Dagblaðið Vísir - DV - 25.02.1992, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 25. FEBRÚAR 1992.
15
Séreign eða sérréttindi?
„Einokun verktaka á flugvellinum er ekki aðeins á kostnað verkkaup-
anda þar heldur einnig á kostnað annarra verktaka sem útilokaðir eru.“
„Sérréttindi eru heimildir stjórnvalda
til útvalinna einstaklinga um að þeir
megi njóta á kostnað annarra. Séreign-
ir eru réttindi allra þjóðfélagsþegn-
anna.“
Umræðan undanfarið um verk-
takafyrirtækin á Keflavíkurflug-
velli og ýmis skúffufyrirtæki tengd
þeim hefur því miður orðið til þess
að sumir hafa tapað áttum hvað
varðar stofnanaundirstöður vest-
rænna þjóðfélaga. Þannig hefur því
verið haldið fram að
séreignarréttindi á auðlindum og
sérréttindi á markaði væru sams
konar réttindi. Slík fullyrðing er
óviturleg.
Það er við hæfi vegna umræðu
þessarar að rifja upp í fáum orðum
tilgang þeirra grundvallar þjóðfé-
lagsstofnunar sem hinn vestræni
heimur byggist á og fyrrum austan-
tjaldsþjóðir eru nú að reyna að
festa í sessi hjá sér svo velferð og
velmegun aukist.
Hlutverk séreignar
Meginvandamál alls mannfólks-
ins er að skortur er á nær öllum
gæðum jarðar. Framboð af þeim
hlutum og þægindum sem menn-
inna vanhagar um er ávallt minna
en þörfin og löngunin fyrir þessi
gæði. Til lausnar þessu vandamáli
er nauðsynlegt að skipulag komist
á til þess að „skammta" gæði á
milli einstaklinga, að kerfi komi
fram til að samstilla og samræma
þarfir mannanna viðþau gæði sem
til eru og til verða. I raun standa
aðeins tvö slík kerfi til boða, ann-
ars vegar miðstýring og hins vegar
markaður.
Miðstýrð skömmtun komst á í
Sovétríkjunum sálugu og þótti það
skipulag reynast, vægast sagt, illa
við að uppfylla markmið sín. Mið-
stýring á gæðunum byggist á því
að allar auðhndir og framleiðslu-
tæki eru í sameign, að ríkisvaldið
taki að sér framkvæmdastjóm á
framleiðslu gæða og skammti síðan
út til þegnanna.
Séreign er undirstaða þess skipu-
lags sem vestræn þjófélög búa við;
markaðskipulagsins. Slíkt kerfi
KjaUaiinn
Birgir Þór Runólfsson
lektor i hagfræði
komst á og hefur reynst vel, svo
vel að gömlu miðstýrðu þjóðfélögin
hafa nú varpað skömmtunarstjór-
unum fyrir róða og reyna nú hvert
í kapp við annað að apa eftir Vest-
urlöndum.
En hvers vegna séreign? Skapar
hún ekki aðstöðumun manna á
milh, verða ekki sumir auðugri en
aðrir? Víst er nú svo að séreignar-
skipulag leiðir til þess að ekki fá
allir jafnt, en það er nú einmitt
grundvaharþáttur sem skipulagið
byggist á. Séreignin gerir einstakl-
ingum kleift að stunda tilrauna-
starfsemi, leyfir þeim að taka
áhættu, gefur þeim frelsi, að upp-
skera af því auð ef vel heppnast og
taka á sig afleiðingarnar ef Ula fer.
Galdurinn við slíkt skipulag er að
gæðin verða fleiri og þannig meiri
uppfyUing þarfa mannanna, auð-
Undirnar verða betur nýttar og
framfarimar mun örari.
Sérréttindi, handa hverjum?
Að vissu marki má segja að sér-
eign byggist á „sérrétti", því ef
notkun eignarinnar gefur eitthvað
í aðra hönd rennur það tíl eigand-
ans. Þess vegna tölum við um sér-
eign. En á slíkum séreignum og því
sem við köUum sérréttindi, eða for-
réttindi, er þó reginmunur!
