Dagblaðið Vísir - DV - 04.07.1991, Qupperneq 5

FIMMTUDAGUR 4. JÚLÍ 1991.
5
Fréttir
Þó blikur séu á lofti virðist réttargeðdeild fyrirsjáanleg:
Eru 30 ára umræður
loks að skila sér?
í máli fjölda aðila sem DV hefur
átt viðtöl við á undanfórnum árum
vegna málefna geðsjúkra afbrota-
manna - lögreglu, fangavarða, þing-
manna, ráðherra, fangaprests, og
aðstandenda brotafólksins sjálfs -
eru flestir sammála um að geðheil-
brigðisstofnanir hafi brugðist og ver-
ið hindrun í lausn þessara mála.
Á Alþingi í vetur sagði Salóme Þor-
kelsdóttir að 30 ár væru liðin frá því
fyrst hefði verið farið að ræða þessi
mál á íslandi sem og mál vegna ríkis-
fangelsis. Öðru hvoru síðan hefði
málið komið til umræðu á Alþingi.
Alltaf hefðu alhr verið sammála um
að brýna nauðsyn bæri til að leysa
það en samt heföi aldrei neitt gerst.
Máhð hefði ekki einu sinni „þokast
fetið“. Við sama tækifæri sagði Karl
Steinar Guðnason alþingismaður:
„Ástæðan fyrir því að geðsjúkir
afbrotamenn eru ekki vistaðir á við-
eigandi gæslustofnun á geðsjúkra-
húsunum er fyrirstaða lækna. Það
eru smákóngar í kerfinu sem hafa
getað komið í veg fyrir að vistunar-
mál geðsjúkra afbrotamanna kæm-
ust í eðlilegt horf hér á landi. Þessi
mál eru í alvarlegu ástandi og til
skammar," sagði Karl Steinar.
Guðmundur Bjarnason, þáverandi
heilbrigðisráðherra, tók undir með
Karli og sagði að kenna mætti lækn-
um um. Guðmundur sagði að lausn
málsins væri orðin svo aökahandi
að hann myndi ekki bíða lengur,
heldur beita ráðherravaldi sínu til
að leysa það. Rétt áður en Guðmund-
ur lét af embætti í vor skipaði hann
Láru Höllu Maack sem yfirlækni fyr-
irhugaðrar réttargeðdeildar. Hún
átti að taka til starfa þann 1. sept-
ember.
Seinagangurinn
kostaöi mannslíf
I dag virðist réttargeðdeild, fyrir
að minnsta kosti hluta af andlega
sjúku afbrotafólki, vera í augsýn.
Deildinni hefur verið fundið húsnæði
að Sogni í Ölfusi. Þó eru blikur á lofti
í þeim efnum. Meðal annars vegna
aðgerða borgara í nágrenni Sogns.
Þrátt fyrir að Lára Halla hafl sagt
upp starfi sínu í fyrradag virðist þó
að deildinni verði sennilega komið á
fót í vetur.
Hjá því verður þó ekki horft að
seinagangur stjómvalda er að áliti
margra búinn að kosta mannslíf og
öðrum óbætanlegu tjóni. Viðtöl DV
við lögreglu og fleiri aðha í vetur
leiða þessar staðreyndir í ljós. Þegar
andlega vanheil kona svipti mann
lífi í Blesugróf í febrúar sagði Andrea
Þórðardóttir hjá Geðhjálp við DV:
„Ég hef þekkt þessa konu lengi og
hún er bullandi veik. Hún hefur ver-
ið svipt sjálfræði frá 1973 og á að
vera undir eftirliti frá Kleppsspítala.
Hún bjó hins vegar upp á sitt ein-
dæmi í Blesugróf. Hún hefur verið
úrskurðuð ósakhæf en var sett aftur
á götuna. Hvemig stendur á því að
hún er látin ganga laus? Hver ber
ábyrgð á því að mál hennar hafa far-
ið svona? Það er einhver ábyrgur.
Ég segi að það sé Kleppsspítali sem
ber ábyrgðina," sagði Andrea. Um-
rædd kona var vistuð í Síðumúla-
fangelsi í tvö ár eftir annað mann-
dráp árið 1973.
