sem afstöðu taka æskilegt fyrir ísland að sækja um
aðild. Ennfremur er athyglisvert að meirihluti að-
spurðra telur að ísland verði orðið aðili um aldamótin.
Þessi könnun gefur vísbendingu um að íslendingar
færist nær Evrópu og telji hagsmunum okkar betur
borgið innan bandalagsins en utan. Andstaðan gegn EB
er mest á landsbyggðinni og í landbúnaðarhéruðum og
verður að draga þá ályktun að þar ráði hagsmunir og
sú hræðsla að innflutningur landbúnaðarvara verði
gefinn frjáls og kippi fótunum undan atvinnu þess fólks
sem stundar landbúnaðarstörf hér á landi. Sagt er í
skýringum með þessari könnun að fylgi með aðild sé
einkum í Reykjavík og Reykjanesi og þá mest hjá yngra
fólki.
Þessi þróun á afstöðu íslendinga er í takt við það sem
gerðist á sínum tíma í löndum Evrópubandalagisns. Þá
var andstaðan gegn aðild hörðust í landbúnaðargeiran-
um. Fólk var hrætt við breytingar. Landbúnaðurinn er
vissulega mikill höfuðverkur innan bandalagsins en
hefur þó lagast mikið með árunum, einkum vegna þess
að sú atvinnugrein nýtur sérstakrar fyrirgreiðslu innan
bandalagsins.
Þannig byggist hræðsla margra gagnvart Evrópu-
bandalaginu á nokkurri vanþekkingu. En sú vanþekk-
ing á við um fleiri og raunar væri ástæða til að gera
könnun á því hvað íslendingar vita yfirleitt um Evrópu-
bandalagið. Og hvað vita menn um Evrópska efnahags-
svæðið? Utanríkisráðuneytið verður ekki sakað um tak-
markaðar upplýsingar en þykkir doðrantar af skýrslum
og sérfræðilegar útskýringar ná lítt eyrum og augum
almennings. Forsvarsmenn atvinnugreina hafa sjálfsagt
kynnt sér vel og ítarlega hver staða þeirra er utan eða
innan Evrópubandalagsins. En það verður dregið stór-
lega í efa að úrtökin í skoðanakönnuninni hafi sett sig
inn í málefni Evrópubandalagsins eða hlut íslands í eða
utan bandalagsins.
Ef það er rétt sem almenningsáhtið gefur sér að meiri-
hluta til, að ísland verði orðið aðili að EB fyrir alda-
mót, veitir svo sannarlega ekki af því að hér hefjist
skipuleg fræðsla á þessum nýja heimi. Evrópubandalag-
ið er yfirþjóðlegt sambandsríki og breytir í stórum drátt-
um því hlutverki sem einstök ríki og ríkisstjórnir gegna
nú. Áhrifin eru víðtæk og jafnvel byltingarkennd í við-
skiptum, fj ármagnsflutningum, þjónustu, vinnumiðlun,
samgöngum og lífskjörum. Gamlar hefðir víkja, landa-
mæri þurrkast út, völd færast til og hugsunarháttur
breytist. Þetta er ekki allt orðið að veruleika enn, en
mun þróast í þessa átt og smám saman skapa nýja ver-
öld og annan sjóndeildarhring fyrir komandi kynslóðir.
Hvort íslendingar verða gengnir í Evrópubandalagið
fyrir aldamótin er allsendis óvíst. En þeir munu vissu-
lega standa frammi fyrir þeirri ákvörðun áður en langt
um líður og við sjáum af niðurstöðum skoðanakönnun-
arinnar að viðhorfin eru að breytast og andstaðan að
veikj ast. Ellert B. Schram
i
Júgóslavia klofnaöi nú í vikunni
og úr því sem komið er má gera ráö
fyrir að sjálfstæðum ríkjum í'Evr-
ópu hafi fjölgað um tvö, Króatíu
og Slóveníu. Eins og við er að bú-
ast eru utanaðkomandi ríki mjög
andvíg öllum breytingum, það er
eðli ríkja og einkum stórvelda að
vilja óbreytt ástand. Því hafa bæði
Evrópubandalagið og Bandaríkin
reynt af alefli að koma í veg fyrir
að Júgóslavía sundraðist.