Sérréttindi eru heimUdir út-
valdra aðUa til forgangs í skömmt-
unarröðinni, að þeir einir megi
kaupa eða selja á ákveðnum mark-
aði, að þeir einir megi eiga tUteknar
eignir. Séreign kveður hins vegar
aðeins á um að eigandi eignar hafi
þar rétt á notkun eignarinnar og
aðrir ekki nema þeir kaupi eða leigi
af honum eignina. Séreign er ekki
háð því að aðeins tílteknir einstakl-
ingar megi versla með eignimar
og engin takmörk em á því hver
má eiga eign. Sérréttindi eru heim-
ildir sljórnvalda til útvahnna ein-
staklinga um að þeir megi njóta á
kostnað annarra. Séreignir em
réttindi aUra þjóðfélagsþegnanna.
Hér er því ekki aðeins um stigsmun
að ræða heldur eðUsmun!
Náum við áttum?
Moldviðrið nú undanfarið hefur
leitt menn af leið. FuUyrt hefur
verið að í raun sé ekki um mun að
ræða á að einokunarastöðu verk-
taka á KeflavíkurflugvelU annars
vegar og kvótaheimUdum útgerð-
armanna hins vegar. Hér er þó
tvennt óskylt borið saman, jafnvel
blindir sjá það!
Einokun verktaka á flugvellinum
er ekki aðeins á kostnað verkkaup-
anda þar heldur einnig á kostnaö
annarra verktaka sem útUokaöir
era. Einokun er sérrréttindi útval-
inna aðUa, þar kemst enginn annar
að þó gjaman vildi. KvótaheimUd-
ir, þó ófuUkomnar séu, eru í raun
tUraun tU að koma á séreignar-
skipulagi við notkun þeirrar auð-
lindar. Vestræn ríki hafa einmitt
komið á séreign hvað varðar nýt-
ingu annarra auðlinda og er því
hér um eðlUegt framhald á því að
ræða. Sérréttindi einokunarfyrir-
tækjanna eru siðlaus! Séreign á
veiðiheimildum, sem og öðram
eignum, hins vegar undirstaða
vestræns þjóðfélags. Séreignin er
undirstaöa vestrænnar siðmenn-
ingar!
Birgir Þór Runólfsson
Æskufasismi
Eg hygg að Oddur Ólafsson
blaðamaður hafi fyrstur notað
þetta orð opinberlega um þekking-
arleysi og hroka ungra manna sem
aldir era upp í hinu vanmáttuga
íslenska skólakerfi Karls Marx og
frjálshyggjunnar þar sem ungt fólk
heldur að það geti og viti aUt.
Dæmigerðir fufitrúar þessarar
stefnu era Stefán Jón Hafstein,
stjómandi nöldrarakórs ríkisút-
varpsins, IUugi Jökulsson leiðara-
höfundur ríkisútvarpsins: orðfim-
ur, Ulskeyttur, en fyrst og síðast
neikvæður og Arthur Björgvin
BoUason, nútíma marxisti og
spjátrungur sem skiptir um hindi
með hverri útsendingu.
Eru ritgerðir
ekki bókmenntir?
Fyrir stuttu hringdi ég í stofnun
þeirra þremenninga og spurði eftir
umsjónarmanni bókmenntaþátta
þess. Kvaðst hafa gefið út rigerða-
safn á síðasfiiðnu ári og spurði
hvort von væri á upplestri eða
umfjöllun.
Maðurinn: MáUð heyrir ekki
undir mig; ég fjalla um bókmennt-
ir. Era þá ritgerðir ekki bókmennt-
ir, spurði ég. Maðurinn: Ég fjaUa
um „fagurbókmenntir“. Þetta
heyrir undir N.N. - N.N. hafði að
sjálfsögðu aldrei heyrt talað um
H.J. né Utið í þessa bók eftir hann.