„Það má ekki vista neinn í Síðu-
múlafangesh jafnlengi og gert hefur
verið með hana. Það er alveg hroða-
legt þegar geðsjúk manneskja á í
hlut. Það er gegn öhum lögum,“ sagði
Andrea.
Eftir manndrápið í vetur sagði
Ómar Smári Ármannsson aðstoðar-
yfirlögregluþjónn í viðtah við DV:
Sogn leysir aöeins hluta af vandanum vegna geösjúkra afbrotamanna
d flil 11 pil
Að Sogni i Ölfusi er ætlunin að koma upp réttargeðdeild fyrir afbrotafólk sem á við geðræn vandamál að stríða. Undirbúningsvinna er þó á frumstigi.
Nýskipaður yfiræknir hefur sagt upp, blikur eru á lofti með afstöðu íbúa í nágrenni Sogns og húsið sjálft er ekki tilbúið ennþá til að standa undir þeim
kröfum sem væntanlega verða gerðar til þess. DV-myndir JAK
„Okkar vinna felst mikið í að vekja
athygli á aðstöðu þessa fólks og því
ástandi sem það er í. En það er eins
og með svo marga hluti - það er oft
ekki hlustað á okkur." Hjá lögregl-
unni hafði þá þegar komið fram að
búið var að vara mjög við ástandi
konunnar. Hins vegar hafði ekkert
gerst þar sem viðbrögð lækna voru
lítil.
Ómar Smári sagði að allir hlutað-
eigandi aðilar hefðu fylgst með
þroskahefta manninum sem varð
vinkonu sinni að bana í Njörvasundi
- ahir hefðu vitað hver staöa mála
hefði verið. Lögreglan hafi.hins veg-
ar látið það í hendur sérfræðinga að
meta hvað væri eðlileg vistun en
Fréttaljós:
Óttar Sveinsson
vakið athygli á málinu. Þá sagði
Ómar að annað alvarlegt ofbeldismál
snemma á árinu þar sem andlega
vanheill maður stakk föður sinn með
hnífi heföi átt talsverðan aödrag-
anda. Sá maður var undir læknis-
hendi. Ofangreind kona og mennirn-
ir tveir eru nú öh í einangrun í Síð-
umúlafangelsinu, löngu eftir að dóm-
ur hefur verið upp kveðinn. Þau
þurfa mjög á læknisaðstoð að halda.
Það tók 30 ár
í vetur kom yfirlýsing frá Fanga-
varðafélagi íslands þar sem sagði
meðal annars:
„í nútíma þjóðfélagi, sem kennir
sig við framfarir og þróun, er óhæfa
að geðsjúkt fólk sé lokað inni í ein-
angrunaklefum fangelsa, beinhnis
vegna sjúkdóms síns.
Það hlýtur að vera krafa okkar,
sem starfa við fangelsin, að þessir
„I réttargeðlækningum er hættuleg-
ustu sjúklingana að finna. Þeir
deyða og meiða sjálfa sig og aðra.
Ráðuneytismenn gera sér ekki grein
fyrir að um líf sjúklinga og starfs-
fólks er að tefla. Ábyrgðina á lífi
þessa fólks verða ráðamenn nú að
bera sjálfir," sagði Lára Halla
Maack meðal annars í uppsagnar-
bréfi sínu til heilbrigðisráðherra á
mánudag.
skjólstæðingar okkar fái þá meðferð
og þjónustu sem þeim ber samkvæmt
lögum. Ástandið í dag er hlutaðeig-
andi yfirvöldum th vansæmdar.
Það var ekki fyrir en eftir tvö
mannvíg á skömmum tíma sem
stjómvöld fóm verulega að aðhafast
í málefnum geðsjúkra afbrota-
manna. Hins vegar má ekki gleyma
því að Óh Þ. Guðbjartsson, þáverandi
dómsmálaráðhérra, og Guðmundur
Bjarnason hehbrigðisráðherra höfðu
þegar skipað nefnd sem skha átti til-
lögum um úrbætur í málunum. Skil-
aði hún af sér í vetur eftir nokkurra
missera starf. Þetta voru fyrstu „al-
vöruskrefin" eftir 30 ára umræður.