Bandaríkjamenn hafa þegar lýst
yfir að þeir muni ekki viðurkenna
hin nýju ríki og á undanfomum
mánuðum hefur Bandaríkjastjóm
reynt að beita þvingunum. Þeir
bönnuðu efnahagsaðstoð við Júgó-
slavíu og beittu sér gegn allri fyrir-
greiðslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
við stjórnina í Belgrad, til að reyna
að knýja hana til samninga, en
þetta hafði þau áhrif ein að ýta
undir aðskilnaðarbaráttu Króata
og Slóvena svo að þessum refsiað-
gerðum var hætt.
Evrópubandalagið ætlar ekki að Ólga á Balkanskaga vekur upp illar minningar í Evrópu. - Slóvenskur
viðurkenna hin nýju ríki eða semja landamæravörður litur yfir landamærin til Austurríkis daginn eftir að-
við þau um viðskipti. Allt eru þetta skilnaðaryfirlýsinguna. Símamynd Reuter
Háspenna á
Balkanskaga
hótanir, settar fram áður en að-
skilnaðurinn varð aö veruleika.
Núverandi stefna þarf ekki að vera
varanleg og ef þessi nýju ríki halda
fast við sitt verða þau innan tíðar
tekin í samfélag sjálfstæðra ríkja.
En áður en að því kemur má búast
við hættulegu háspennuástandi á
Balkanskaga og það er engan veg-
inn útilokaö að til vopnaviðskipta
komi með ófyrirsjáanlegum afleið-
ingum.
Forsaga
Það er algengur misskilningur að
leggja að jöfnu sovéska ríkjasam-
bandið og þaö júgóslavneska. En á
þessu tvennu er reginmunur. Sov-
éska sambandið er heimsveldi þar
sem öll hin ríkin vora lögð undir
Rússland með hervaldi á löngum
tíma. Júgóslavía var stofnuð með
samþykki allra aðildarríkjanna
upp úr fyrri heimsstyrjöldinni sem
konungsríki Serba, Króata og Sló-
vena með aðild Bosníu, Herzego-
vinu, Makedóníu, Montenegro,
Vojvodinu og Kósóvo árið 1918, og
síðan endurstofnuð sem kommún-
istaríki undir Tito árið 1945 að und-
angengnum almennum kosning-
um.
Þrátt fyrir þetta hefur það ætíö
þótt furðu gegna að Júgóslavía hafi
haldist eitt ríki svo lengi sem orðið
er því að lýðveldin sex og sjálf-
stjórnarríkin tvö, Vojvodína og
Kósóvo, eiga lítið sem ekkert sam-
eiginlegt. Þvert á móti, gjörólík.
Serbía og Montenegro urðu sjálf-
stæð konungsríki eftir að Tyrkir
voru hraktir frá Balkanskaga 1878,
Slóvenía, Króatía og Bosnía-
Herzegovína voru undir yfirráðum
Austurríkis-Ungverjalandstil 1918.
í þeim ríkjum eru evrópsk áhrif
sterk og rómversk katólska ráð-
andi. í Serbíu, Montenegro, Make-
dóniu og Kósóvó eru tyrknesk og
b'ýzönsk áhrif enn sterk, þar eru
menn grísk-orþódoxir og um 15
prósent íbúanna eru múslímar.
Tungumáhn eru líka ólík. Serbar
og Króatar tala að vísu að heita
má sama mál en nota hvorir sitt
stafrófið, Serbar það kýrillíska,
Króatar hið latneska, en Slóvenar
hafa sitt eigið tungumál. - Sömu-
leiðis Makedóníumenn og íbúar
Montenegro.
Minnihlutahópar eru margir,
Kósóvó er byggt albönskum mú-
slimum, Ungverjar og Rúmenar
eru fjölmennir í Vojvodínu, Grikk-
ir og Búlgarar í Makedóníu. Um
aldir hefur þróast forn fjandskapur
milh þjóðabrotanna, sem gert hef-
ur Balkanskaga að púðurtunnu
aha þessa öld. Það má hafa í huga
að fyrri heimsstyrjöldin hófst
KjaHarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Serbíu segist ætla aö vernda þá.
Þetta er hin mikla hætta nú. Verði
borgarastríö í Júgóslavíu, verður
það vegna serbenska minnihlutans
í Króatíu.