Lofaði þó, ef svo ólíklega vfidi til
að ríkisútvarpið tæki hana tU um-
ræðu, aö láta höfundinn vita. Mig
rak í rogastans. Era ritgerðir ekki
bókmenntir? Á hvaða plani hefur
þessi drengur aUst upp? Breska al-
fræðiorðabókin er viðurkenndasta
uppflettibók í heimi. Fyrir nokkr-
Kjallaririn
Hilmar Jónsson
rithöfundur
um áram keypti ég fylgirit hennar,
sem heitir Great Books (54 bækur)
eftir höfunda sem hafa að dómi rit-
stjórnar Britannicu haft varanleg
áhrif á hinn vestræna heim. Af
þessum 54 era 16 „fagurbókmennt-
ir (ljóð eða skáldsögur)". AUs stað-
ar nema á íslandi og kannski ein-
hverjum hinna Norðurlandanna er
ritgerðum skipað í fyrirrúm þegar
bókmenntir eru til umræðu. Hvað-
an er þá þessi íslenski æskufasismi
sprottinn? Og viti menn: rekst ég
ekki hér sem oftar á sjálfan höfuð-
paurinn, Heimi Pálsson. Hann seg-
ir í formála að Ævisögu hugmynda
eftir Matthías Johannessen: „í út-
löndum er tU bókmenntagrein sem
lengi og mikið hefur verið stimduð
og er kölluð esseyja. Handbækur
rekja upphaf hennar til Frakklands
en síðan á 16. öld hefur hún verið
iðkuð af íþrótt um aUan hinn evr-
ópska menningarheim og víðar.
Hvernig sem á því stendur höfum
við íslendingar ekki ræktað þessa
grein tíl neinnar þrautar."
Mataðir á fávisku
í þessum fáu setningum er að
finna sömu fáviskuna og sömu
rangfærslumar sem vaða uppi í
flestum fræðiritum Heimis. Því
auðvitað veit hann að margir bestu
rithöfundar íslendinga fyrr og síð-
ar vora og era ritgerðasmiðir: Jón
Vídalín, Helgi Pjeturss, Jónas
Jónsson frá Hriflu, Sigurður Nor-
dal, Pálmi Hannesson, Þórbergur
Þóröarson og síðastur en ekki síst-
ur lærifaðir Þórbergs og Hagalíns,
og raunar miklu fleiri, Vilmundur
Jónsson.
Hér hafa aðeins nokkur nöfn ver-
ið nefnd af handahófi, samt era
unglingar mataðir á þessari fá-
visku ár og síð á íslandi. Var ein-
hver að hvísla að mottó nasista
hefði verið að endurtaka lygina
nógu oft uns almenningur fór að
trúa henni? Hvert er viðkvæði Stef-
áns Jóns Hafsteins þegar einhver
dirfist að hafa aðra skoðun en hann
sjálfur: Hefur þú eitthvert vit á
þessu? Eða: Ertu ekki bara orðinn
gamall? Eða: Hefurðu próf upp á
það?
Dæmi úr skótakerfinu
Að lokin eitt lítið dæmi úr skóla-
kerfinu:
Strax eftir að Hamrahlíðarskól-
inn hóf starfsemi fóra margir Kefl-
víkingar þangað í framhaldsnám.
Eðlilega komu þeir til mín á bóka-
safnið að leita heimilda, einkum
þeir sem áttu að skrifa um heim-
speki eða bókmenntir. í heimspeki
benti ég þeim aðallega á bækur eft-
ir Ágúst H. Bjarnason og Gunnar
Dal. Þegar ég nefndi nafn Gunnars
komu svipstundis mótmæh: Við
megum ekki vitna í hann.
- Ég veit það, sagði ég. Vissi sem
var að hannn var á svörtum Usta
marxista yfir íslenska rithöfunda
sem ekki má lesa í skólum.
- Hins vegar era lærifeður ykkar
eins og alUr vita miklar mannvits-
brekkur. Ég dreg í efa aö þeir þekki
hvaðan vitneskja ykkar kemur ef
þið nefnið Gunnar hvergi á nafn í
ritgerðum ykkar. Nokkrir þeirra
komu skælbrosandi og sögðust yf-
irleitt hafa fengið góða einkunn
fyrir heimspeki Gunnars Dal. Grát-
broslegt, en lýsandi dæmi um ís-
lenskt skólakerfi í dag.
Hilmar Jónsson
„Alls staöar nema á Islandi og kannski
einhverjum hinna Norðurlandanna er
ritgerðum skipað í fyrirrúm þegar bók-
menntir eru til umræðu.“