í kjölfarið var 24 mhljóna króna'
fjárveiting veitt á Alþingi fyrir rétt-
argeðdeild og síðan skipaði Guð-
mundur Bjarnason yfirlækni við fyr-
irhugaða deild. Sighvatur Björgvins-
son, núverandi heilbrigðisráðherra,
hefur í sumar haldið starfinu áfram
af krafti, að áhti flestra þeirra for-
svarsmanna í fangelsismálum sem
DV hefur rætt við að undanförnu.
Hvað er hagstæðast?
Sighvatur heilbrigðisráðherra hef-
ur bent á að þó réttargeðdeild sé fyr-
irsjáanleg - hann muni ráða annan
yfirlækni í stað Láru Höllu og að
beðið verði um áframhaldandi fjár-
veitingu - þá sé enn eftir að leysa
vandamál þeirra geðsjúku afbrota-
manna sem teljast sjáhum sér og
öðrum mjög hættulegir.
Hér er um að ræða hina margum-
ræddu öryggisgæslu sem einfaldlega
er ekki til á íslandi. Dómstólar hafa
eigi að síöur dæmt fólk að vissu leyti
th refsingar á slíkum stöðum. Þrír
öryggisgæslufangar eru nú vistaðir
á viðeigandi hæli í Svíþjóð. Kostnað-
ur ríkisins við hvern þeirra nemur
tæpum 10 milljónum króna á ári.
Heilbrigðisráðherra sagði við DV í
gær að bygging fyrir öryggisgæslu-
fanga myndi kosta 350 milljónir
króna og rekstrarkostnaður yrði hátt
á annað hundrað milljónir á ári. Sé
dæmið skoðað út frá hagræðingar-
sjónarmiði er ljóst að það hreinlega
borgar sig að senda hina fáu öryggis-
gæslufanga th útlanda í viðeigandi
meðferð.
Á hinn bóginn er rétt að benda á
að það að senda fanga til útlanda er
háð samþykki dómþolans. Fanginn
er þá einangraður frá fósturjörðinni
og ættingjum sínum og hann mun
einnig eiga við tungumálaerfiðleika
að stríða. Heilbrigðisráðherra ætlar
bráðlega að taka upp viðræður við
dómsmálaráðherra um ákvarðana-
töku um hugsanlegt öryggisgæslu-
fangelsi.
Hvað verður um
Þverholtsfangann?
Þó svo að réttargeðdeild verði lík-
lega komið á fót áður en mjög langt
um líður og hægt verði að leysa
vanda hættulegra afbrotamanna
með því að senda þá til Svíþjóðar
verða ýmis mál áfram óleyst í haust.
í eins konar einangrunardeild
fangelsins á Litla-Hrauni lýkur mjög
hættulegur og geðsjúkur afbrota-
maður 10 ára fangelsisafplánun sinni
í haust. Þetta er maðurinn sem réðst
á mjög hrottafenginn hátt á stúlku í
Þverholti á sínum tíma.
Maðurinn er óumdeilanlega geð-
veikur og hefur innan fangelsis-
múranna gefið yfirlýsingar um að
hann muni halda ofbeldisverkum
áfram er hann sleppur út. Ástæðan
fyrir því að þessi maður er í fangelsi
er sú að hann var á sínum tima tal-
inn sakhæfur. Þar með var hægt að
dæma hann í fangelsi - þrátt fyrir
hans geðræna ástand. Þannig slapp
kerfið - gat komið honum í
„geymslu". I þessu tilfelli þurfti ná-
kvæmlega það sama að gerast og með
þau þrjú sem sitja nú í Síðumúla-
fangelsinu, þau „urðu“ aö bijóta af
sér til að hægt væri að loka þau inni.
Sama gildir um vanaafbrotamann-
inn Steingrím Njálsson. Þrátt fyrir
tilraunir hefur ríkissaksóknaraemb-
ættinu ekki tekist að fá hann vistað-
an í öryggisgæslu. Það er af þeirri
einföldu ástæðu að hún er ekki til -
Steingrímur hefur hins vegar síend-
urtekið farið í fangelsi en alltaf kom-
ist upp með að brjóta af sér aftur.
Kerfmu „hefur tekist" að dæma
hann fyrir kynferðisafbrot gagnvart
14 ungum drengjum. Frá 1963 hefur
Steingrímur síendurtekið brotið af
sér, tekið út sinn dóm en jafnharðan
orðið laus aftur. En öryggisgæsla,
hún hefur ekki verið til.
-ÓTT