Nægjanleg rök
Það er hugsanlegt að sambands-
herinn reyni að stöðva með her-
valdi aðskilnað Slóveníu og Króa-
tíu, en hættan er samt meiri á því
að herinn, sem er undir yfirráðum
serbenskra foringja, reyni að koma
serbum í Króatíu til hjálpar. í
Króatíu búa 4,6 milljónir, þar af 600
þúsund Serbar sem búa flestir í
Krajina héraðinu, sem liggur að
Serbíu. Þetta hérað vilja íbúarnir
segja úr lögum við Króatíu og sam-
einast Serbíu. Hatrið mihi Króata
og Serba hefur dýpkað mjög und-
anfarna mánuði og tugir manna
„Þau sömu ríki og heimta sjálfstæði
fyrir Eystrasaltsríkin ættu ekki að vera
því andvíg að ríki á borð við Króatíu
og Slóveníu, sem hafa alla burði til að
standa á eigin fótum, verði tekin inn í
samfélag þjóðanna.“
vegna stríösyfirlýsingar Austur-
ríkismanna á hendur Serbíu í kjöl-
far morðsins á Franz Jósef, erki-
hertoga í Sarajevo, höfuðborg Bos-
níu, sumarið 1914.
Illarminnirígar
Ólga á Balkanskaga vekur því
upp illar minningar í Evrópu. En
það er samt ekki fyrri heimsstyrj-
öldin sem snertir beint það sem nú
er aö gerast, heldur sú síðari. Júgó-
slavía var undir fasistastjórn 1941
og gekk þá til bandalags við Þýska-
land Hitlers. Þetta olli byltingu.
Kóngurinn var settur af og ný
stjóm sleitbandalaginu. Þjóðveijar
lögðu þá Júgóslavíu undir sig og
ríktu með miklum hervirkjum til
1945. En á þeim tíma stofnuðu þeir
sjálfstætt ríki undir fasistastjórn í
Króatíu.
Þessi fasistastjóm, sem enn er
minnst með hrylhngi í Júgóslavíu,
gekk fram í því að útrýma Serbum
innan landamæra hins króatíska
fasistaríkis. Ahs er tahð að um 700
þúsund Serbar hafi veriö myrtir
og að auki gengu Króatar í lið með
Þjóöverjum í stríðinu gegn skæru-
hðaher Titos annars staðar í Júgó-
slavíu. - Þessar minningar vakna
nú.
Serbar í Króatiu hafa lýst yfir að
þeir ætli að sameinast Serbíu ef
Króatía verður sjáffstæð og stjóm
hafa fallið í innbyrðis átökum
Serba og Króata.
Það er þetta hatur sem veldur
aðskilnaðinum, miklu frekar en
efnahagslegar eða pólitískar
ástæður. Þær ástæður em aftur
miklu frekar ráðandi í Slóveníu,
sem er ríkasta lýðveldið, þótt þar
búi aðeins um tvær milljónir. Bæði
þessi lýðveldi hafa afnumið kom-
múnisma í þjóðaratkvæðagreiðslu
og eru í þann veginn að taka upp
lýðræöi og markaösþjóðfélag, með-
an fjölmennasta ríkið Serbía með
um 10 mhljónir íbúa heldur fast við
steinmnnið kommúnískt kerfi sem
er búið að leggja efnahaginn í rúst.
Króatía og Slóvenía ætla að hafa
með sér náið samstarf enda eiga
þessi ríki margt sameiginlegt, m.a.
sameiginlega sögu undir yfirstjóm
Austurríkis-Ungverjalands. Það
eru ekki nægheg rök gegn sjálf-
stæði þessara ríkja að utanaðkom-
smdi stórveldi vhji óbreytt ástand.
í stað þess að beita sér gegn þeim
ættu ríki heims að koma í veg fyrir
að Serbar reyni að beita hervaldi.
Þau sömu ríki og heimta sjálfstæði
fyrir Eystrasaltsríkin ættu ekki að
vera því andvíg að ríki á borð við
Króatíu og Slóveníu, sem hafa aha
buröi til að standa á eigin fótum,
verði tekin inn í samfélag þjóð-
anna.
Gunnar Eyþórsson